Timo Merkuri

 

 

TRIKO E NËNËS

 

Nga Timo Mërkuri

Sot më 8 Mars 2025 Ilirian Zhupa hodhi në fb poezinë  "Penelopa". Kureshtjen që ngjall ky titull poezie publikuar këtë ditë e shndroi në mister shënimi i autorit se poezinë ja kushtonte nënës së tij, Aleksandra. Vetvetiu lind pyetja: ç’lidhje apo qasje ka Penelopa me nënën e poetit? Para se të vazhdoj, po publikoj poezinë edhe për të zhbleksur fillin e misterit të saj poetik.

                      PENELOPA

          -Nënës sime, Aleksandrës!

“Nëna punon në shtiza një triko të leshtë për mua,

Ndërsa shiu zhurrmon jashtë mbi rrasat e të dashurve tanë...”

 

I-Poezia është e shkurtër, madje tepër e shkurtër edhe për një ditë feste si 8 Marsi, por megjithatë mund të themi se: në këtë krijim Zhupa ndërton portretin poetik të nënës së tij, Aleksandrës, dhe e ndërlidh me figurën mitike të Penelopës për një sërë arsyesh. Sigurisht që lexuesi do pyesë ku qëndron qasja e këtyre dy figurave, Penelopës mitike me nënën e poetit

1.Së pari: në vargje nëna e poetit shfaqet si figurë mëmësore e përkushtuar, thur triko me shtiza dore për birin e saj, poetin për ta mbajtur ngrohtë në dimë. Mirpo kjo figurë i përngjan Penelopës përmes aktit të thurjes, pse dhe kjo thurte  në avlëmënd pëlhurën. Thurja e trikos nga nëna e poetit dhe thurja e pëlhurës nga Penelopa kanë një qasje të përbashkët sepse të dyja janë veprime që shkojnë përtej funksionit të tyre praktik dhe bëhen shprehje të dashurisë, durimit dhe vazhdimësisë shpirtërore.

a. Në rastin e Penelopës ajo thur dhe ç’thur pëlhurën si një akt pritjeje, qëndrese dhe strategjie shpëtimi të të birit. Realisht studiuesit e letërsisë e kanë parë figurën e Penelopës si një grua besnike e Odiseut, e cila i mashtron mtonjësit me endjen në avlëmënd të një pëlhure që nuk përfundonte kurrë, falë dinakrisë së saj në çthurrjen netëve të asaj që thurrte ditën, duke shtyrë kështu kohën e mbajtjes së premtimit për të zgjedhur mes tyre bashkëshortin e ri. Gati të gjithë studiuesit e letërsisë (përjashto poetin Varnalis) këtë këtë dinakri të saj e lidhin me besnikërinë ndaj Odiseut dhe pak kujtohen se ajo veçse grua, ishte dhe nënë. Ajo kishte një djalë, Telemakun i cili kishte njëzet vjet pa e parë të atin, Odisenë, i cili e la foshnjë (apo motak) kur morri detin për në Trojë. Mtonjësit kërkonin dorën e Penelopës ose më saktë do ishte të thoshnim se kërkonin kurorën mbretërore të saj dhe sigurisht, pas marrjes së saj, fati i Telemakut ishte në dorën e mbretit, pra të mtonjësit që mbretëresha do zgjidhte për bashkëshort.  Prandaj themi se shtyrja e afatit të martesës me një nga mtonjësit kishte të bënte edhe me zgjatjen e afatit të sigurisë të të birit Telemakut si princ trashëgimtar, dmth i i paprekshëm.

Në rastin tjetër, nëna e poetit thur një triko jo vetëm për të ngrohur fizikisht të birin, por e thur si një akt përkujdesjeje dhe dashurie. Thurja e saj nuk është një strategji si ajo e Penelopës, por një përpjekje për të siguruar të birit një mbrojtje nga të ftohtit e dimrit.

b. Të dyja figurat e thurin me përkushtim punën e tyre për një njeri të dashur: Penelopa thur pëlhurën për vjehrin e saj Laertin, pasi me atë do ta mbështjellë në momentin e varimit, por në realitet pëlhura thuret për Odiseun dhe për të birin: Pëlhura e saj është simbol i besnikërisë dhe dashurisë së përjetshme, një mënyrë për të mbajtur lidhjen e saj me burrin që ka shkuar në luftë, si dhe një mënyrë për të mos e lënë të birin pa mbrojtje para mtonjësve. Varnalasi te “Ditari i vërtetë i Penelopës”  na thotë që ajo “harroi” që ishte gruaja e Odiseut, por asnjë autor nuk thotë që Penelopa harroi ndonjëherë që ishte nëna e Telemakut, madje ajo nuk e harroi këtë as atëherë kur dhe vjehri i saj, Laerti, i lodhur e i dëshpëruar nga presionet e mtonjësve “braktisi” apo harroi detyrën e tij si gjysh i Telemakut; u tërhoq nga pallati dhe shkoi të jetojë në një kasolle. Pra Penelopa, edhe atëherë që mbeti vetëm pa mbështetje, nuk e braktisi detyrën si nënë, ndërkohë që detyrën si mbretëreshë e la fare pas dore; e la pallatin dhe pasurinë në duar të mtonjësve, të cilët e shpërdoronin çdo ditë e natë. Edhe kur Telemaku u largua për të gjetur të atin ose ndonjë lajm për atë, dhe pse mtonjësit e kapën gafil në mashtrimin e çthurrjen e pëlhurës së thurur, ajo i bindi (detyroi) tha të prisnin sa të kthehej i biri nga udhëtimi. Thjeshtë donte të sigurohej që i biri nuk ishte prekur dhe nuk do prekej.

Ndërkohë rikoja që thur nëna e poetit është një akt i kujdesit dhe dashurisë mëmësore, një mbështjellje mbrojtëse jo vetëm për trupin, por edhe për shpirtin.

c. Në këtë aspect është interesant të shohim rraportin e kohës me aktin e tyre, ku:  Penelopa e ndal kohën me pëlhurën që thur, puna e saj nuk është një proces  normal, pasi ajo thur e çthur në një ditë të njëjtën punë, pra koha nuk ecën përpara.

Përkundrazi, nëna e poetit jeton kohën e saj reale, ajo nuk po thur për të pritur dikë që është larg, ajo thur një triko për birin që është aty, pranë saj. Kjo e bën trikon e saj një symbol të kujdesit të saj të vazhdueshëm dhe të dashurisë konkrete.

ç.Në të dyja rastet, thurja nuk është thjesht një veprim fizik, por është një gjuhë e ndjenjave: Penelopa thur pëlhurën për të mos lejuar harresën të ndërhyjë mes saj dhe Odiseut dhe si strategji mbrojtëse për të birin, ndërsa nëna e poetit thur triko për të shprehur dashurinë mëmësore dhe mbrojtjen e të birit nga të ftohtit.

2. Babai i Ilirianit qëlloi të quhej Odise si mbreti i Itakës. Penelopa qëndroi 20 vjet pa Odiseun, pse ai ishte dhjetë vjet në luftëm e Trojës dhe dhjetë vjet në udhëtime. Nëna e poetit jetoi 20 vjet pas shuarjes së bashkëshortit Odise, ati I poetit.

-Ati i Ilirianit nuk ishte mbret i Çorraj, por për poetin ai ishte idhulli i tij, një burrë i drejtë dhe i fortë.

-Ati i Ilirianit ishte themeluesi i Arsimit në Tepelenë dhe për këtë arsye nderohej më tepër se Odiseu në Itakë, pse Odisenë e nderonin edhe nga frika, ndaj kur ai mungoi njëzetvjet nga ishulli, mtonjësit u ngritën për t’i marrë gruan dhe fronin. Ndërkohë për Odisenë nga Çorraj dhe tani pas njëzet e pesë vjetësh mungesë vetëm konsiderata dëgjon i biri.

3.Në poezi, figura e nënës shfaqet përmes një momenti të përditshëm, një veprimi të thjeshtë por domethënës: ajo thur një triko për të birin. Ky akt, përtej funksionit praktik të ngrohjes, bart një ngarkesë ndjesore dhe simbolike, ai përfaqëson kujdesin, dashurinë dhe lidhjen midis nënës dhe fëmijës,

a.Poeti vendos një kontrast midis ngrohtësisë shpirtërore të nënës që thur trikon dhe ftohtësisë së jashtme, ku shiu bie mbi varret e të dashurve. Sigurisht ky detaj jipet pse nëna kujton të shoqin që është në varreza, por  ky detaj forcon indirekt ndjesinë e kufirit mes jetës dhe vdekjes. Këtu, poeti le të  nënkuptohet se dashuria mëmërore nuk kufizohet vetëm në kohën e tashme, por vazhdon të mbetet mburojë shpirtërore, edhe kur vetë nëna të mos jetë më.

b.Më sipër kur folëm për Penelopën I kushtuam rëndësi faktit se ajo ishte jo vetëm mbretëreshë e Itakës, por ishte dhe nëna e Telemakut. Edhe  nëna e poetit nuk është thjesht një grua, por mbi të gjitha është një nënë, një figurë e përkushtuar ndaj të birit. Është pikërisht ky përkushtim e qas me mitin e Penelopës. Ashtu si Penelopa përdor pëlhurën për të ruajtur familjen dhe për të vonuar zgjedhjet e mtonjësit që do bëhej bashkëshort i saj, dhe nëna e poetit e shfaq dashurinë dhe mbrojtjen e saj përmes një procesi krijues, thurjes së trikos.

c.Në momentin e krijimit të poezisë nëna e poetit është gjallë,por figura e saj merr një dimension që shkon përtej kohës. Poeti e sheh dhe e shfaq atë jo vetëm në çastin e tashëm, por edhe si një kujtim të gjallë nga fëmijëria, pse ai e shihte çdo ditë duke thurur triko pranë vatrës, ndërsa familja pushonte pranë zjarrit. Kjo rikthim në kohë e trasformon thurjen e trikos në një akt të përjetshëm, një shprehje e përjetëshme e  dashurisë, madje dhe me mungesën fizike.

ç. Në këtë poezi, ngrohtësia që  buron prej vargjeve të sjell ndërmend se trikoja e leshtë e punuar nga nëna shkon përtej funksionit të saj material. Ajo bëhet metaforë e mbrojtjes, e kujdesit, e një dashurie që mbështjell të birin jo vetëm fizikisht, por edhe shpirtërisht. Ky aspekt e vendos atë pranë figurës së Penelopës, e cila, ndonëse thurte e çthurte për një qëllim tjetër, e përdorte aktin e thurjes si një mjet për të mbrojtur atë që i ishte më i shtrenjtë, familjen dhe të birin.

4.Le ti kushtojmë pak vëmendje vargut: “Ndërsa shiu zhurrmon jashtë mbi rrasat e të dashurve tanë”. Ky shi që bie nuk është thjeshtë një element i natyrës por më së pari është një metaforë për kalimin e kohës, ciklin e pandalshëm të jetës dhe vdekjes. Ndërkohë që shiu lag rrasat e varreve, nënna e poetit vazhdon të thurë trikon, duke e vënë aktin e saj krijues përballë  harresës, duke nënkuptuar se jeta dhe dashuria vazhdojnë edhe përballë humbjeve të pashmangëshme.

Në këtë poezi nëna nuk është thjeshtë gruapor mbi të gjitha është një nënë, figura e saj shfaqet me një dimension të dyfishtë: si një person real, por edhe si një kujtesë poetike e përherëshme, si një symbol që shtrihet përtej kohës.

 Ashtu si Penelopa që ndodhet mes të shkuarës dhe të ardhmes, edhe nëna e poetit “krijon” në të tashmen një “triko” metaforike, e cila shkon përtejë funksionit të saj praktik dhe duhet të shihet si metaforë e mbrojtjes së përherëshme të të birit. Në këtë kontekst rrënia e shiut mbi rrasat e varreve krijon një kontrast që e vendos trikon si një urë mes të gjallëve dhe dëshmon se ndërsa jeta vazhdon ciklin e saj, dashuria e nënës nuk shuhet kurrë. Unë ju them se trikoja  është më shumë se një send, ajo është një “poezi e thurur me duar”, një metaforë e dashurisë që nuk venitet. Zhupa përmes këtij imazhi nuk shfaq një moment të zakonshëm por një simbol universal të kujdesit mëmësor dhe vazhdimësisë përmes kujtimit.

Së fundi ju them se e kam dhe unë një triko të tillë që e vesh çdo ditë, sot e 57 vjet, pavarësisht se s’kam bërë ende një poezi për atë. Për këtë arsye e falnderoj Ilirianin që e krijoi këtë poezi dhe për mua.

Sarandë, më 8 Mars 2025