MELODICITETI NË POEZI

 

Timo Mërkuri

Në poezinë "Letër Kontinentale" të Natasha Lakos, ajo që  bie në sy është përsëri-tja e frazës vargore: “Më vinte të këndoja” e cila të shtyn të mendosh më së pari për melodicitetin dhe muzikalitetin në vargje. Realisht qysh në fillim të bie në sy melodiciteti, si një element i theksuar në vargjet e poezisë që krijon ritëm të veçantë dhe ndjenjë harmonie. Kjo ndjesi arrihet përmes një sërë elementësh stilikor si përsëritja, ritmi dhe përdorimi i gjuhës poetike që evokon imazhe dhe ndjenja të forta.

I-Poezia përdor përsëritjen e frazës: "më vinte të këndoja" në fillim të shumë  strofave, përsëritje që  krijon një efekt ritmik dhe ndjenjë të përbashkët që lidh të gjitha vargjet së bashku, duke dhënë një ndjesi uniteti dhe melodiciteti. Dukshëm kjo përsëritje shërben si refren që ndërmjetëson ndjenjat dhe imazhet e shfaqura. Kjo duket te pasazhet: “Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg”, “Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean”, “Më vinte të këndoja për ca gra me një komçë në shaminë e tyre pa qafë”, “më vinte të këndoja” në hyrje të çdo strofe dhe në mbyllje të vargut të fundit, sikur do të na thotë që gjithë teksti është i shkruar në pentagram dhe duhet të këndohet e jo të lexohet.

-Kjo poezi ka një ritëm të qetë e të ngadaltë, të cilin poetja e përdor për të krijuar një atmosferë meditative dhe reflektuese. Ritmi i ngadaltë reflektohet në frazat e gjata dhe të ndara, që kërkojnë një lexim të ngadaltë dhe të kujdesshëm, si te vargjet: “Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë,/më vinte të këndoja”.

-Lako përdor gjuhë poetike të pasur me metafora dhe imazhe të fuqishme që evokojnë ndjenja dhe kujtime të gjalla. Kjo gjuhë poetike, në vetvete, krijon një ndjenjë melodiciteti përmes bukurisë së shprehjes dhe harmonisë së imazheve të krijuara si te vargjet:

“për aromat e dallgëve të mbetura larg,

për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,

por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore”.

-Në disa raste, poetja përdor kontraste që krijojnë tension dhe emocione, duke pasuruar me ato melodicitetin e poezisë. Këto kontraste krijojnë një muzikalitet përmes tensionit dhe zgjidhjes që ato ofrojnë. Për shembull, te vargjet:

“për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,

por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore”.

-Melodiciteti i poezisë është i ndikuar nga ndjesia e ritmit të brendshëm që vjen nga strukturimi i vargjeve dhe përdorimi i pauzave e ndarjeve. Kjo krijon ndjenjë lëvizjeje dhe rrjedhshmërie të lirë që është e ngjashme me melodinë muzikore, si te vargjet:

“për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja,

për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona,

për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin”.

II-Në poezinë "Letër Kontinentale" të Lakos melodiciteti është krijuar përmes një sërë elementësh strukturorë, të cilët së bashku formojnë një poezi që nuk është vetëm për t'u lexuar, por edhe për t'u ndjerë e përjetuar, si një melodi e bukur.

-Në këtë poezi, aliteracioni dhe asonanca janë dy figura stilistike që kontribuojnë ndjeshëm në melodicititetin e saj, pasi krijojnë një ndjenjë ritmike e harmonike, duke e bërë poezinë të tingëllojë muzikalisht dhe të lehtë për t'u mbajtur mend. Le ta shohim konkretisht:

Aliteracioni është përsëritja e tingujve të njëjtë në fillim të fjalëve të njëpasnjë-shme ose të afërta, i cili përdoret për të krijuar ritëm dhe për të theksuar disa imazhe poetike. Konkretisht shih përdorimin e tingullit "k" në vargun “këtu shitet kripë, jo oqean”, dhe përdorimi i tingullit "m" në vargun “më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg”. Aliteracioni krijon një ritëm të këndshëm që ndihmon në rritjen e muzikalitetit të vargjeve. Përsëritja e tingujve të njëjtë e bën leximin fluid dhe harmonik, duke shtuar ndjenjën e rrjedhshmërisë dhe kohere-ncës. Duke përdorur aliteracionin, poetja thekson fjalë të caktuara dhe imazhe, dhe i bën ato më të dallueshme dhe më të paharrueshme për lexuesin.

Asonanca është përsëritja e zanoreve të ngjashme brenda fjalëve të njëpasnjë-shme ose të afërta. Në këtë poezi, asonanca ndihmon në krijimin e një harmonie të brendshme dhe një ndjenje vazhdimësie në vargje. Le ta shohim te shembujt e mëposhtëm: përdorimi i zanoreve "e" dhe "a" në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra”. Le ta rishikojmë këtë varg “duke u përqendruar në përdorimin e zanoreve "e" dhe "a", si dhe ndikimin e tyre në melodicitetin e poezisë. Zanorja "e" shfaqet në fjalët "pemët", "detin", "verbra", ndërsa zanorja "a" shfaqet në fjalët "ta", "prandaj", "janë", "verbra".

Zanorja "e" krijon një tingull të qetë, që jep një ndjenjë stabiliteti dhe harmonie dhe në rastet kur ndodhet në fund të fjalës së vargut ajo mbart konotacionin e një vazhdimësie si te iso në artiet orale. Në vargun e Lakos, përsëritja e zanores "e" ndihmon në krijimin e një ritmi të qëndrueshëm dhe të harmonishëm. Për shembull: "pemët" dhe "detin" krijojnë një lidhje të butë dhe të qetë mes fjalëve, duke ndihmuar në rrjedhshmërinë e vargut. Ndërsa te fjala "verbra", zanorja "e" thekson ndjenjën e verbërisë dhe izolimit, duke krijuar një efekt të fuqishëm emocional dhe melodik.

Zanorja "a" krijon një tingull të hapur dhe energjik, që shton ndjenjën e fuqisë. Në këtë varg, përsëritja e zanores "a" ndihmon theksimin e elementeve të rëndësi-shme dhe shton ndjenjën e qartësisë e gjallërisë. Për shembull: "ta","prandaj", "janë"  japin një tingull të hapur dhe të gjallë, duke krijuar një kontrast me tingujt më të mbyllur të disa zanoreve. Ndërsa te fjala "verbra", përsëritja e zanores "a" thekson ndjenjën e humbjes dhe mungesës, duke shtuar një efekt emocional dhe ritmik në varg.

Përdorimi i zanoreve "e" dhe "a" në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra” kontribuon ndjeshëm në melodicitetin e harmoninë e poezisë. Zanorja "e" sjell qetësi dhe stabilitet, ndërsa zanorja "a" shton gjallëri dhe  kombinimi i tyre (zanoreve) krijon  balancë harmonike që ndihmon në përçimin e emocioneve dhe imazheve të vargut në mënyrë të fuqishme dhe të rrjedhshme.

Asonanca krijon një harmoni  në vargje përmes përsëritjes së tingujve zanorë, duke e bërë poezinë më të këndshme për t'u dëgjuar dhe lehtëson leximin. Për shembull, në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra”, asonanca e zanoreve "e" dhe "a" krijon një ndjesi  butësi dhe rrjedhshmë-rie. Kjo përsëritje e tingujve e bën vargun të rrjedhë natyrshëm dhe shton një dimension melodik që e bën poezinë të tingëllojë më muzikalisht.

Duke përdorur asonancën, poetja krijon një ndjenjë vazhdimësie e lidhjeje midis vargjeve, duke i bërë ato të rrjedhin natyrshëm nga njëri tek tjetri. Për shembull, në vargjet: “për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja”, asonanca e zanoreve "i" dhe "e" ndihmon në lidhjen e fjalëve e vargjeve, duke krijuar një ndjenjë rrjedhshmërie dhe kontinuiteti.

Në këto vëzhgime theksojmë se kombinimi i aliteracionit dhe asonancës në poezinë e Lakos krijon një efekt të fuqishëm melodik dhe estetik. Për shembull, aliteracioni në vargun “këtu shitet kripë, jo oqean” dhe asonanca në vargun “për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra” punojnë së bashku për të krijuar një strukturë harmonike dhe ritmike. Këto teknika stilistike jo vetëm që shtojnë një ndjenjë muzikaliteti, por edhe përforcojnë imazhet dhe emocionet e shfaqura në poezi.

Ritmi dhe harmonia e krijuar nga këto figura stilistikore ndihmojnë lexuesin të ndjejë dhe të përjetojë poezinë në  mënyrë më të ndjeshme. Për shembull, në vargun “për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona”, përdorimi i zanoreve "e" dhe "a" krijon një efekt të qetë dhe solemne, duke ndihmuar në thellimin e përjetimit emocional të lexuesit. Këto elemente stilistike e bëjnë poezinë e Natasha Lakos të pasur në melodicitet dhe estetikë, duke ofruar një përvojë të plotë dhe të thellë për lexuesin.

Zanorja "ë" shpesh krijon një tingull rrënkimor pse së bashku me zanoren “u” janë me bazë trishtimi e dhimbjeje, por në këtë rast përmbi trishtimin e rënkimin mbizotëron një qetësi, një pauzë, si pauzat në vajet mortore, që shton  ndjenjën e qetësisë  dhe  të një pushimi, por që gjithsesi nuk ofron ndonjë optimizëm. Në këtë rast këto zanore ofrojnë një tingull neutral. Shembuj: "këtu shitet kripë, jo oqean" dhe "më vinte të këndoja".

Zanorja "o" shpesh krijon një tingull të rrumbullakosur dhe të plotë, duke shtuar një ndjenjë pasurie dhe thellësie, ndonëse në shumë raste, kur përdoret në fund të fjalëve ose e vetme jep një tingull thirror, optimist apo habitor. Shembuj: "për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja" dhe "për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona". Në këtë rast përdorimi i "o" krijon një tingull të rrumbullakosur që shton ndjenjën e vazhdimësisë dhe rrjedhshmërisë, një ndjenjë të plotë e solemne.

Zanorja "i" shpesh krijon një tingull të mprehtë dhe të lehtë, që mund të shtojë ndjenjën e qartësisë dhe delikatesës në vargjet e poezisë. Shembull: "për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja". Tingulli i "i" krijon një efekt të lehtë dhe të qartë, që pasqyron delikatesën dhe efemeritetin e poetëve dhe pikave të shiut. Kjo ndihmon në krijimin e një ndjesie të rrjedhshmërisë dhe të butësisë, duke shtuar një ton melankolik dhe të ëmbël në vargje.

Në vargun "për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona", tingulli i "i" kontribuon në krijimin e një ndjesie solemniteti, duke theksuar qartësinë dhe pastërtinë e kambanës qiellore. Kjo shton një ndjenjë shenjtërie në vargun që shpreh veprimin e Madonës. Në vargun "për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra", tingulli i "i" krijon një efekt të mprehtë dhe të qartë, pse thekson kontrastin midis pemëve dhe detit. Kjo ndihmon në theksimin e ndjenjës së izolimit dhe privimit të pemëve që nuk mund ta shohin kurrë detin, duke shtuar një ndjesi qartësie dhe mprehtësie në kuptimshmërinë e tyre.

Në poezinë "Letër Kontinentale", përdorimi i zanoreve "a", "e", "o", “i” dhe "u" ndihmon në krijimin e një melodiciteti të veçantë. Këto zanore kontribuojnë në atmosferën emocionale dhe ritmike të poezisë, duke shtuar ndjeshmëri dhe kompleksitet në përshkrimin e imazheve dhe ndjenjave poetike. Përmes këtyre tingujve, Natasha Lako arrin të krijojë një poezi që është e pasur në harmoni dhe e fuqishme në shprehjen emocionale si dhe ndihmon në pasurimin e përvojës poetike, duke shtuar një shtresë të thellë dhe të ndjeshme në interpretimin e lexuesit. Megjithatë duhet të them se duke studiuar melodicitetin poetik te kjo poezi, mu formua mendimi se kjo letër është “kontinentale” jo vetëm për nga adresimi i mesazhit por edhe nga *klima" te zanoret saj, një klimë ku vërtet nuk ndjehet aroma e detit dhe butësia e tij. Mungon ajo e që mban “ison përmbi vale”, mungon ajo “u” dhe ‘ë” që dëshmon kujë gjëmash, dhimbje vërtet, por që shtrihet në hapësira kohore të pamata.

Në përfundim, në poezinë "Letër Kontinentale" të Natasha Lakos, përdorimi i figurave stilistike si aliteracioni dhe asonanca, kontribuojnë në krijimin e një melodiciteti të veçantë dhe të fuqishëm. Këto teknika stilistike ndihmojnë në formësimin e atmosferës emocionale dhe ritmike të poezisë, duke e bërë atë më të ndjeshme për lexuesin. Përmes këtyre elementeve, Lako arrin të krijojë një poezi që është e pasur në harmoni dhe melodicitet, dhe reflekton ndjeshmërinë e kompleksitetin e përvojave njerëzore.

III-Në poezinë "Letër Kontinentale" të Natasha Lakos, fragmentarizmi ndikon në melodicitetin e poezisë duke krijuar një ritëm të copëzuar dhe të ndërprerë. Ky ritëm i fragmentuar thekson emocionet dhe temat e izolimit, nostalgjisë dhe përvojës së fragmentuar të jetës, duke formësuar përjetimin e lexuesit. Le ta shohim konkretisht këtë dukuri:

Shembulli 1:  "Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg,

 për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,

 por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore."

vargjet janë të ndara në segmente që fokusohen në imazhe dhe ndjenja të ndryshme. Fragmentarizmi ndërpret rrjedhën e natyrshme të melodisë, duke krijuar një ndjenjë të copëzimit që pasqyron izolimin e pemëve nga deti dhe dallgët e mbetura larg. Melodiciteti është ndërprerë për të pasqyruar temën e privimit dhe mungesës.

Shembulli 2: "Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean,

                      le t’i shpallim algat përmendore."

Ky fragment thekson kontrastin midis kripës dhe oqeanit, duke krijuar një efekt të papritur dhe të ndërprerë. Fragmentarizmi këtu krijon një ritëm të pabarabartë që thekson ironinë dhe absurditetin e situatës. Ndërprerja e rrjedhës melodike përmes kësaj ndarjeje kontribuon në krijimin e një atmosfere të çuditshme dhe reflektuese.

Shembulli 3: "Për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja,  

                       për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona,

                      për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin."

Fragmentarizmi në këtë strofë thekson ndarjen midis hijet e poetëve dhe kamba-nës qiellore. Ndërprerja e rrjedhës së vargjeve krijon një ndjenjë pasqyrimi të fragmentuar të emocioneve dhe përvojave. Melodiciteti është i copëzuar, duke shtuar një ndjenjë të kompleksitetit dhe introspeksionit.

Shembulli 4: "Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë,

 më vinte të këndoja.

 Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz

dhe nuk flasim për ato që thuhen në shtëpinë tonë pa dhé,

më vinte të këndoja."

Fragmentarizmi në këtë pjesë krijon një ndjenjë të përkohshme dhe të ndarë të kujtimeve Ndërprerja e vargjeve dhe përsëritja e frazës "më vinte të këndoja" krijojnë një ritëm të ndërprerë që pasqyron nostalgjinë dhe ndarjen e kohërave midis së kaluarës dhe së tashmes. Melodiciteti është i ndërprerë për të theksuar humbjen dhe ndryshimin. Të kuptojmë një gjë, melodiciteti nuk është pasojë apo meritë e fragmentimit pasi  fragmentimi ndërpret rrjedhën e poezisë, ashtu si një shkëmb buzë honit ndërpret rrjedhën e përroit apo lumit, të cilin e “gremis” në formën e një katarakti. Në fakt, katarakti është vazhdimi i bukurisë së rrjedhës së lumit, madje më i bukur se lumi me atë pamjen fantazmogorike dhe shumëngjy-rëshe që shfaq në ditët me diell.

Pra, si përfundim themi se fragmentarizmi në poezinë "Letër Kontinentale ndikon në melodicitetin poetik duke krijuar një ritëm të copëzuar dhe të ndërpre-rë. Ky ritëm i fragmentuar forcon emocionet e izolimit, nostalgjisë dhe reflektimit të përjetimeve të fragmentuara të jetës. Fragmentarizmi kontribuon në pasurimin e shtresave kuptimore të poezisë, duke krijuar një përvojë të gjerë kuptimore dhe shijimi të vlerave poetike për lexuesin dhe  për pasoje  edhe në pasurimin e melo-dicitetit.

 

Sarandë, më qershor 2024

 

 

 

 

 

 

 

 SHTRESIMET ARTISTIKE TE VARGU POETIK

 

Timo Mërkuri

NJë nga karakteristikat e poezisë së Natasha Lakos është shtresimi kuptimor dhe artistik në vargun e saj ose e thënë më thjeshtë: kuptimshmëria dhe figurat artistike janë të vendosura në formë shtresash mbi apo anash njera tjetrës, madje në shumë raste njera shtresë ndikon në krijimin e shtresës tjetër kuptimore apo artistike. Shtresimi poetik, është i ngjashëm me dukurinë e shtresave natyrore, psh mbi shtresën (zonën) e tokës bujqësore kemi zonën  pyjeve, mbi të cilën ndodhen kullotat malore dhe në majë fare është zona alpine me dëborë ose shkëmbinj, po ashtu dhe pllakat e gurëve  janë dukshëm  disa shtresore. Ashtu si në natyrë secila shtresë mund të shihet më vete, por vetëm kur e sheh në tërësi përjeton bukurinë e egzistencës, (në rastin e maleve) apo finesën artistike (të poezisë). Dukurinë e shtresimit në poezinë  Natasha Lakos e gjejmë në dy aspekte: në shtresime kuptimore dhe në ato artistike, sigurisht pa shmangur dhe rastet e tjera. Le ta shohim këtë fenomen te poezia e saj"Letër kontinentale", së pari në këto dy aspekte.

I-Poezia e Natasha Lako-s ka tipar stilistikor të vetin fragmentimin e vargjeve, i cili kushtëzon krijimin e shtresime kuptimore, pasi  e ndan tekstin në fragme-nte e fraza të ndryshme, që forcojnë ndjenjën e ndarjes, mospërputhjes, izolimit,  etj.Le ta shohim te vargjet e poezisë ku konsiston fragmentimi i tyre dhe si ai kontribuon në shtresimet kuptimore të poezisë:

-Fragmentarizmi në strofën e parë: "Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg, / për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra, / por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore." përdoret për të shtresuar kuptime të ndryshme, duke thelluar kompleksitetin emocional e intelektual të poezisë.

1.Te vargjet:“Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg” fragme-ntimi krijon një ndarje midis aromave dhe dallgëve të detit që kanë mbetur larg, ndarje e cila pasqyron një ndjenjë nostalgjie për një përvojë të largët dhe të paarritshme. Aroma e dallgëve evokon kujtime dhe emocione të lidhura me detin, por fragmentarizmi e bën këtë përvojë të largët dhe të paarritëshme, duke shtresuar një ndjenjë mungese dhe nostalgjie.

2. Vargu:“Për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra” përmban një ndarje të fuqishme midis pemëve dhe detit. Fragmentimi këtu nënvizon kontrastin midis pemëve dhe detit, duke krijuar një ndjenjë izolimi dhe privimi. “Pemët që nuk do ta shohin kurrë detin” janë metaforë për mungesën e përvojës dhe të lirisë, dhe verbëria e tyre simbolizon mungesën e

njohurisë dhe të përjetimit. Kjo ndarje thekson një gjendje të pashpresë.

3. Te vargu:“Por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore”fragmentimi krijon një ndarje midis gjendjes së verbërisë dhe madhështisë së pemëve. Edhe pse pemët janë të verbra dhe të privuara nga pamja e detit, ato mbajnë një lloj madhështie dhe krenarie përmes fëshfërimave të tyre mbretërore. Kjo ndarje pasqyron një dualitet ku pemët dhe në mungesën e izolimin e tyre, ato ruajnë një lloj dinjiteti dhe fuqie. Fragmentarizmi këtu shtreson kuptimin e kontrastit midis pamundësisë dhe dinjitetit të brendshëm.

Pra, fragmentarizmi jo vetëm që krijon ndarje dhe kontraste të fuqishme në këto vargje, por gjithashtu lidh elementet në një rrjet kompleks kuptimesh që pasqyrojnë gjendjet emocionale dhe shpirtërore të individit. Ai ndihmon në krijimin e një poezie të pasur me shtresime kuptimore, duke thelluar ndjenjat e nostalgjisë, izolimit dhe dualitetit të përvojës njerëzore.

4.Krijimi i shtresimeve kuptimore përmes fragmentarizmit:

a)-Ndarja e aromave të dallgëve nga deti sugjeron  lidhje të dobët e të largët me përvojat e së shkuarës, duke krijuar një ndjenjë humbjeje dhe nostalgjie për një kohë të pakthyeshme më.

b)-Pemët që nuk e shohin kurrë detin dhe janë të verbra krijojnë një imazh të qartë të izolimit dhe privimit nga përvoja e plotë e botës, duke nënvizuar një ndjenjë të mungesës dhe kufizimit në jetën e tyre.

c)-Edhe në gjendjen e tyre të privuar, pemët ruajnë një lloj madhështie përmes fëshfërimave të tyre mbretërore, duke reflektuar një kontrast të fuqishëm midis pamundësisë e dinjitetit të brendshëm. Kjo shtresë kuptimore thekson forcën e brendshme dhe bukurinë që mund të ekzistojë edhe në kushte të vështira.

Fragmentarizmi në këto vargje ndihmon në ndërtimin e një poezie të pasur dhe komplekse, ku çdo element i ndarë kontribuon në krijimin e një kuptimi më të thellë dhe të shumëfishtë të përvojës njerëzore.

-Fragmentarizmi në strofën e dytë:"Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean, / le t’i shpallim algat përmendore." krijon dhe pasuron kuptimet e vargjeve duke shtresuar kuptime të ndryshme dhe thelluar ndjenjën e ironisë e absurditetit.

1.Te vargjet: “Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean”, fragmentimi ndihmon në krijimin e një kontrasti të fuqishëm midis kripës dhe oqeanit, ku kripa simbolizon diçka të zakonshme dhe të përditshme, ndërsa oqeani përfa-qëson  madhështinë dhe pafundësinë. Fragmentimi krijon një ndarje midis këtyre dy koncepteve dhe nënvizon ndjenjën e privimit dhe mungesës së përvojës së plotë dhe lirisë. Ky kontrast thekson një botë ku madhështia dhe përjetimet e mëdha janë të paarritshme, duke krijuar një ndjenjë të izolimit dhe të fragmentimit të realitetit.

2.Te vargjet: “Le t’i shpallim algat përmendore” fragmentimi krijon një ndjenjë ironie dhe absurditeti. Algat, që janë të zakonshme dhe të rrëndomta,  ngrihen si përmendore. Ky veprim është përpjekje për të nderuar si madhështore diçka të zakonshme e të parëndësishme, duke përforcuar ndjenjën e absurdite-tit në një realitet të përditshëm të varfër. Fragmentimi këtu krijon një ndarje midis vlerës reale e vlerës së supozuar, duke shtresuar kuptime që reflektojnë një botë të pakuptimshme.

3.Krijimi i shtresimeve kuptimore përmes fragmentarizmit

Fragmentarizmi këtu ndihmon në krijimin e shtresimeve të ndryshme kupti-more duke ndarë dhe kontrastuar elemente të ndryshme poetike. Këto shtresi-me kuptimore, siç shpjeguam më sipër përfshijnë:

a)-Ndarja midis kripës dhe oqeanit, si dhe shpallja e algave përmendore, krijo-jnë një ndjenjë ironie dhe absurditeti që reflekton një botë të përmbysur dhe të pakuptimshme.

b)-Kontrasti midis kripës dhe oqeanit nënvizon një ndjenjë privimi e mungese të përvojës së plotë dhe lirisë.

c)-Fragmentarizmi krijon ndjenjën e izolimit dhe fragmentimit të realitetit, duke pasqyruar një botë ku madhështia dhe përjetimet e mëdha janë të pa-arritshme.

ç)-Ngritja e algave si përmendore reflekton një vlerësim të gabuar të objekteve dhe përvojave, duke krijuar një ndjenjë absurditeti dhe izolimi (mosnjohje).

Përmes këtyre vargjeve, fragmentarizmi jo vetëm që krijon imazhe të ndara e të veçanta, por i lidh këto imazhe në një rrjet kuptimesh që pasqyrojnë komple -ksitetin e gjendjeve emocionale dhe shpirtërore të individit. Fragmentarizmi ndihmon në krijimin e një poezie që është e pasur me shtresime kuptimore, duke forcuar ndjenjat e izolimit, të kërkimit për kuptim dhe të përvojës së fragmentuar të jetës.

-Fragmentimi në strofën e tretë: “Për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja, / për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona, / për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin” shfaqet si një teknikë që pasuron e shtreson kuptimet e vargjeve, duke krijuar ndjesinë e ndarjes dhe kompleksi-tetit emocional. Ai shfaqet përmes ndarjes së elementeve të ndryshme poetike dhe përdorimit të metaforave të fuqishme, të cilat janë të ndara nga njëra-tjetra por të lidhura në një kontekst më të gjerë të përvojës dhe emocioneve.

1.-Te vargu: “Për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja” fragmentimi krijon një imazh të poetëve si hije që lëvizim në formën e pikave të shiut. Kjo ndarje midis poetëve dhe pikave të shiut shfaqet në formën e një metafore të dyfishtë që krijon një ndjenjë  vetmie dhe shpërndarjeje të tyre në natyrë. Këtu pasqyrohen ndjenjat e fragmentimit të identitetit të poetëve, të cilët janë të shpërndarë si pika shiu. Ky imazh krijon një shtresë kuptimore që reflekton gjendjen e izolimit dhe të përkohshmërisë së tyre.

2.–Te vargu“Për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona”fragmentimi ndihmon në krijimin e një kontrasti midis kambanës qiellore dhe veprimit të Madonës që i bie. Kambanat lidhen me tinguj të rëndë dhe ceremonialë, ndërsa përfshirja e Madonës, një figurë e shenjtë, i jep një shtresë tjetër kuptimore, që nënkupton solemnitet dhe shënjtëri. Fragmentimi mes kambanës dhe veprimit të Madonës krijon një ndjenjë shkëputjeje dhe  mistike, duke reflektuar një kërkim për kuptim dhe qetësi shpirtërore që është e rëndë dhe e vështirë për t'u arritur.

3. Po ashtu, te vargu: “Për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin”fragmentimi krijon një efekt të pasqyrimit dhe përsëritjes, ku shurdhërimi kërkon shurdhë-rimin. Kjo përsëritje dhe ndarje sugjeron një gjendje izolimi dhe mbylljeje në vetvete. Fragmentarizmi këtu thekson mungesën e komunikimit dhe të zërit, duke krijuar një shtresë kuptimore që reflekton një dëshirë për mbyllje dhe për vetizolim.

4.-Krijimi i shtresimeve kuptimore përmes fragmentarizmit

Fragmentimi në këto vargje krijon imazhe të ndara dhe të veçanta, por gjithashtu lidh këto imazhe në një rrjet të ndërlikuar kuptimesh që reflektojnë kompleksitetin e gjendjeve emocionale dhe shpirtërore të individit.

a)- Ndarja e poetëve në hije dhe pika shiu, së bashku me kërkimin e shurdhë-rimit për shurdhërimin, pasqyron ndjenjat e vetmisë dhe të izolimit.

b)-Kontrasti midis kambanës dhe veprimit të Madonës krijon një ndjenjë solemniteti dhe shenjtërie, duke theksuar kërkimin për kuptim dhe për qetësi shpirtërore.

c)-Përsëritja e shurdhërimit pasqyron  mungesë  komunikimi dhe  dëshirë për vetizolim, duke krijuar një ndjenjë të mbylljes emocionale.

-Fragmentimi në strofën e katërt: “Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë,/më vinte të këndoja./Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz/dhe nuk flasim për ato që thuhen në shtëpinë tonë pa dhé,/më vinte të këndoja”. ndihmon në krijimin e shtresimeve kuptimore që pasqyrojnë kompleksitetin e ndjenjave dhe përvojave. Duke shqyrtuar këtë dukuri në vargjet e përmendu-ra,analizojmë mënyrën se si fragmentimi kontribuon në thellimin dhe zgjeri-min e kuptimit të poezisë.

1.Ndërprerja e vargjeve dhe mungesa e lidhjeve të drejtpërdrejta midis tyre krijon një ndjesi izolimi dhe ndarjeje, që reflekton mbi vetminë dhe mungesën e komunikimit ndërmjet njerëzve, duke krijuar një atmosferë të largët e të ftohtë. Përdorimi i frazave të tilla si "kapakët e tokës" dhe "shtëpinë tonë pa dhé" sugjeron një ndarje të përhershme dhe të pashmangshme nga njëri-tjetri dhe nga vetë toka, duke shprehur një ndjenjë të thellë të izolimit ekzistencial.

2.Ndarja e vargjeve "Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë" dhe "Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz" pasqyron fragmentari-zmin e kujtimeve dhe reflektimeve, duke sugjeruar një ndërprerje të rrjedhës së kohës dhe kujtimeve, duke krijuar një ndjenjë të fragmentimit të përvojave dhe të kohës. Kujtimet e kaluara janë fragmentuar dhe ndarë nga përvoja e tashme, duke treguar një mungesë të koherencës dhe kontinuitetit në jetën e individëve.

3.Ndërprerja e vargjeve "më vinte të këndoja" në fund të të dy segmenteve krijon një ndjenjë të përsëritjes dhe kërkimit të pashtershëm për kuptim. Përsëritja e frazës "më vinte të këndoja" pas çdo fragmenti sugjeron përpjekje për të kuptuar dhe për tu dhënë kuptim përvojave dhe ndjenjave të fragmentuara. Kjo tregon një dëshirë për qetësi dhe kuptim në një botë të ndarë dhe të fragmentuar.

4.Ndërprerja midis vargjeve që shprehin marrëdhëniet e kaluara dhe realitetin e tanishëm krijon një ndjenjë të nostalgjisë dhe humbjeje. Ky fragmentarizim reflekton mbi ndryshimin dhe largimin e njerëzve nga njëri-tjetri, madje  dhe nga vetvetja. Ndjenja e nostalgjisë për kohërat kur "kemi qenë shokë" është e ndërprerë nga realiteti i tanishëm i "ikur në njerëz," (ishim shokë u bëmë njerëz) duke sugjeruar një ndarje të pandreqshme dhe një humbje të përhershme të lidhjeve të ngushta.

Krijimi i shtresimeve kuptimore përmes fragmentarizmit

Përmes këtyre vargjeve, fragmentarizmi jo vetëm që krijon imazhe të ndara dhe të veçanta, por gjithashtu lidh këto imazhe në rrjet kompleks kuptimesh që reflektojnë gjendjet emocionale dhe shpirtërore të individit. Fragmentari-zmi ndihmon në krijimin e një poezie të pasur me shtresime kuptimore, duke forcuar ndjenjat e izolimit, kërkimin për kuptim dhe përvojën e fragmentuar të jetës. Ndarja dhe ndërthurja e elementeve përmes fragmentarizmit krijojnë një ndjenjë të humbjes dhe të ndryshimit, duke pasqyruar kompleksitetin e ndjenjave njerëzore dhe të përvojave ekzistenciale.

II-Poezia "Letër kontinentale" e Natasha Lako-s interpretohet si një letër drejtuar gjithë kontinenteve, pra një mesazh universal që tejkalon kufijtë e një kontinenti të vetëm dhe i drejtohet mbarë botës. Poetja ka të drejtë tu drejtojë mesazh kontinenteve, pse si poete ka përgjegjësi dhe të drejtë për gjithçka ndodh (Poradeci). Termi "kontinentale", që në këtë kontekst nënkupton diçka që i përket gjithë kontinenteve ose që lidhet me të gjithë botën, e shndron poezinë në thirrje ose reflektim global mbi përvojat, emocionet dhe ndjenjat që autorja dëshiron të shprehë, por mendoj se ky term e ka burimin te frymëzimi i poetes në pyjet e Vllahisë (siç më pohoi Lako) gjatë një vizite, ndoshta ky është shkaku që poezia ka një “klimë kontinentale” të cilësuar jo vetëm në titull. Këtu duhet kërkuar dhe burimi i figurës “mbretërore” të pyjeve apo cilësimi i kupës qiellore si një kambanë.

Ka diçka të veçantë kjo poezi e Lakos, që bie në sy menjëherë porsa mendon për mesazhin e saj poetik, jo vetëm pse titulli sugjeron një mesazh universal që ka për qëllim të komunikojë me njerëz nga gjithë pjesët e botës, jo vetëm se ky mesazh nuk është linear i drejtpërdrejtë, por kur vjen puna për zbërthimin e tij, shohim se ai është shumëdimensional, i shumëfishtë dhe i pasur me ndjenja, që mund të interpretohet në disa nivele e mënyra dhe konkretisht: a)-Ndjenja e mungesës dhe nostalgjisë e shprehur me vargjet: “Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg,/për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,", b)- Izolimi dhe ndjenja e mospërputhjes shprehur me vargjet:”Këtu shitet kripë, jo oqean,/le t’i shpallim algat përmendore." c)-Kërkimi për kuptimshmë-ri dhe qetësi shpirtërore shprehur me vargjet: "Për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja /për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona, /për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin.", ç)- Kujtimet dhe reflektimet mbi kohën e kaluar shprehur me vargjet: "Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz/dhe nuk flasim për ato që thuhen në shtëpinë tonë pa dhé,/më vinte të këndoja."  dhe së fundi: Ndërgjegjësimi për kufijtë dhe ndryshimet në/e jetë-s, po ashtu shprehur te vargjet: "Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë/ më vinte të këndoja", por e parë në aspektin e poezisë ekspresioniste, secili nga mesazhet e mësipërme zgjerohet dhe transformohet në disa  shtresime kupti-more të ndjenjave dhe përjetimeve shpirtërore. Kështu mesazhet marrin shtresime kuptimore në kontekstin ekspresionist, duke reflektuar tensionet dhe emocionet e individit në një botë të trazuar. Ja se si mesazhi i poezisë merr shtresime kuptimore më të thella më të zgjeruara përmes lenteve ekspresio-niste:

a)- Mesazhi i shprehur te pika "a" – “Ndjenja e mungesës dhe nostalgjisë” merr shtresime kuptimore dhe transformohet në shprehje të fuqishme të ndjenjave dhe përjetimeve shpirtërore të individit. Në ekspresionizëm, ndjenja e mungesës dhe nostalgjisë thellohet për të pasqyruar një gjendje izolimi dhe privimi emocional. "Aromat e dallgëve të mbetura larg" dhe "pemët që nuk do ta shohin kurrë detin" nuk janë vetëm simbole të largësisë fizike, por dhe të një izolimi emocional dhe ekzistencial. Pemët e verbra, që nuk mund të shohin detin,simbolizojnë, siç thamë më lart një gjendje të pashpresë dhe mungesën e përvojës dhe të lirisë.

Ekspresionizmi shpesh shfaq realitetin si të përçudnuar dhe të fragmentuar, për të reflektuar gjendjen shpirtërore të individit. Në këtë kontekst, dallgët dhe pemët bëhen më shumë se thjesht simbole nostalgjie; ato përfaqësojnë një realitet të copëtuar dhe një përvojë të fragmentuar të jetës. Kjo pasqyron një perceptim subjektiv të botës si vend ku gjërat e dëshiruara e të rëndësishme janë të paarritshme.

Në vargjet “Më vinte të këndoja”, ka një dëshirë për të shprehur emocionet e mbytura dhe për të liruar ndjenjat e brendshme. Kjo është thelbësore për ekspresionizmin, i cili përqendrohet në shprehjen e papërmbajtur të emocionit dhe në shpërthimin e brendshëm të ndjenjave. Akti i të kënduarit bëhet një mënyrë për të liruar dhe për të shprehur dhimbjen dhe nostalgjinë që ndien poeti.

Gjithashtu, ekspresionizmi shpesh kërkon të lidhë përvojat personale me ato universale. Nostalgjia e shprehur nuk është vetëm përvoja individuale , por reflekton ndjenja universale të humbjes dhe dëshirës që të gjithë njerëzit përjetojnë. Kjo e shndërron poezinë në një reflektim mbi gjendjen njerëzore, duke përdorur ndjenjat personale të poetit për të pasqyruar një të vërtetë më të gjerë dhe më universale.

Në këtë mënyrë, mesazhi i shprehur në kuptimshmërinë e ekspresionizmit shndërrohet në një eksplorim të izolimit, privimit emocional dhe përvojës së fragmentuar të jetës. Duke përdorur gjuhën dhe simbolet e fuqishme, Lako arrin të kapë dhe të shprehë tensionet dhe emocionet e brendshme të individit në një botë komplekse dhe të paqartë.

b)- Mesazhi i shprehur në gërmën “b” – “Izolimi dhe ndjenja e mospërpu-thjes” merr disa shtresime kuptimore dhe transformohet në një shprehje të ndjenjave dhe përjetimeve shpirtërore.

Në vargun“Këtu shitet kripë, jo oqean”kontrasti midis kripës e oqeanit nënvizon ndjenjën e mungesës së lirisë. Kripa simbolizon diçka të zakonshme, ndërsa oqeani përfaqëson madhështinë dhe pafundësinë. Ky kontrast reflekton një botë ku madhështia dhe përjetimet e mëdha janë të paarritshme, duke krijuar një ndjenjë të thellë të izolimit dhe të fragmentimit të realitetit.

Ironia në këtë varg qëndron në mospërputhjen midis asaj që është e dëshiruar dhe asaj që është e disponueshme. Në kontekstin ekspresionist, mospërputhja është shprehje e tensionit shpirtërior dhe e frustrimit të individit që ndien një hendek të madh midis ëndrrave dhe realitetit.

Shpallja e algave përmendore - “le t’i shpallim algat përmendore” - sugjeron një përpjekje për të lartësuar diçka të rrëndomtë, duke shfaqur ndjenjën e absurdit në një realitet të përditshëm të varfëruar. Algat, të cilat janë të parëndësishme, bëhen simbol i përpjekjeve absurde për të gjetur kuptim dhe për të nderuar diçka në një botë që është e zbrazur nga madhështia e vërtetë.

Në këtë mënyrë, mesazhi i poezisë në kuptimshmërinë e ekspresionizmit transformohet në një eksplorim të izolimit, privimit emocional dhe absurdit të jetës së përditshme. Duke përdorur kontraste të fuqishme dhe ironi, Lako kap dhe shpreh tensionet dhe emocionet e brendshme të individit në një botë të fragmentuar dhe të pakuptimtë.

c)- Mesazhi i shprehur më sipër në gërmën “c” “Kërkimi për kuptimshmëri dhe qetësi shpirtërore”, në kontekstin ekspresionist merr shtresime kuptimore dhe transformohet në një shprehje të fuqishme të ndjenjave.

Metafora e "hijeve të poetëve që qarkullojnë pika shiu" paraqet poetët si figura të vetmuara, të cilat ndjehen larg nga bota e tyre. Në kontekstin ekspresionist, kjo metaforë thekson gjendjen e poetit si një qenie që ndjen, por që është e ndarë nga të tjerët. Poetët, si hije që përhapen në pika shiu, janë simbol i ekzistencës të mjegulluar dhe të fragmentuar, duke pasqyruar tensionet e brendshme dhe ndjenjën e përhershme të vetmisë.

Shfaqja e kambanës së rëndë qiellore, të cilës i binte vetë Madona simbolizon një prani të shenjtë, që mund të perceptohet si kontrast mes qetësisë shpirtëro-re dhe zhurmës së jashtme. Kjo forcon ndjenjën e mospërputhjes dhe kërkimit për harmoni dhe qetësi të shpirtërore. Në kontekstin ekspresionist, kjo simbolikë thekson përpjekjet e individit për të gjetur kuptim dhe paqe shpirtë-rore në një botë kaotike dhe shpesh të pakuptimtë.

Shprehja "shurdhërimi që kërkon shurdhërimin" paraqet një mungesë komunikimi dhe njohjeje të vërtetësisë, duke forcuar ndjenjën e izolimit e të vetmisë, kara-kteristikë e ekspresionizmit. Ky varg shpreh dëshirën për qetësi dhe tërheqje bota e zhurmshme, duke pasqyruar gjendjen e individit që kërkon hapësirë të pastër për reflektim dhe largim nga zhurmnaja.

ç)-Mesazhi i shprehur te vargjet “Kujtimeve dhe reflektimeve mbi kohën e shkuar”, duke e trajtuar atë në kontekstin e ekspresionizmit formon disa shtresime kuptimore dhe transformohet në shprehje të fuqishme të ndjenjave dhe përjetimeve shpirtërore.

Ekspresionizmi përforcon ndjenjën e ndarjes dhe mospërputhjes me botën dhe me vetveten, ndaj vargjet "Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz" tregojnë një ndarje apo largim nga miqtë dhe bashkësia, duke shfaqur mungesë lidhjesh të ngushta. Kjo ndarje pasqyron një krizë ekzistenciale, ku individi e ndjen veten të humbur dhe të shkëputur nga të tjerët dhe nga vetë identiteti i tij.

Vargu shpreh një nostalgji për kohërat e shkuara dhe shanset e humbura. Përdorimi i dëshirës për të kënduar për ato kohëra tregon një përpjekje për të ruajtur dhe për të rikthyer kujtimet e kaluara, një karakteristikë kryesore e ekspresionizmit. Ky akt i të kënduarit bëhet një shprehje e fuqishme e dëshirës për rikthimin e një ndjenje të humbur të komunitetit e të përkatësisë.

Kërkimi për të kënduar për kohërat e kaluara pasqyron një qëndrim reflektues mbi përvojat. Ekspresionizmi përqendrohet në një analizë të jetës e përvojave njerëzore, duke trajtuar tema të tilla si humbja, kujtesa dhe transformimi në mënyrë intensive. Në këtë kontekst , këto vargje nuk janë thjesht një kujtesë e së kaluarës, por një eksplorim i ndikimit të përvojave mbi identitetin dhe gjendjen shpirtërore të individit.

Në këtë mënyrë, mesazhi i poezisë në kuptimshmërinë e ekspresionizmit shndërrohet në një eksplorim të ndarjes, nostalgjisë dhe reflektimit të thellë mbi jetën dhe përvojat njerëzore. Përmes përdorimit të gjuhës dhe simboleve të fuqishme, Natasha Lako arrin të kapë dhe të shprehë tensionet dhe emocionet e brendshme të individit në një botë komplekse dhe të paqartë.

d)-Mesazhi i shprehur në vargjet "Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë/ më vinte të këndoja" trajtuar atë në kontekstin e ekspresionizmit merr disa shtresime kuptimore dhe transformohet.

Kapakët e tokës që mbyllen sugjerojnë një proces të ngadalshëm mbylljeje madhore, simbolizojë fundin e diçkaje, qoftë kjo një periudhë e jetës, një marrëdhënie, ose vetë jeta. Ky imazh krijon një ndjenjë të përfundimit dhe të transformimit, duke shfaqur kalimin e pashmangshëm të kohës dhe ndryshi-min e jetës.

Imazhi mund të përcjellë një reflektim mbi jetën dhe vdekjen, ku ndjenja e mbylljes së kapakëve të tokës ngadalë sugjeron një vetëdije të thellë për fundin dhe përkohësinë e jetës.

Fraza "më vinte të këndoja" përcjell si mesazh dëshirën për të shprehur ndjenjat e brendshme nëpërmjet këngës, e cila simbolizon një mënyrë për të përballuar e për të shprehur emocionet e ndërlikuara.

III- Dukuria e shtresimeve artistike në krijimtarinë poetike të Lakos është pjesë organike e vargut dhe kjo duket te poezia "Letër kontinentale" e cila është e pasur me figura artistike që krijojnë shtresime të ndërlikuar të kupti-meve dhe ndjenjave. Le të analizojmë figurat artistike kryesore dhe mënyrën se si ato kontribuojnë në shtresimin kuptimor të poezisë:

1. Metaforat janë të pranishme kudo në poezi, duke krijuar një rrjet të dendur kuptimor që shpreh ndjenja të thella dhe komplekse.

Metafora"Aromat e dallgëve të mbetura larg" ku, dallgët nuk kanë aroma në kuptimin e zakonshëm, por poeti përdor këtë metaforë për të shprehur ndjenja dhe përjetime që lidhen me kujtimet e kaluara. Ky varg përmban një shembull të sinestezisë, ku përzierja e shqisave të ndryshme përdoret për të krijuar një efekt të veçantë poetik. Në këtë rast, aroma (shqisa e nuhatjes) lidhet me dallgët (shqisa e shikimit dhe dëgjimit), duke krijuar një përvojë të përbashkët shqisore që është e thellë dhe evokuese. Ndërsa dallgët janë një fenomen natyror, t'u jepet atyre "aromë" është një lloj personifikimi. Ky përdorim sugjeron që dallgët kanë cilësi të ngjashme me qeniet njerëzore, duke i bërë ato më të afërta dhe më të gjalla në përfytyrimin e lexuesit. Aromat e dallgëve mund të simbolizojnë kujtimet apo nostalgjinë për diçka që është e pakthyeshme. Ky varg krijon një imazh të fuqishëm në mendjen e lexuesit. Përdorimi i fjalëve si "aromat" dhe "dallgët" ngjall ndjenja dhe imazhe të qarta që përshkruajnë një skenë të gjallë dhe evokuese.

-Te vargu:"Pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra" pemët janë të pajisura me cilësi njerëzore, pasi u jepet aftësia për të parë dhe për të qenë të verbra. Ky përdorim i personifikimit bën që pemët të duken më të gjalla dhe më të ndjeshme, duke krijuar një lidhje emocionale më të thellë me lexuesin. Verbëria e pemëve është një metaforë për mungesën e përvojës ose të lirisë. Pemët që nuk e shohin kurrë detin përfaqësojnë njerëz ose qenie që janë të kufizuara ose të privuara nga përvoja të caktuara të jetës. Deti simbolizon diçka të madhe, të pakufizuar dhe të lartë, dhe mungesa e tij për pemët thekson ndjenjën e humbjes dhe të kufizimit. Ekziston një ironi e thellë në faktin që pemët, të cilat janë një pjesë integrale e natyrës dhe të lidhura ngushtë me tokën, janë të përjashtuara nga përvoja e shikimit të detit. Kjo ironi thekson kontrastin mes potencialit të tyre të madh natyror dhe kufizimit të tyre të dukshëm. Vargu krijon një imazh të fuqishëm të pemëve të izoluara dhe të privuara nga një përvojë e caktuar. Ky imazh evokon një ndjenjë të thellë të vetmisë dhe të privimit, Pemët dhe deti janë simbole të përdorura për të përfaqësuar tema më të mëdha. Pemët simbolizojnë qeniet e rrënjosura në vendin e tyre, ndërsa deti simbolizon lirinë. Mungesa e detit për pemët përfa-qëson një mungesë të lirisë dhe të përvojës së plotë.

-Gjithashtu te vargu:"Kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona"-Kambana është personifikuar pasi i jepet aftësia për të rënë, dhe kjo veprimtari është e lidhur drejtpërdrejt me një entitet hyjnor, Madona. Ky përdorim i personifiki-mit i jep objektit të pajetë një rol aktiv dhe të rëndësishëm në poezi.  Kambana dhe akti i rënies së saj nga vetë Madona janë metafora që sugjerojnë rëndësinë dhe solemnitetin e ngjarjes, duke krijuar lidhje mes botës shpirtërore dhe asaj tokësore.Kambana qiellore simbolizon një thirrje shpirtërore, një prani hyjno-re dhe një lidhje të drejtpërdrejtë me të shenjtën. Kupa qiellore shfaqet si kambanë kishe, në një transformim poetik që krijon një lidhje shpirtërore ndërmjet qiellit dhe elementit të shenjtë të kambanës. Metafora e kambanës thekson solemnitetin e kësaj lidhjeje shpirtërore, duke i dhënë poezisë  ndjenjë  madhështie dhe përjetësie. Vargu krijon një imazh të gjallë të një kambane të madhe qiellore që i bie vetë Madona. Pra shohim se figurat artistike janë renditur njeri mbi tjetrin, dhe ndonjeri anash si yjet në qiell, përfshi dhe hënën, e cila e merr dritën nga dielli.

2. Simbolizmi përdoren për të shprehur ide dhe ndjenja që shkojnë përtej kuptimit të drejtpërdrejtë të fjalëve.

Simbolet:"Kripë" dhe "oqean", ku kripa simbolizon diçka të zakonshme dhe të përditshme, ndërsa oqeani përfaqëson madhështinë dhe pafundësinë. Pra kemi dyshtresimibn kontrast simbolik.

Simboli "Algat"  dhe “ Shpallja e algave përmendore” kemi shtresimin  simbol (algat) dhe absurditet  e izolim..

Te vargu:"Hijete poetëve që qarkullojnë pika shiu" –Hija e poetëve simbolizon trashëgiminë dhe ndikimin e tyre të vazhdueshëm. Qarkullimi i pikave të shiut simbolizon përsëritjen dhe ciklin e pandërprerë të ndikimit të tyre në botën poetike dhe emocionale. "Hijete poetëve" është një metaforë që përfaqëson ndikimin dhe praninë e poetëve në botën e ndjenjave dhe mendimeve. "Hijete" nuk janë vetëm silueta të errëta, por janë kujtime dhe ndikime të lëna nga poetët, që janë të pranishme dhe të ndjeshme edhe pas largimit të tyre fizik. Ky varg krijon një imazh të hijeve që lëvizin me pikat e shiut,  dhe ndihmon lexuesin të imagjinojë atmosferën melankolike dhe poetike të paraqitur, duke shtuar një ndjenjë të trishtimit dhe reflektimit. Duke i dhënë hijeve aftësinë për të "qarkulluar pika shiu," vargu përdor antropomo-rfizmin duke i dhënë karakter më njerëzor dhe të prekshëm elementit të padukshëm dhe të pakapshëm të hijes. Kjo shton një element emocional dhe ndjenjësor në përshkrimin poetik. Poetët janë personifikuar si hije që lëvizin në formën e pikave të shiut, duke theksuar natyrën e tyre të eterike dhe të pakapshme.

3. Ironia në poezinë e Lakos krijon një shtresim kuptimor dhe emocional. Te vargu:"Le t’i shpallim algat përmendore" – Ironia qëndron në mospërputhjen midis asaj që është e dëshiruar dhe asaj që është e disponueshme. Kjo forcon ndjenjën e absurditetit dhe të izolimit. Algat mund të shihen si metafora për diçka që është e pavlerë ose e parëndësishme në sytë e shumicës së njerëzve. Edhe pse nuk është një personifikim klasik (që i jep tipare njerëzore një objekti jete), ideja e "shpalljes së algave përmendore" personifikon algat duke i dhënë atyre një lloj rëndësie ose statusi që zakonisht i jepet vetëm qenieve njerëzore ose ngjarjeve të rëndësishme. Algat mund të simbolizojnë diçka të rëndomtë, të thjeshtë ose të përjashtuar nga shoqëria. Vargu krijon kontrast të fortë midis algave dhe përmendoreve.

4. Imazheria e përdorur në poezi krijon pamje të gjalla dhe të fuqishme që mbushin mendjen e lexuesit me ndjenja dhe përvoja të caktuara.

Vargu"Qielli i mbushur me copëra mermeri, alabastër, lajthi të vogla që pëshpëritin acar" – Ky varg krijon një imazh vizual të fuqishëm të qiellit të mbushur me elemente të ndryshme dhe kontrastuese. Copëzat e mermerit, alabastrit dhe lajthive të vogla ndihmojnë lexuesin të imagjinojë një skenë të detajuar dhe të pasur në ngjyra dhe forma. Përdorimi i copëzave të mermerit, alabastrit dhe lajthive të vogla si elemente të qiellit është një metaforë që simbolizon ndjenjën e fragmentimit dhe diversitetit. Qielli nuk është një sipërfaqe homo-gjene, por një përzierje e elementeve të ndryshme që simbolizojnë kompleksi-tetin dhe ndryshueshmërinë e gjendjeve emocionale dhe mendore. Fraza "që pëshpëritin acar" është një personifikim që i jep një veprim njerëzor elemente-ve jo-njerëzore. Kjo shton një dimension emocional dhe të gjallë, duke sugjeru-ar që këto copëza kanë një jetë dhe energji, dhe janë në gjendje të komunikojnë dhe të krijojnë një atmosferë të ftohtë dhe të ashpër. Copëzat e mermerit dhe alabastrit simbolizojnë diçka të çmuar, të fortë e të përjetshme, ndërsa lajthitë e vogla diçka të përkohshme dhe të thyeshme. Ky kontrast nënvizon dualitetin e përvojave njerëzore, duke pasqyruar kontrastet midis forcës dhe delikatesës, qëndrueshmërisë dhe kalueshmërisë. Fakti që mermeri dhe alabastrit janë të fortë dhe të ftohtë, ndërsa lajthitë e vogla janë të brishta krijojnë një antitezë, e cila shton një shtresë kompleksiteti në shfaqjen poetike. Ky varg përdor gjithashtu sinestezinë një ndjesi të kombinuar, duke lidhur ndjenjat vizuale (pamja e copëzave të mermerit, alabastrit dhe lajthive) me ndjenjat auditive (pëshpëritja) dhe ndjesinë fizike të të ftohtit (acar). Pra, këto figura artistike punojnë së bashku për të krijuar një imazh të fuqishëm dhe emocional të qiellit, duke shprehur ndjenjat e fragmentimit, ndryshueshmërisë dhe izolimit në një mënyrë të pasur dhe komplekse

Këto analiza tregojnë se poezia "Letër kontinentale" e Natasha Lakos përdor një gamë të gjerë figurash artistike për të krijuar një shtresëzim të pasur kuptimor dhe emocional. Përmes metaforave, personifikimeve, antitezave dhe imagjerisë , Lako arrin të pasqyrojë ndjenjat komplekse të mungesës, izolimit, nostalgjisë dhe kërkimit për kuptim në një botë të fragmentuar dhe të përmbysur. Duke medituar për dukurinë e shtresimeve që krijohen në vargjet e poetes Lako, ndjejmë se në procesin e krijimit ajo e përjeton shpirtërisht vargun, fragmentimin e përjeton si një rrymë drite që depërton në një ambient të mbyllur dhe krijon hapësira të ndritëshme, gjysëm të ndritëshme apo le disa qoshe të errëta. Është gati e njëjta si me ngjyrat që krijojnë pikturën, njësojë si me tingujt që krijojnë muzikën. Këto lloj vargjesh shkruhen vetëm me një mënyrë, me dashur.Ndaj janë kaq të bukura, ndaj kanë kaq shumë dritë.

 

Sarandë, më qershor 2024

 

LETËR KONTINENTALE

 

Më vinte të këndoja, për aromat e dallgëve të mbetura larg,

për pemët që nuk do ta shohin kurrë detin, prandaj janë të verbra,

por më kryelarta nga fëshfërimat e tyre mbretërore.

 

Më vinte të këndoja, këtu shitet kripë, jo oqean,

le t’i shpallim algat përmendore.

 

Më vinte të këndoja për ca gra me një komçë në shaminë e tyre pa qafë

dhe qiellin e mbushur me copëra mermeri, alabastër, lajthi të vogla që pëshpëritin

acar.

 

Për hijet e poetëve, që qarkullojnë pika shiu, më vinte të këndoja,

për kambanën e rëndë qiellore që i binte vetë Madona,

për shurdhërimin që kërkon shurdhërimin.

 

Atje ku ndieja si mbylleshin kapakët e tokës ngadalë, ngadalë,

më vinte të këndoja.

Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz


dhe nuk flasim për ato që thuhen në shtëpinë tonë pa dhé,

më vinte të këndoja.

 

 

HAMENDËSIMET POETIKE TË FATMIR TERZIUT

 

Nga Timo Mërkuri

Poezia "Sikur" e Fatmir Terziut shfaq një densitet të fortë mendimi dhe vlerash artistike përmes hamendësimeve metaforike dhe simbolike të lidhura ngushtë me natyrën e jetës, dashurisë dhe përvojës njerëzore. Kjo poezi e shkurtër ngrihet mbi një shtresë të thellë kuptimore dhe emocionuese, duke ekspozuar kompleksitetin e përjetimit njerëzor, duke pasqyruar aftësinë e autorit për të shprehur ide dhe ndjenja nëpërmjet imazheve dhe simboleve të zgjedhura me kujdes. Përveç kësaj, figurat artistike janë befasuese e tronditëse dhe tërheqin vëmendjen e lexuesit mbi thelbin e shprehjes së autorit. Në vetvete këto figura shërbejnë si ngjarje emocionale dhe vizuale që shtojnë intensitetin në mesazhin poetik, duke e bërë atë një përvojë letrare që prek dhe reflekton përvojën njerëzore në mënyrë të thellë e të padiskutueshme.

I-Kështu, vargu "Sikur të zgjohej Bota" shpreh dëshirën për një ndryshim të thellë dhe zgjim të ndërgjegjes kolektive, duke sugjeruar një botë më të vetëdijshme dhe të ndërgjegjshme ku njerëzit janë të përkushtuar ndaj bukurisë dhe vlerave. Zgjimi në këtë kontekst interpretohet si një metaforë për rritjen e ndërgjegjësimit dhe vetëdijes globale.

Mesazhi i poezisë është një thirrje për ndërgjegjësim dhe zgjim kolektiv, duke nxitur individët dhe shoqërinë të përballen me sfidat e vështirësitë me durim, shpresë dhe fuqi krijuese. Kështi poezia nxit një qasje aktive ndaj jetës, duke përdorur fuqinë e fjalës dhe të komunikimit për të ndërtuar një të ardhme më të mirë, pavarësisht vështirësive, por ajo që na bën përshtypje është fakti se: ndonëse poezia është e rrymës simboliste të modernizmit poeti fton figurën e Penelopës  me vargun "Sikur ... të ngrihej Penelopa", ku Penelopa përfaqëson simbolin e durimit dhe besnikërisë, dhe në këtë rast shfaqet duke u ngritur në  nivelin metaforik. Kjo shfaqje e Penelopës shpreh dëshirën për ringjalljen e këtyre cilësive në botën moderne, duke e paraqitur atë si simbol të pritjes dhe qëndrueshmërisë në kohë sfidash. Metafora flet për nevojën për të ruajtur besimin dhe për të qëndruar fort përballë sfidave të jetës së sotme.

Poeti shfrytëzon edhe veprimet e Penelopës  nëpërmjet vargut metaforik "Të endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë" në të cilin endja simbolizon procesin e krijimit ose ndërtimit të diçkaje të vlefshme, të bukur dhe të qëndrueshme, por çuditërisht ai shton  ndërsa gjarpërinjtë përfaqësojnë sfidat dhe rreziqet që janë të pashmangshme gjatë këtij procesi. Kjo metaforë krijon një imazh të fuqishëm që tregon se bukuria dhe vlera e vërtetë shpesh vijnë përmes përpjekjes dhe përballjes me vështirësitë. përshkruan një përzierje të bukurisë dhe rrezikut në jetën dhe dashurinë njerëzore.

Në vargun "në teh të dashurive Fjala/do të endte papushim", fjala "Fjala" simbolizon komunikimin dhe shprehjen në kontekstin e dashurisë dhe jetës. Në këtë kontekst, "Fjala" simbolizon komunikimin dhe shprehjen e ndjenjave, duke theksuar se si veprimet dhe fjalët tona mund të ndërtojnë dhe të mbajnë gjallë marrëdhëniet e dashurisë. Në mënyrë të ngjashme me endjen e pëlhurës nga Penelopa, fjala e ndershme dhe e sinqertë është një proces i vazhdueshëm, që kërkon përkushtim dhe qëndrueshmëri. Kjo metaforë reflekton nevojën për komunikim të vazhdueshëm dhe të ndjeshëm për të mbajtur gjallë dhe për të forcuar lidhjet tona emocionale dhe njerëzore.

 Ndërsa vargu "që të mbajmë medalion pandashëm/gjarpërinjtë" sugjeron se sfidat dhe vështirësitë janë pjesë e pashmangshme e jetës sonë dhe duhet t'i pranojmë ato si pjesë të rëndësishme të përvojës tonë. Medalioni, si simbol i diçkaje të çmuar, lidhet me gjarpërinjtë për të theksuar vlerën dhe rëndësinë e mbajtjes së sfidave si pjesë të rëndësishme të identitetit dhe rrugës sonë drejt suksesit dhe qëndrueshmërisë.

II-Këto figura artistike të poezisë "Sikur" pasurojnë kompleksitetin e saj, shfaqin aftësinë e Terziut për të shprehur emocione dhe ide në një mënyrë që prek lexuesit në nivele të ndryshme kuptimore dhe emocionale. Stili i veçantë poetik i Terziut shquhet për një kombinim të hollësishëm të detajit me një përdorim të sofistikuar të simbolizmit dhe metaforës. Ai shfaq botën dhe emocionet njerëzore në një mënyrë shpirtërore dhe reflektuese, duke krijuar një atmosferë të ngrohtë dhe introspektive. Gjuha e tij është e pastër dhe e përpiktë, me një lirshmëri të dukshme për të eksploruar tema komplekse dhe për të ndërtuar kuptime të thella që reflektojnë mbi jetën, dashurinë dhe kërkimin e kuptimit të ekzistencës njerëzore.

II-Pyetja e parë që lind është pse poeti Terziu përdor figurën e gjarpërinjve në endjen e pëlhures së Penelopës nga në (të endnim, ne)?

Terziu përdor figurën e gjarpërinjve në endjen e pëlhurës së Penelopës për të krijuar një metaforë të fuqishme që reflekton sfidat dhe kompleksitetet e jetës dhe dashurisë. Duke shtuar gjarpërinjtë në aktin e endjes së pëlhurës së famëshme që nuk përfundonte kurrë, poeti përçon idenë se çdo përpjekje për të krijuar diçka të bukur dhe të vlefshme përballet me sfida dhe rreziqe të vazhdueshme. Pra, endja e pëlhurës me gjarpërinjtë përfaqëson kompleksitetin e marrëdhënieve njerëzore, duke nënkuptuar se dashuria dhe jeta nuk janë të thjeshta dhe lineare, por të mbushura me sfida dhe përballje që na kërkojnë të jemi të duruar dhe të qëndrueshëm. Gjarpërinjtë në këtë kontekst nënvizojnë dhe dualitetin e bukurisë e rrezikut që  shoqërojnë njera tjetrën.

Përdorimi i formës "ne" (ne endim) sugjeron një akt kolektiv dhe të përbashkët. Kjo tregon se për të përballuar sfidat dhe rreziqet e jetës, është e nevojshme që njerëzit të bashkëpunojnë dhe të mbështeten tek njëri-tjetri. Duke endur (ne) së bashku pëlhurën me gjarpërinjtë, poeti sugjeron se forca jonë qëndron në unitetin dhe solidaritetin tonë. Në këtë poezi, endja e pëlhurës me gjarpërinjtë mund të shihet si një metaforë për ndryshimin personal dhe evoluimin që ndodh përmes përballjes me sfidat dhe vështirësitë. Kjo ide pasqyron natyrën dinamike dhe të pandalshme të jetës dhe zhvillimit personal.

Po ashtu, shpesh gjarpërinjtë  lidhen me frikën dhe rrezikun. Duke i përfshirë ata në aktin e endjes së pëlhurës, poeti sugjeron se për të arritur diçka të vlefshme, ne duhet të përballemi me frikën dhe rreziqet, të cilat janë pjesë e procesit të krijimit dhe ndërtimit të diçkaje që ka rëndësi dhe vlerë.

III-Poezia "Sikur" e Terziut ka qasje të dukshme ndaj disa rrymave të modernizmit, veçanërisht simbolizmit dhe ekzistencializmit. Këto rryma janë të njohura për përdorimin e simboleve të pasura dhe përqendrimin në përvojën e brendshme të individit dhe sfidat ekzistenciale.

a)-Simbolizmi

Poezia përdor një sërë simbolesh të fuqishme, si Penelopa dhe gjarpërinjtë, për të krijuar kuptime të shumta dhe të ndërlikuara. Penelopa simbolizon durimin dhe besnikërinë, ndërsa gjarpërinjtë përfaqësojnë sfidat dhe rreziqet e përjetshme. Ajo përdor gjithashtu dhe simbolin e pëlhurës , fjalës, medalioni, etj. Përdorimi i këtyre simboleve për të shprehur ide dhe emocione komplekse është një tipar i rëndësishëm i simbolizmit. Këto simbole nuk janë të kufizuara në një kuptim të vetëm, por ofrojnë hapësirë për interpretime të shumta, duke reflektuar natyrën komplekse dhe të shumëfishtë të përvojës njerëzore. Simbolizmi në këtë poezi shfaqet përmes metaforave të ndërlikuara që kërkojnë një interpretim të thellë dhe introspektiv për të kuptuar plotësisht mesazhin e poetit.

b)-Ekzistencializmi

Ekzistencializmi është një rrymë që merret me pyetje thelbësore mbi ekzistencën, kuptimin e jetës dhe sfidat personale që përjeton individi. Në poezinë "Sikur", hamendësimet dhe ngarkesat metaforike të përjetuara nga individi reflektojnë natyrën ekzistenciale të përpjekjes njerëzore për të gjetur kuptim dhe përballuar sfidat. Akti i endjes së pëlhurës me gjarpërinj mund të interpretohet si një përpjekje për të krijuar kuptim dhe rend në një botë që shpesh duket kaotike dhe e paparashikueshme. Kjo tregon një përballje të individit me vështirësitë dhe frikërat, duke kërkuar të krijojë diçka të qëndrueshme dhe të vlefshme në mes të pasigurisë ekzistenciale.

c)-Ndikimet e Tjera Moderniste

Poezia gjithashtu tregon ndikime të tjera të modernizmit, duke përfshirë një qasje introspektive dhe përdorim të stilit të lirë dhe eksperimental. Ndërthurja e simboleve kulturore dhe personazheve mitologjike me temat bashkëkohore është një qasje tipike e modernizmit, që synon të krijojë një lidhje midis të kaluarës dhe të tashmes, duke eksploruar dimensionet e ndryshme të përvojës njerëzore.

Pra, kjo poezi ka qasje të dukshme ndaj simbolizmit dhe ekzistencializmit brenda modernizmit. Përdorimi i simboleve të fuqishme dhe përqendrimi në përvojat ekzistenciale dhe sfidat personale e bëjnë këtë poezi një shembull të pasur dhe të ndërlikuar të modernizmit letrar.

IV-Poezia "Sikur" e Fatmir Terziut, përveç simboleve të fuqishme, përdor gjithashtu metafora, imazhe dhe personifikime për të pasuruar më tej kuptimin dhe ndërlikimin e saj.

a)-Metaforat në poezi shërbejnë për të krijuar lidhje të thella dhe abstrakte midis koncepteve të ndryshme. Psh: metafora “Endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë”: përfaqëson kompleksitetin dhe sfidat që përballemi në përpjekjet tona të përditshme. Metafora e fjalës  te vargu: “Në teh të dashurive Fjala” ilustron forcën dhe rëndësinë e komunikimit në marrëdhëniet tona. Fjala është ajo që mban në ekuilibër dhe ndërthur dashurinë dhe ndjenjat, është instrumenti kyç në krijimin dhe ruajtjen e lidhjeve të forta.

b)-Imazhet vizuale në poezi krijojnë një pasqyrë të gjallë të përvojës njerëzore. Pamja e gjallë:“Të endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë” na sjell ndërmend një akt përpjekjeje dhe krijimi të vazhdueshëm, duke ilustruar bukurinë dhe rrezikun që shoqëron çdo akt krijues, imazhet:“Do të endte papushim edhe gratë, edhe vajzat, edhe bukuritë, edhe të larat e të palarat” përshkruajnë një panoramë të gjallë të jetës së përditshme dhe përfshirjes në procesin krijues, duke treguar se çdo aspekt i jetës, nga më i thjeshti deri te më i ndërlikuari, është pjesë e këtij procesi.

c)-Personifikimet u japin elementëve të ndryshëm një cilësi njerëzore, duke i bërë ata më të afërt dhe të ndjeshëm. Psh“Fjala do të endte papushim”, ku fjala është personifikuar duke i dhënë asaj aftësinë për të endur. Kjo sugjeron se fjala ka  fuqi krijuese dhe është një forcë e gjallë dhe dinamike që ndërthur dhe lidh elementët e jetës dhe dashurisë, vargu:“Do të endte papushim edhe gratë, edhe vajzat, edhe bukuritë, edhe të larat e të palarat”i jep jetës së përditshme një cilësi aktive dhe krijuese, duke personifikuar aktin e endjes dhe duke sugjeruar se çdo aspekt i jetës është në një proces të vazhdueshëm krijimi dhe rindërtimi.

V-Analiza e Figuratave të Ndryshme

Kombinimi i metaforave, imazheve dhe personifikimeve e bën poezinë "Sikur" një vepër të ndërlikuar dhe të pasur me kuptime të shumta. Këto figura stilistike ndihmojnë në krijimin e një përvoje letrare të thellë dhe të ndjeshme, duke ofruar një pasqyrë të plotë dhe të gjallë të përvojës njerëzore, ku:

-Metaforat theksojnë lidhjet abstrakte dhe konceptuale midis ideve dhe ndjenjave të ndryshme, duke thelluar kuptimin e poezisë.

-Imazhet krijojnë një pasqyrë të gjallë dhe konkrete të jetës dhe përpjekjeve të përditshme, duke i bërë ndjenjat dhe përvojat më të prekshme dhe të afërta.

-Personifikimet japin një cilësi njerëzore elementëve abstrakte të paprekshëm, duke e bërë poezinë më të ndjeshme dhe të lidhur me përvojën e përditshme të lexuesit.

Natyrisht që duhet të shtojmë se:Megjithëse metaforat, imazhet e personifiki-met janë figura artistike të ndryshme, ato i shërbejnë forcimit dhe evidentimit të tiparit simbolik të modernizmit të poezisë "Sikur" të Terziut. Këto elemente stilistike thellojnë dimensionin simbolik të veprës, duke krijuar shtresa të pasura kuptimore dhe emocionale.

a)-Metaforat si simbole të përbashkëta

Metaforat e përdorura në poezi kanë një ngarkesë të fuqishme simbolike që i shërben qasjes moderniste. Për shembull, metafora e "endjes së pëlhurës me gjarpërinjtë" shpreh idenë e ndërlikimit të përpjekjeve njerëzore. Kjo metaforë e bën të qartë se çdo përpjekje për të krijuar dhe ndërtuar diçka të vlefshme do të përballet me sfida dhe rreziqe të pashmangshme, duke forcuar kështu karakterin simbolik të poezisë.

b)-Imazhet vizuale dhe simbolizmi

Imazhet vizuale krijojnë një pasqyrë konkrete që ndihmon në kuptimin e simboleve të përdorura. Imazhi i "pëlhurës që endet papushim" nga fjala përforcon simbolikën e vazhdimësisë dhe përpjekjes së palodhur njerëzore. Kjo pamje vizuale bën të prekshme idenë abstrakte të qëndrueshmërisë dhe krijimit të vazhdueshëm, duke e bërë simbolin më të kuptueshëm dhe më të fuqishëm.

c)-Personifikimi si mjet simbolik

Personifikimi i fjalës, që "endet papushim" dhe vepron si një forcë krijuese, i jep një dimension njerëzor dhe të gjallë simbolit të komunikimit dhe të ndërtimit të marrëdhënieve. Ky personifikim ndihmon në thellimin e kuptimit të simbolit, duke e bërë atë më të afërt dhe më të ndjeshëm për lexuesin.

VI-Thellimi i Tiparit Simbolik Modernist

Këto figura stilistike i shërbejnë simbolizmit modernist duke krijuar një ndërlikim dhe thellësi të veçantë në poezi. Modernizmi shpesh karakterizohet nga një qasje komplekse dhe shumëdimensionale ndaj realitetit, dhe përdorimi i metaforave, imazheve dhe personifikimeve ndihmon në krijimin e kësaj qasjeje, ku:

-Ndërthurja e metaforave ndihmon në krijimin e një rrjeti kuptimor të ndërlikuar që përfaqëson realitetin kompleks të jetës dhe përvojës njerëzore.

-Krijimi i imazheve të qarta ndihmon në konkretizimin e ideve abstrakte, duke bërë simbolet më të prekshme dhe më të kuptueshme.

-Dhënia e cilësive njerëzore elementeve abstrakte ndihmon në lidhjen e lexuesit me simbolet në një nivel më emocional dhe të afërt.

Pra, përdorimi i metaforave, imazheve dhe personifikimeve në poezinë "Sikur" jo vetëm që pasuron tekstin, por edhe thellon dhe forcon karakterin simbolik të veprës. Këto figura stilistike i shërbejnë qasjes moderniste të poezisë duke krijuar një përvojë të ndërlikuar dhe shumëdimensionale që reflekton natyrën komplekse dhe të ndërlikuar të realitetit njerëzor.

VII-Nuk mund të rrimë pa thënë se me këtë poezi, Fatmir Terziu ka treguar se është një poet modern shqiptar që ka shfaqur një rritje të konsiderueshme në krijimtarinë e tij poetike, duke sjellë një përfaqësim të denjë të Shqipërisë në Evropë. Duke jetuar në Londër, ai ndodhet në zemrën e artit modern, por një nga vlerat e tij më të spikatura është fakti se ai vazhdon të shkruajë dhe të krijojë poezi shqipe, duke ruajtur dhe promovuar identitetin dhe kulturën shqiptare.

Vlerat e tij mund të evidentohen në disa aspekte:

Fatmir Terziu ka sjellë një frymë të re dhe inovative në poezinë moderne shqiptare. Poezitë e tij shpesh përmbajnë elemente të simbolizmit dhe ekzistencializmit, duke përdorur simbole të fuqishme dhe metafora të ndërlikuara për të shprehur ide dhe emocione komplekse. Kjo risi dhe thellësi artistike e bën atë një zë të rëndësishëm në letërsinë bashkëkohore dhe kjo është e dukëshme  dhe në poezinë “Sikur” që analizojmë.

Duke jetuar dhe krijuar në Londër, ai luan një rol në përfaqësimin e kulturës dhe letërsisë shqiptare në Evropë. Ai kontribuon në ndërlidhjen e kulturave dhe ndihmon në promovimin e vlerave shqiptare në kontekst ndërkombëtar. Poezitë e tij shërbejnë si një urë midis kulturës shqiptare dhe asaj evropiane, duke pasuruar dialogun kulturor.

Një aspekt i veçantë i krijimtarisë së Fatmir Terziut është përkushtimi i tij ndaj poezisë shqipe, jo vetëm që mban gjallë aspektin linguistik të trashëgimisë shqiptare, por përçon një psikologji të moderuar shqiptare që reflekton përvojat , ndjenjat dhe mendësinë e popullit të tij. Kjo karakteristikë e krijimtarisë së tij ( jo vetëm në poezi) është një vlerë e shtuar që i jep thellësi dhe autenticitet krijimtarisë së tij poetike.

Terziu shkruan me një mendësi që reflekton ndjeshmërinë dhe psikologjinë e moderuar shqiptare. Kjo psikologji përfshin një kombinim të traditës dhe modernitetit, duke integruar vlera të thella kulturore me përvoja të reja dhe ndërkombëtare. Poezitë e tij tregojnë një vetëdije të thellë për identitetin dhe kulturën shqiptare, ndërsa njëkohësisht përqafojnë ndikimet e modernitetit dhe diversitetit kulturor të Londrës. Në poezitë e tij, Terziu përçon emocione dhe ndjeshmëri që janë karakteristike për kulturën shqiptare, duke përdorur simbole dhe metafora që janë të kuptueshme dhe të rëndësishme për lexuesit shqiptarë, por të formuluara me një stil modern. Ai përdor simbole dhe referenca që kanë një kuptim të veçantë brenda kulturës shqiptare, duke krijuar një poezi që është e ngulitur thellë në traditat dhe mendësinë shqiptare. Kjo qasje e bën poezinë e tij të pasur dhe të ndërlikuar, duke ofruar një pasqyrim të thellë të kulturës dhe identitetit të tij. Pra, edhe pse jeton në Londër, ai vazhdon të shkruajë në shqip, duke ruajtur dhe forcuar identitetin shqiptar. Kjo tregon një lidhje të thellë me rrënjët e tij dhe dëshirë për të kontribuar në zhvillimin e letërsisë shqiptare.

Poezitë e Fatmir Terziut (si poezia "Sikur"), janë të mbushura me simbolikë dhe mesazhe universale që rezonojnë me lexuesit jo vetëm në Shqipëri, por kudo në botë. Ai trajton tema të përjetshme si dashuria, sfidat e jetës, durimi dhe përballja me rreziqet, duke krijuar vepra të pranueshme në çdo kulturë.

Terziu arrin të integrojë elemente të traditës shqiptare dhe kulturës moderne evropiane në poezitë e tij, integrim që reflekton përvojën e tij si një poet shqiptar që jeton në Londër, duke krijuar poezi të pasur me influenca të ndryshme dhe që pasqyron kompleksitetin e identitetit të tij të dyfishtë.Kjo është arritja më e madhe në letërsi e Fatmir Terziut, arritje që i ka të shtrira elementët e saj edhe te poezia e bukur “Sikur”.

 

Sarandë, më qershor 2024

 

SIKUR

Nga Fatmir Terziu

Sikur të zgjohej Bota.

Sikur … të ngrihej Penelopa …

…. sikur?!

 

Të endnim pëlhurën e saj me gjarpërinjtë

në teh të dashurive Fjala

do të endte papushim edhe gratë,

edhe vajzat,

edhe bukuritë,

edhe të larat e të palarat,

dhe ne bashkë do të ngjyenim larushitë,

ditë për ditë,

që të mbajmë medalion pandashëm

                                                 gjarpërinjtë.