POEZIA E NIKO KACALIDHËS ZBUT
DETIN
Nga Timo Mërkuri
Për poezinë në prozë të Niko
Kacalidhës kam folur dhe te libri im “Blatimet poetike të Niko Kacalidhës”
Onufri 2023. ku kam shfaqur dhe tiparet e kësaj poezie, por mqse libri ishte
për një auditor të gjerë, nuk u ndala thellësisht te ndonjë poezi e veçantë e
tij. Me këtë rast natyrshëm lind pyetja: pse Niko Kacalidha, ky poet modernist i suksesëshme nisi udhëtimin në poezinë në
prozë? Ku kërkonte të shkonte apo çfarë do shkarkonte nga barra shpirtërore dhe
pse aty? Sigurisht që përgjigjen e saktë e di vetëm poeti, por duke ecur pas
vargjeve të tij në të përpjetë poetike mendoj se dy janë arsyet.
E para: vetë poezia brenda tij e
dha gjithçka në formën e saj moderniste, mirëpo ndërkohë që jipte, ajo (poezia)
rritej brenda tij, duke e ndjerë të nevojëshme të shndrohej në diçka më të
madhe, pasi formati modernist ishte shumë i vogël për atë. Një bonsai mund ta
mbash pranë dritares, madje dhe një fidan të rritur limoni mund ta mbash në
ballkon e ti vjelësh kokrat e para që prodhon, por një rrap, jo vetëm që s’mund
ta mbashë në shtëpi, por as në oborin e saj nuk e mban dot, pasi është pemë që
kërkon hapësirë të madhe, me shumë dritë e ajër, që t'i lejonte rritjen në
lartësi e zgjerimin e degëve pa asnjë kufizim. Kështu brenda shpirtit të poetit
fidani paskësh qenë “fidan rrapi”: kërkonte tokë të fortë, ujë të shumtë dhe
hapësirë të bollshme ajri, pse ai reflektonte ngjyra e drita që rivalizonin
natyrën, por natyra nuk mbyllet në formate të ngushta. Këtë hapësirë pra, ja
siguronte vetëm poezia në prozë.
E dyta: fidani që po rritej brenda
shpirtit të tij do të qëndronte me rrënjë aty ku mbiu, por degët do t'i rriste
e zgjaste drejt shpirtit të lexuesve, zogjtë do bënin fole te ato degë dhe nën
hijen e tij do poeti do ftonte në kuvendime mitet dhe legjendat.
Kështu Kacalidha e gjeti zgjidhjen:
te poezia në prozë, e cila është sot për
sot kuota më e lartë e artit poetik, duke qenë ndërkohë edhe (një farë) Olimpi
poetik, për poetët që mund të krijojnë poezi "olimpike". Ata që janë
bekuar apo "mallkuar" me art (Rreshpja), vetëm poezi të tilla mund të
krijojnë, ku mund të zbrazin shpirtin e tej ngopur me frymëzim. Niko Kacalidha bën
pjesë në rradhët e atyre poetëve që mund “të lozë” në tokë me poezi moderniste,
por shpirti i tij vetëm te poezia në prozë frymon. Për t'u bindur për këtë
mjafton të shikoni krahasimisht nivelin e figurave artistike të dy formave
poetike që ai lëvron.
I-“Zbutja e detit" është poezi
në prozë që përbëhet nga një strukturë e lirë proze, e cila ruan elementet e
poezisë, si përdorimi i gjuhës figurative, imazhet e pasura dhe ritmi i
brendshëm, veçse është ndërtuar pa ndarje tradicionale në vargje. Kacalidha përdor
një gjuhë poetike dhe organizim të tillë që, megjithëse formalisht i përngjan
prozës, ajo përçon ndjesi dhe simbolizëm të ngjashëm me poezinë lirike. Në këtë
vepër, ai i qëndron besnik stilit të tij:
përdor një strukturë narrative të ngjeshur për të shprehur idetë poetike
dhe emocionet që ngërthen teksti.
Në këtë poezi në prozë Kacalidha
krijon një univers të pasur simbolesh e mitologjie, ku deti i trazuar gjen
qetësinë përmes fuqisë së artit dhe trashëgimisë kulturore. Te vargu “Hodha në
det deponin e hënës dhe shfrynte, afshonte me duhmë,” poeti përdor "deponin
e hënës" si simbol i artit, duke sjellë ndjesinë e ilaçit (deponin)që shëron dhimbjet
e kokës. Në vijim, imazhi “sonata e yjeve” dhe “lira e Orfeut” simbolizojnë një
simfoni kozmike që muzikon natyrën, duke ngjallur harmoni dhe qetësi në mjedisin
e trazuar. Muzika e Orfeut, simbol i artit që zbut shpirtin, reflekton fuqinë e
artit për të ndikuar mbi natyrën dhe për të harmonizuar universin. Nuk na
befason vargu “Manteli i Homerit shndërrohej në velë brigjeve të shtynte anijet
e akejve” ku poeti përfshin elemente epike, që nënkuptojnë trashëgiminë
historike dhe kulturore, të cilat ndikojnë në arritjen e një paqeje shpirtërore.
Jemi mësuar të shohim Kacalidhën të hyjë në sallonet e poezisë moderne veshur
me mantelin e Homerit, e cila, si figurë simbolike përfaqëson urtësinë dhe
madhështinë e epikës, por duke parë se te kjo poezi, ky mantel shndërrohet në velë
që drejton "anijet e akejve" atëherë ndjejmë se Homeri dhe mantel i
tij janë në shërbim të paqes dhe anieve (të luftës) u jipet udhë drejt ..paqes.
Shënjtorët me liturgjinë simbolizojnë dimensionin shpirtëror dhe religjioz duke
sugjeruar se paqja dhe qetësia janë të lidhur me besimin. Kjo përforcohet me
vargun “Shënjtorët vëzhgues me liturgjitë në kryet e gurit” ku ndjen se ndihma
dhe mbështetja shpirtërore janë thelbësore për të arritur paqen. Orrakulli si
simbol i profecisë dhe njohurive sugjeron se zbutja e detit ka nevojë për udhëheqës,
dikë që mund të ofrojë drejtimin dhe shpresën. “Orakuli zbuste Poseidonin”
tregon se përballja me forcën e natyrës kërkon njohuri dhe urtësi.
Vëreni pak: kur poeti përmend
“Unë, aedi i vetmuar zbusja luanin e Butrintit” ai i referohet basorelievit të
"luanit të Butrintit" një simbol i forcës dhe agresionit. Përmendja e
këtij luani gdhendur mbi një nga portat e Butrintit, shërben si metaforë e
përpjekjeve të poetit për të zbutur natyrën e egër dhe për të përcjellë një
ndjesi paqeje. Pra, poeti përfton kështu figurën e artistit, që përpiqet të
pajtojë kontrastet e natyrës me realitetin. Kjo është tepër e ndjeshme te vargu
i fundit, ku figura e poetit si “bardi i pastrehë, shtrirë në shkallarët e
anëdetit” përfaqëson artistin që, pavarë-sisht nga ndjenja e vetmisë synon të
ndikojë mbi universin përmes artit të tij.
Densiteti figurativ dhe aktiv i elementeve tregon një
ndjenjë të thellë përfshirjeje emocionale. Poeti angazhohet në dialog me
elemente natyrrë, arti, historie e besimi duke theksuar rëndësinë e mardhënieve
të ndërsjellta midis tyre në kontributin e një paqeje (jo vetëm) shpirtërore. Poezia është gjithashtu dhe një pasqyrim i
thellë i tipareve themelore të poezisë së Kacalidhës, pse ilustron mënyrën se
si ai ndërthur metaforat, simbolet dhe elementet muzikorë për të përfituar një
vepër të fuqishme, që I fton lexxuesit të reflektojnë mbi natyrën, artin dhe
vetveten
II-Me qënë se përmendëm tiparet e
poezisë së Kacalidhës vlen të themi se poezia “Zbutja e detit” reflekton thelbësisht
tiparet që karakterizon poezinë në prozë të atij, analizuar prej nesh te libri
“Blatimet poetike të Kacalidhës” Onufri 2023, ndonëse u jemi referuar disa
poezive të tjera. Njësimi i tipareve të kësaj poezie me krijimtarinë tjetër
poetike në prozë na tregon unitetin artistik në krijimtarinë e tij, çka dëshmon
për një poet të konsoliduar në kuotat e epërme të artit. Le ti shohim këto
tipare të krijimtarisë së tij te poezia “Zbutja e detit”:
1. Poezia në prozë e Kacalidhës spikat për një
strukturë morfologjike të veçantë duke zvendësuar vargjet tradicionale me fjali
të gjata e të dendura, që ngjajnë si një rrëfim i ngjeshur. Ndryshe nga poezia
e zakonëshme, këtu fjalia është një varg i zgjeruar që shpreh ndjenjë dhe
mendim me një frymë të pandërprerë, duke krijuar një tension të brendshëm që të
udhëheq drejt kulmit të idesë. Kjo strukturë ndikon lexuesin që të bëhet pjesë
e poezisë, duke i lënë hapërsirë për interpretim të lirë të pikësimit dhe
ritmit të leximit, duke kuptuar intuitivisht ku duhet ndaluar ose ku duhet
mbajtur fryma, siç ndodh me vargjet "Hodha në det deponin e hënës dhe
shfrynte, afshonte me duhmë, përhapej dhe shtrihej fëshfërima e shkumës nga
dhimbja e kokës."
2.Për Kacalidhën rëndësia e
fjalës është qendrore; çdo fjalë është zgjedhur me kujdes si bazë e motivit dhe
ndërton struktura estetike të shumëllojshme. Poezia e tij nis me një shpërthim
të fuqishëm emocional dhe rrjedh si një përrua drejt epilogut të saj, duke
krijuar tingëllim dhe muzikalitet të brendshëm përmes përsëritjeve dhe alitera-cioneve.
Kjo lidhje e fjalës me ritmin, së bashku me një strukturë të përpunuar mirë, e
bëjnë poezinë e tij një eksperiencë unike për lexuesin, që shpesh kërkon të
zbulojë më thellë procesin krijues të poetit. Fjalët e poezisë janë të
zgjedhura me kujdes, ku çdo fjalë shpreh një emocion të veçantë në varësi të
motivit të poezisë. Në fragmentin "Manteli i Homerit shndërrohej në velë
brigjeve të shtynte anijet e akejve," fjala "mantel" dhe
"velë" sjellin imazhe të trashëgimisë së lashtë, duke ndërthurur
fuqinë epike me natyrën e butë të gjuhës poetike.
3.Poezia e Kacalidhës mbart
elemente biblik e misticizëm, madje format tipografike dhe figurative të
poezisë të kujtojnë tekstet biblike. Kjo ndikon që lexuesi të përjetojë një
ndjenjë misteri, duke kërkuar ta kuptojë poezinë përtej nivelit të parë. Poezia
është një përzierje mes prozës dhe poezisë, ku ritmi poetik ndërthuret me
strukturën e rrëfimit, duke e ndarë poezinë nga hermetizmi dhe duke e bërë atë
më të kuptue-shme për lexuesin elitar. Në pasazhin: "Orakulli zbuste
Poseidonin dhe fashitej deti," poeti ndërthur simbolika mitologjike me një
ndjenjë të thellë të paqes së natyrës dhe detit, duke krijuar një harmoni surreale
midis hyjnores dhe natyrës.
4. Në poezinë e tij, Kacalidha
shpreh një transparencë kristalore dhe një përshkrim të qartë të realitetit
përmes metaforave. Ai ndërton një poezi
që shfaq ndjenjat e veta në një formë të qartë dhe të perceptueshme, ku lexuesi
mund të shohë thellë në emocionet dhe metaforat e saj e mund të dallojë çdo detaj si në një ujë të
kthjellët. Me një ndërtim të mirëstudiuar dhe të harmonizuar, poezia e tij
është një arkitekturë e pastër e fjalës dhe stilit, duke shmangur hermetizmin
dhe duke krijuar një përvojë të veçantë estetike. Në fragmentin "Ishte
lira e Orfeut që kërkonte paqëtimin e detit" lexuesi përçon një ndjesi të
qartë të harmonisë dhe qetësisë që përshkojnë poezinë, e cila është si ujërat e
kristalta të detit që zbulojnë thellësinë e tyre.
5.Poezia e Niko Kacalidhës i
drejtohet një lexuesi të kujdesshëm që kërkon rilexim e thellim. Në fragmentin:
“Pastaj sonata e yjeve. Puliteshin dallgët dhe uleshin duke qetësuar brigjet. Ishte
lira e Orfeut që kërkonte paqëtimin e detit” tregon si poetika e Kacalidhës
arrin të krijojë harmoni të thellë mes formës dhe përmbajtjes, ku ndjenja dhe
mendimi ndërthuren me një ritëm të brednshëm të matur mirë. Kjo poezi kërkon një
rilexim të kujdesshëm për të zbuluar shtresat e saj të ndërlikuara dhe për të
përjetuar plotësisht lidhjen e formës me përmbajtjen, duke e udhëhequr lexuesin
në një rrugëtim artistic, të pasur, kuptim plotë dhe të nivelit të epërm.
II- Në këtë poezi Kacalidha shfrytëzon elemente të modernizmit,
postmodernizmit, dhe surrealizmit për të krijuar një poezi në prozë që mishëron
një botë të ngarkuar me simbole mitologjike, përjetime ekzistenciale, dhe
figura të gjalla, shpeshherë të jashtëzakonshme.
1.Duke shfrytëzuar elementet
modernist si: a.përdorimi i simboleve dhe referencave mitologjike, "lira e
Orfeut", "manteli i Homerit" dhe "luani i Butrintit",
poeti sjell tema universale që pasqyrojnë përjetësinë e artit dhe kulturës. b.Kacalidha
shkrin kulturën e lashtë dhe mitologjinë me përjetimet moderne, duke krijuar
një bashkëjetesë të së kaluarës me të tashmen..c. Me vargun “Unë, aedi i vetmuar
zbusja luanin e Butrintit” Kacalidha portretizon poetin si figurë të vetmuar,
që përballet me botën përmes artit të tij. Aedi përballet me detin, ( simbol i
fuqisë dhe përhershmërisë), për ta qetësuar, duke nxjerrë në pah sensibilitetin
ekzistencialist të artistit modernist. ç. Me frazën “Hodha në det deponin e
hënës dhe shfrynte, afshonte me duhmë,” krijon një imazh surreal brenda
modernizmit, pse "deponi i hënës" , një metaforë e bardhë qetësuese
dhe ciklike si vetë hëna përftohet si një ilaç mbi detin, duke e personifikuar
këtë të fundit me shfryrjen dhe duhmën që lëshonte. Kjo është një ndërhyrje e
papritur, një lëvizje që përmbys realitetin dhe sjell një ndjesi surrealizmi,
ku natyra është e ndikuar nga elemente të pazakonta. Pra këtu poeti shkrin
realitetin me ëndrrën, një tipar surrealist që krijon një univers poetik ku
kufijtë mes konkretes e imagjinatës zhduken. Në të njëjtën mënyrë, “sonata e
yjeve” dhe shfaqja e “lirës së Orfeut” që qetëson detin krijojnë një ndjesi
surrealiste të harmonisë kozmike dhe ndikimit të artit mbi natyrën.
2.Poeti nuk mjaftohet me
modernizmin, ai krijon qasje postmoderniste si një shkallë më e epërme, e cila shfaqet
në përdorimin e referencave mitologjike e antike, të tilla si “Orfeu” dhe
“Homeri,” që bashkëjetojnë me referenca lokale si “luani i Butrintit”,
basoreliev i njohur, simbol i qëndresës dhe agresionit, i cili shndërrohet në
metaforë e përpjekjeve të poetit për të pajtuar e zbutur kontrastet natyrore e
sociale përmes artit. Kjo ndërthurje e miteve universale me traditat e bën
tekstin një fushë që përfshin dimensione globale dhe vendore, në një
dekonstruim të kufijve tradicionalë të artit.
3. Gjithashti fakti që Kacalidha
e vendos poezinë në formën e prozës, duke krijuar një strukturë të lirë që
kapërcen format tradicionale të poezisë dhe të prozës, krijon një element
postmodernist, i cili sfidon kufijtë formalë të artit dhe përqafon një mënyrë
të re shprehjeje, ku përjetimi poetik përçohet në formë narrative dhe pa
kufizime tradicionale.
III-Mirëpo me një lexim të vemëndshëm
ndjen se poezia “Zbutja e detit” e Kacalidhës ka elemente që tejkalojnë
postmodernizmin, duke sjellë aspekte të një ndjenje më të thellë metafizike dhe
shpirtërore, e cila shkon përtej shpërbërjes dhe fragmentimit karakteristik të
postmodernizmit. Këto elemente përfshijnë:
1. Postmodernizmi shpesh shmanget
nga idetë e unitetit apo kuptimit të përbashkët, dhe e zhyt botën në
fragmentarizëm. Në poezi, Kacalidha përpiqet të ofrojë perspekti -vë të
unifikuar të botës, ku fuqia e artit ka potencialin të pajtojë konfliktet dhe
të japë një paqe transcendence. Simbolika e "lirës së Orfeut" dhe
"orakullit që zbuste Poseidonin" sugjeron kthimin te lidhja e
përjetshme mes njeriut dhe forcave të natyrës, duke përfshirë përmasa
shpirtërore që tejkalojnë racionalitetin.
2.Kacalidha, duke përfshirë
mitologjinë dhe surrealizmit krijon një hapësirë ku reali-teti shtrihet përtej
të zakonshmes dhe materiales. Elementet surrealiste, si "deponi i
hënës" që shëron dhe "sonata e yjeve," tregojnë një botë të
idealizuar ku imagjinata dhe fuqitë hyjnore luajnë rol të rëndësishëm. Kjo i
jep poezisë cilësi mbinatyrale, një
hapësirë për të menduar përtej asaj që është e mundëshsme në kuptimin tokësor
dhe përtej dyshimit karakteristik të postmodernizmit. Duhet të pranojmë se në
poezinë shqipe Kacalidha është i vetmi mjeshtër që farkëton surrealizmin me
mitologjinë duke na dhënë një poezi fine.
3.Poeti shfaqet te kjo poezi jo
vetëm si vëzhgues, por si një figurë që merr përsipër detyrën e “zbutjes” së
forcave të egra (si deti dhe “luanin e Butrintit”). Shihe pak te vargu i parë
si shprehet poeti: “Hodha (dmth unë-poeti) në det deponin e hënës”, pra ai
vepron, nuk qëndron mënjanë. Pikërisht ky rol e shndërron atë në mbrojtës të
shpirtërores dhe trashëgimisë (te zbutja e luanit), duke tejkaluar postmodernizmin, I cili ironizon ose relativizon rolin e autorit. Këtu poeti bëhet
veprues ose ndërmjetës mes njerëzores e hyjnores, duke marrë një rol pothuajse
mesianik, diçka që postmo-dernizmi e shmang.
4.Ndërsa postmodernizmi fokusohet
te individualizmi dhe përvojat unike, Kacalidha arrin të mbajë ndjenjën e
lidhjes universale, duke kërkuar që arti dhe traditat e lashta të shërbejnë si
ura mes të kaluarës dhe të tashmes. Pikërisht ky bashkim mes kohëve tejkalon
skepticizmin postmodern.
Në këto mënyra, poezia e Kacalidhës
përfshin përmasa shpirtërore dhe përpiqet të arrijë një qëllim të unifikuar dhe
transcendental, duke kapërcyer kufijtë e postmode-rnizmit dhe duke i ofruar një
vizion më të gjerë natyrës njerëzore, botës artistike, sigurisht dhe lexuesve të
tij.
IV-Niko
Kacalidha është magjistar I figurave artistike dhe rolin që u jep atyre në
poezinë e tij. Kështu psh.,në poezinë “Zbutja e detit” figurat artistike veç
finesës së tyre artistike, sjellin përtej postmodernizmit një qasje poetike të
re ku poezia në prozë dhe mitologjia bashkëpunojnë për të krijuar një udhëtim
të thellë ekzistencial. Figurat artistike të ndërthurura përçojnë ndjesinë e
zbutjes së detit dhe përvetësimit poetik të elementeve, duke e orientuar
lexuesin drejt një perspektive artistike që shkon përtej postmodernizmit, në
një botë ku arti dhe natyra bëhen një e vetme, në poezinë në prozë. Të kuptojmë
një gjë: kjo perspektivë artistike e figurave në poezinë “Zbutja e detit” shkon
përtej postmodernizmit, pasi ato kërkojnë të rikthejnë një ndjesi të
përjetësisë, harmonisë dhe fuqisë së artit, në vend të fragmentimit apo ironisë
tipike të postmodernizmit. Ta shohim konkretisht për secilën figurë artistike:
1.Metafora e
artit të hënës: “Deponi i hënës” përfaqson artin si një burim të pashstershëm
dritëdhënës dhe mistijk që ndikon te deti ( shoqëria, ndjenjat apo qetësia) në
vend të përthyerjes ose fragmentimit të vargut në relativizim të kuptimit,
karakteristikë e postmodernizmit.
2.Imazhi i
gjallë dhe simbolik “Fëshfërima e shkumës”
përçon qetësimin e elemente-ve të egra natyrore, si psh dallgët e detit
dhe tejkalon postmodernizmin përmes përqasjes së saj harmonike ndaj natyrës,
duke e shfaqur detin, jo si një element të copëzuar apo distancuar nga njeriu,
por si një pjesë e lidhur ngushtë me ndjesitë dhe kërkimin shpirtëror të poetit.
3. “Manteli i Homerit
që shndërrohet në velë” është një metaforë dhe symbol që lidh traditën epike
dhe mitologjinë me lundrimin dhe kërkimin poetik. Kjo përbën një tejkalim të
postmodernizmit, i cili shpesh dekonstrukton traditën, duke e fragmentu-ar dhe
distancuar atë, ndërsa këtu Kacalidha e ringjall traditën, duke i dhënë një
funksion të ri, që krijon harmoni mes të shkuarës dhe të tashmes poetike.
4. Metafora:“Afshi
i detit”i jep detit një cilësi të gjallë, duke e trajtuar si një qenie e gjallë
me emocione dhe ndjenja. Kjo metaforë e
tejkalon postmodernizmin, sepse e zhvendos vemëndjen nga de-humanizmi dhe
fragmentimi drejt një vizioni unifikues,
ku elementi natyror personifikohet dhe bashkohet me botën shpirtërore të
poetit, duke u distancuar nga ironia postmoderne.
5. Personifikimi:
“Dallgët që puliten dhe ulen” e tejkalon postmodernizmin përmes vizionit të
harmonisë dhe qetësimit, në vend të fragmentimit dhe skepticizmit karakteristik
postmodernist. Këtu natyra dhe artet bashkohen në një unitet estetik dhe
shpirtëror, duke krijuar një lloj paqeje, në vend të ndarjes që shpesh
reflekton postmodernizmi.
6.Simbolizmi,
imazhi dhe ndërthurja epike “Anijet e akejve që shtyhen nga brigjet” tejkalon
postmodernizmin duke përdorur një imazh që lidh trashëgimin kulturore me
ndjenjën e vazhduimësisë dhe përkatësisë historike, në vend që të theksojë
krizën identitare. Pra, ndryshe nga tendencat postmoderniste për të
dekonstruktuar mitin dhe historinë, kjo figurë sugjeron kthimin në rrënjët
epike përmes bashkimit të poezi-së bashkëkohore me rezonancën e
lashtësisë.Sinqerisht, duhet ta dashurosh letërsinë dhe historinë e antikitetit
si Niko Kacalidha që të formosh vargje të tilla.
7. Vargu
"Liturgjitë në kryet e gurit" përmban një imazh simbolik dhe mund të
shihet si një metaforë që përfaqëson shenjtërimin dhe ndërlidhjen mes të
shenjtës, qiello-res dhe tokësores. Nëpërmjet figurës së "liturgjive"
(lutjeve apo ritualeve fetare) të vendosura në një element të fortë si guri,
poeti krijon një lidhje të thellë mes ritualit të lashtë dhe natyrës së
paprekur. Kjo figurë tejkalon postmodernizmin pse kalon përtej ironisë dhe
fragmentimit karakteristik për të, për të risjellë idenë e harmonisë dhe
bashkimit të elementeve të përjetshme të artit dhe shpirtit njerëzor,
karakteri-stikë që i afrohet ndjenjës universale dhe transcendencës.
8. Vargu
"Deti që fashitet" përmban një personifikim, pse i atribuon detit
aftësinë për t’u "qetësuar" si qenie njerëzore apo me emocioneduke
i dhënë detit një dimension njerëzor dhe
emocional, duke krijuar një lidhje të thellë midis natyrës dhe shpirtit
njerëzor. Kjo qasje e tejkalon postmodernizmin pse largohet nga skepticizmi dhe relativizmi i
tij. Në vend të një perspektive fragmentare apo ironike, poeti ndjek një
përqasje harmonike të përjetshme, ku forcat natyrore shprehin lidhje të
ngjashme me ato njerëzore, duke ndërtuar njëkohësisht një ndjenjë universale të
qetësisë dhe bashkëpunimit ndërmjet natyrës dhe njerëzimit “.
Kështu mund të
vijojmë të flasim për: a. përshfaqjen
poetike të personifikimit te “Aedi i vetmuar” dhe “luani i Butrintit” që shprehin
lidhje të thellë ndërmjet artistit dhe
natyrës, duke synuar kuptimin përmes artit.b.
Metafora dhe personifikimi “Orakulli që zbuste Poseidonin” që nxjerr në pah forcën e natyrës dhe rolin e
artit, simbolizuar nga Orakulli, si mjet për të aritur harmoninë dhe paqen, si
kundërpeshë ndaj dyshimit postmodern. c.
Imazhdi simbolik “Shenjtorët dhe liturgjia” që përçon ndjenjën e shenjtërisë
dhe respektit ndaj natyrës, duke kthyer dinjitetin që shpesh ironizohet në
postmodernizëm. ç. Simboli “Manteli
i Homerit” që forcon përkatësinë ndaj
një tradite të njohur epike që kërkon unitet dhe vazhdimësi, larg skepticizmit
postmodern, si dhe d. Metafora e“Sonata
e yjeve” dhe personifikimi “lira e Orfeut”
që shfaqin muzikën dhe harmoninë e natyrës dhe tejkalojnë
postmodernizmin duke theksuar bukurinë dhe thellësinë e natyrës si burim
frymëzimi në vend të ironisë dheduke theksuar forcën e artit në shpirtin
njerëzor dhe në botën natyrore, madje duke sjellur një unitet mes artit dhe
natyrës ndryshe nga postmodernizmi që e sheh artin si një produkt relativ dhe
të ndarë nga përvoja njerëzore. Pra shophim se secila figurë ndihmon të tejkalojë
postmodernizmin duke krijuar vizion ku arti dhe natyra shkrihen për një kuptim
të qëndrueshëm, me harmoni dhe transcendencë. Porn ë këtë rast nuk mund të lemë
pa përmendur talentin dhe njohuritë e thella të Kacalidhës që ndërton e
ndërlidh figura shumëplanëshe në funksion të artit të tij poetik, figura plot
dritë e ajër dhe …histori.Mjafton të lexosh poezitë e Kacalidhës dhe sigurisht
që do mësosh dhe historinë e mitologjisë.
IV- Në poezinë
"Zbutja e detit," Kacalidha, ndonëse përdor referenca mitologjike, ai
flet për kohën tonë përmes një thirrjeje të heshtur ndaj artit dhe kulturës si
mjete për t'ë sjellë paqe në botën e trazuar. Nëpërmjet këtyre referencave,
poeti kërkon të thotë se: ashtu si në të shkuarën, edhe sot, përplasjet dhe
pasiguria njerëzore mund të “zbuten” përmes përqafimit të artit, të kulturës
dhe të trashëgimisë shpirtërore. Në qoftë se rilexojmë vargun:"Hodha në
det deponin e hënës dhe shfrynte..." ky tregon një akt simbolik të
qetësimit të detit të trazuar, që mund të shihet si përpjekje për të qetësuar
emocionet dhe trazirat e botës sonë. Hëna e bardhë (deponi) krijon një imazh
qetësues dhe iluzion si një mjet për të ulur “temperaturën” e kohës sonë të
mbushur me konflikte dhe shqetësime.
Në këtë mënyrë
poezia e tij shndrohet në një kujtesë se arti mbart forcën për të krijuar
qetësi shpirtërore, për të qetësuar "dallgët" dhe ripërtërirë
shpirtin njerëzor. Duke përmendur "lirën e Orfeut," "mantelin e
Homerit," dhe figurën e "aedit të vetmuar," poeti e fton kohën
tonë të rikthehet te përdorimi i forcës së artit (në antikitet) për të zgjidhur
krizat moderne. Kjo përpjekje për të gjetur një urë mes së kaluarës dhe të
tashmes është një mesazh për të shpalosur idenë se identiteti ynë, si njerëz
dhe si shoqëri, është i lidhur ngushtë me traditën kulturore dhe artistike.
Kacalidha përçon idenë se kjo pasuri e së
kaluarës nuk është thjesht kujtim, por mjet i domosdoshëm për të
zgjidhur problemet e kohës sonë. "Lira e Orfeut" dhe "manteli i
Homerit" janë simbole të artit dhe kulturës së lashtë që Kacalidha i fton
për të treguar se paqja është e arritshme përmes artit e trashëgimisë
kulturore. Përfshirja e tyre është një kujtesë për kohën tonë se arti dhe
kultura kanë qenë gjithmonë strehë ku njerëzit gjejnë qetësi dhe kuptim. Po kështu
te vargjet: "Unë, aedi i vetmuar zbusja luanin e Butrintit" – Këtu,
poeti vetë identifikohet si një artist i përkushtuar që përpiqet të
"zbusë" forcat e fuqishme të botës. Simboli i luanit të Butrintit, përfaqësojë sfidat dhe konfliktet e
kohës sonë, ndërsa përpjekja e poetit për ta “zbutur” tregon fuqinë e artit për
të sjellë pajtim e paqe.
Po ashtu, ai i drejtohet kohës
sonë përmes gjuhës surrealiste, duke thyer kufijtë e reales për të treguar se
arti ka fuqinë të zhvendosë perceptimin tonë dhe të sjellë një botë ku
harmonizohet realiteti dhe ëndrra. “Zbutja e detit” është një alegori për
nevojën për qetësimin e shpirtit kolektiv, për pajtimin me veten dhe me të
kaluarën. Kacalidha i fton njerëzit e kohës sonë të ndalojnë për një çast për
t'i dhënë rëndësi shpirtit, të lënë anash materializmin dhe të rigjejnë
vetveten përmes artit dhe vlerave të përjetshme njerëzore. Duke përdorur një
gjuhë surrealiste, si "sonata e yjeve" dhe "orakulli që zbuste
Poseidonin" poeti krijon një botë, e cila tejkalon realitetin e përdi-tshëm.
Pra egziston dhe një tjetër mënyrë për t’i parë gjërat, një thirrje për të
kaluar përtej materializmit të botës moderne dhe për të pranuar një realitet,
ku arti na mundëson të rigjejmë paqen dhe qetësinë e brendshme.
Në këto vargje, pra, ndjehet
impulse i ideve të Kacalidhës për kohën
tonë. Përmes simboleve të artit, qetësimit të forcave të egra, bashkimit të
reales me imagjinatën, poeti i drejtohet të sotmes dhe fton njerëzit të gjejnë
një paqe të brendshme përmes përqafimit të artit dhe trashëgimisë shpirtërore.
V- Kacalidha nuk mjaftohet me kaq,në
poezinë në prozë “Zbutja e detit,” ai përfshin elemente universal, të cilat
tejkalojnë kulturat dhe kohët, duke e bërë poezinë të kuptueshme dhe të
ndjeshme për çdo lexues. Këto elemente përfshijnë:
1.Poezia trajton temën universale
të konfliktit të brendshëm e të jashtëm, që në këtë rast simbolizohet nga deti
i trazuar dhe procesi i “zbutjes”së tij. Kjo ndjenjë përpjekje -je për të sjellë paqe dhe qetësi përbën një
shqetësim të përbashkët njerëzor, ku ata kërkojnë një ekuilibër mes forcave të
brendshme dhe të jashtme që i trazojnë.
2.Përmendja e “lirës së Orfeut,”
“mantelit të Homerit,” dhe referenca ndaj orakullit dhe shenjtorëve sjell
përpara lexuessve idenë universale të artit dhe kulturës si mjete për shërim,
shpëtim e qetësim. Kjo ide është e përhapur në shumë kultura e kohëra, duke
bërë që poezia të ketë një rezonancë të gjerë.
3. Mite si Orfeu, Poseidoni e
shenjtorët janë simbole arketipale që gjenden në shumë kultura si përfaqësues
të konflikteve të brendshme të njeriut dhe përpjekjeve për të arritur paqe.
Këto figura arketipale ofrojnë një urë për të kuptuar proceset shpirtëro-re, që
janë përjetime universale të qenies njerëzore.
4.Po ashtu, elementet natyrore,
si deti, hëna, yjet, dhe valët, janë simbole universale që i flasin çdo lexuesi
dhe lidhin njeriun me natyrën e universin përmes një përjetimi që tejkalon
kufijtë gjeografikë. Këto simbole shërbejnë si mjete për të kuptuar jetën dhe
për të kërkuar një unitet të brendshëm dhe një lidhje me diçka më të madhe se
individi.
5. Dhe së fundi, mendoj se figura
e “aedit të vetmuar,” që përpiqet të “zbusë luanin e Butrintit” flet për rolin
universal të poetit ose artistit si ndërmjetës mes njerëzores dhe hyjnores,
reales e shpirtërores. Ky concept: misioni I artistit për të mbartur kuptimin
dhe shërbyer si “ujësjellës” për qetësinë shpirtërore, është ide që kuptohet
dhe vlerësohet nga lexues të ndryshëm në të gjithë botën.
Pra, pikërisht përmes këtyre
elementeve, poezia e Kacalidhës shpalos një mesazh universal lidhur me
ndjeshmërinë, forcën e artit dhe kërkimin për paqe shpirtërore, tema që janë të
kuptueshme dhe të kërkueshme për njerëzit, pavarësisht kohës apo vendit.
VI- Sipas avantazheve dhe hapësirave
që krijon, poetët e nesërm mund të lëvrojnë kryesisht poezinë në prozë, sepse
kjo formë u jep atyre hapësirë të pakufizuar për të rrëfyer dhe për të ndier.
Pa vargje e metrikë që t’i kufizojnë në formate, ata kanë lirinë për të zbuluar
mendimet dhe emocionet e tyre, një lehtësi e përkryer për epokën e sotme, kur
arti kërkon të çlirohet nga kornizat tradicionale.
Poezia në prozë bashkon tregimin
dhe lirizmin, një ndërthurje e cila tërheq lexuesit e sotëm që janë të etur për
tregime të shprehura në gjuhë poetike. Te kjo poezi fjalët rrjedhin si një
rrëfim i butë, duke mbartur në vetvete një histori ose ide, një emocion ose
moment, me të gjithë përjetimin e ndjeshmërisë së figuracionit poetik.
Kur arrin thellësitë e ndjenjës,
poezia në prozë ofron një përvojë introspektive dhe përfshirje filozofike. Ajo
nuk është një lojë fjalësh, por një udhëtim i brendshëm që ofron kuptim e
kërkon reflektim, i përshtatur për ata lexues që kërkojnë më shumë sesa pamjen
e jashtme, për ata që kërkojnë mendim të thellë, që duan të zhyten në mendime
filozofike.
Me shpërbërjen e kufijve të
poezisë tradicionale, romantike e klasike, kjo formë kapërcen pritshmëritë
klasike dhe duke “njomur” rrënjët me frymën postmoderniste, i përgjigjet
shijeve të lexuesve të rinj, të dhënë pas eksperimentimit. Në këtë liri, në
këtë thyerje të normave, poezia në prozë pasqyron një botëkuptim të ri letrar
që përqafon formën si përmbajtje dhe përmbajtjen si formë. E radhmja gjithmon I
takon të resë.
Në një kohë kur çdo gjë ndodh në
çaste të shpejta dhe globalizimi i sjell lexuesit drejt konsumit të kohës sa më
të shkurtër, poezia në prozë, një rezervat i pashkelur është vend i preferuar për tu eksploruar nga
brezi i ri. Kombinimi i lirikes me filozofinë dhe ndjenjat e përditshmërisë
krijojnë një formë të qasshme dhe të
freskët për lexuesin bashkëkohor. Kështu, ajo shfaqet si ishulli i së ardhmes,
si poezia që ndoshta do të jetojë më gjatë në zemrën e artit, dhe bashkë me atë
edhe emrat e poetëve tanë që lëvrojnë këtë art.
Sarandë, më tetor 2024
Zbutja e detit
Hodha në det deponin e hënës dhe shfrynte, afshonte me
duhmë, përhapej dhe shtrihej fëshfërima e shkumës nga
dhimbja e kokës. Pastaj sonata e yjeve. Puliteshin dallgët dhe
uleshin duke qetësuar brigjet.Ishte lira e Orfeut që kërkonte
paqëtimin e detit. Manteli i Homerit shndërrohej në velë
brigjeve të shtynte anijet e akejve. Shënjtorët vëzhgues me
liturgjitë në kryet e gurit. Orakulli zbuste Poseidonin dhe
fashitej deti. Unë, aedi i vetmuar zbusja luanin e Butrintit.
Unë, bardi i pastrehë, shtrirë në shkallarët e anëdetit.
Niko Kacalidha “Heraldikët e borës”
Onufri 2023, f.422
