Timo Merkuri

 

 

 

DASHURIA DHE HESHTJA NË NJË POEZI

 

Nga Timo Mërkuri

I-Që në hapje, vargu “Eja të duhemi sa nuk është vonë” bie si një kambanë që nuk kumton në ajrin e hapur, por në brendinë e njeriut. Është një zë që nuk kërkon dekorim, as premtime të largëta – është thirrja e menjëhershme e një shpirti që e di se çdo vonesë është humbje. Kjo nuk është një ftesë e zakonshme për dashuri; nuk është për të plotësuar një boshllëk romantik, por një thirrje për të shpëtuar atë ç’ka mund të shpëtohet nga koha që po ikën dhe nga vdekja që po afrohet. Poetesha nuk e sheh dashurinë si një stoli të ditëve të bukura, por si një akt të domosdoshëm që sfidon harresën, ftohtësinë e trupit të vdekur dhe shterpësinë e kohës që rrëshqet pa mëshirë. Çdo poezi është një udhëtim në atë që ne ende nuk e dimë për veten tonë.

Metafora “jeta lak po mblidhet tejemban” përçon një ndjesi të ngjeshjes, të një kornize që shtrëngohet rreth nesh, të frymës që pakësohet ngadalë. Është një imazh që nuk flet për një proces të papritur, por për një ngushtim të ngadaltë, të pashmangshëm – për tensionin e heshtur që na shoqëron çdo ditë. Ky “lak” nuk është thjesht një figurë e bukur, por një sinjal alarmi: jeta është duke u shtrënguar, dhe me të po ngushtohet hapësira për dashuri, për prekje, për afërsi.

Poezia e Ramës e vendos kohën jo si një horizont të qetë që shtrihet përpara, por si një grusht rëre që rrëshqet nga duart pa mundur ta ndalosh. Nuk ka në të një iluzion për të ardhmen; ka vetëm një dritare të ngushtë të së tashmes që duhet kapur tani. Ky realizëm nuk është i zymtë për të paralizuar njeriun, por është i mprehtë për ta zgjuar. Është si të thuash: “Këtu jemi, tani – përpara se të bëhet vonë për gjithçka që na bën njerëzorë.”

Në këtë fillim, poetja arrin të krijojë një kontrast të heshtur mes asaj që mund të jetë dhe asaj që shpejt do të mos jetë. Nuk ka vend për romantizim të kotë – çdo gjë qëndron mbi një vijë të hollë midis dritës dhe mbylljes së saj. Dhe ky varg i parë nuk është vetëm hyrje poetike; është çelësi që hap gjithë mekanizmin emocional dhe filozofik të poezisë.

II-“Në qendër të vdekjes jemi, / se vdekja gojë s’ka që të bërtasë” – ky varg e zhvendos lexuesin menjëherë nga urgjenca e thirrjes fillestare në zemrën e errësirës. Nuk kemi të bëjmë me një vdekje të largët, abstrakte, por me praninë e saj të afërt, gati të prekshme. Heshtja e saj është më therëse se çdo britmë, sepse britma mund të të paralajmërojë, ndërsa heshtja të gllabëron pa e kuptuar. Kjo figurë është një thirrje e fshehtë për vigjilencë: nëse vdekja nuk ka gojë, atëherë detyra e të gjallëve është ta flasin, ta pranojnë, ta përballojnë duke mos heshtur vetë.

Imazhi i “syve të përcëlluar” e personifikon vdekjen jo si një trup, por si një zjarr të ftohtë që të shikon drejt e në thelb. Nuk është një shikim i rastësishëm, por një vrojtim që djeg nga brenda, që të kujton se ora e numëruar është gjithmonë mbi kokë. Përballë kësaj, poetja vendos “puhizën e paqes që gjithmonë ka munguar” – një kundërpeshe që vjen nga jeta, nga butësia, nga dashuria. Kjo përplasje midis syve të zjarrtë të fundit dhe frymës së lehtë të fillimit është një nga boshtet e estetikës së kësaj poezie.

“ Në ullukët e ditëve bien të dashurit tanë, një nga një” – ky është ndoshta vargu më i ftohtë dhe më i pamëshirshëm i gjithë poezisë. Ditët nuk janë më hapësira neutrale; janë ulluqe, shtigje të ngushta ku gjithçka rrëshqet poshtë, ku të dashurit tanë largohen njëri pas tjetrit pa kthim. Ky imazh e zhvendos poezinë nga përjetimi individual në një përmasë kolektive: humbja nuk është vetëm e poetes, por e të gjithëve, një proces i vazhdueshëm që shkon përtej kufijve të një historie personale.

Brenda kësaj panorame të zymtë, shfaqet figura e “gruas vajtuese” – një arketip i fuqishëm i kujtesës dhe i zërit njerëzor përballë shuarjes. Ajo vajton për miqtë e vdekur, për burrin që iu martua dje, për veten e saj që endet “si banore pa tokë”. Këtu, dhimbja nuk ka kufi kohor apo ngjarjeje; është një dhimbje që mbledh gjithçka brenda saj, si një lumë që përmbyt çdo brig. “Banore pa tokë” nuk është vetëm një gjendje shpirtërore; është humbja e rrënjëve, e stabilitetit, e vetë identitetit. Poetesha e përdor këtë figurë për të treguar se pa lidhjen me të tjerët, pa vendin ku mund të mbështetesh, njeriu humbet edhe formën e vet njerëzore.

Edhe hëna, e sapokrijuar, “mblidhet” – si për të thënë se edhe ciklet natyrore nuk e shpëtojnë dot nga tërheqja e humbjes. Çdo gjë, qoftë edhe më e përjetshmja në dukje, është e përfshirë në këtë rrjedhë drejt shuarjes. Figurat e gjalla të poezisë janë si pasqyrat që na tregojnë jo vetëm botën, por edhe shpirtin tonë brenda saj.

Dhe megjithatë, e gjithë kjo pjesë nuk është kapitull fataliteti; është një pasqyrë që poetja ia vë lexuesit përballë për t’i thënë: ja pse duhet të duhemi tani.

III- Në pjesën e poezisë ku fokusi zhvendoset nga panorama e humbjes kolektive te thellësia intime e përjetimit, poezia e Majlinda Nana Ramës e kthen vëmendjen te figura e gruas që vajton. Ajo nuk është më thjesht dëshmitare – ajo është vetë mbajtësja e kujtesës dhe e dhimbjes. Vajtimi i saj nuk është vetëm një akt ritual, por një mënyrë për të ekzistuar në një botë që po zbrazet.

Vargjet e saj e ndërthurin këtë figurë me imazhin e “banoreve pa tokë”, duke hapur një univers të ri ku humbja nuk është më vetëm për të dashurit, por për vetë rrënjët. “Pa tokë” këtu nuk është vetëm gjeografike; është edhe shpirtërore, kulturore, emocionale. Poetja prek atë boshllëk të ftohtë që lë pas ikja e njerëzve, ikja e kohës, ikja e vetes nga vetja.

Hëna, që zakonisht shfaqet si simbol i përjetësisë, i ritmit të natyrës, këtu “sapo është krijuar” dhe menjëherë “mblidhet”. Është një imazh i mrekullueshëm dhe i frikshëm njëkohësisht: një qenie që nuk arrin as të jetojë plotësisht ciklin e saj. Në këtë mënyrë, hëna bëhet një pasqyrë e jetëve njerëzore që priten para kohe, të dashurive që shuhen pa u zhvilluar deri në fund.

Edhe kur poetja e përshkruan këtë tkurrje, ajo nuk e bën me ton të dëshpëruar absolut. Përkundrazi, në thelbin e vargjeve ndjehet një vetëdije e fortë: pranimi i brishtësisë është një mënyrë për të çliruar veten nga iluzioni i përjetësisë. Pranimi i fundit është një akt rebelimi ndaj tij – sepse vetëm duke e parë drejt në sy mund ta zgjedhësh të jetosh me intensitet.

Në këtë pjesë, ndjenja poetike mbart edhe një shtresë filozofike: humbja është e pashmangshme, por shpirti njerëzor ka mundësi t’i japë kuptim duke e kthyer atë në kujtesë, në varg, në akt dashurie. Këtu shfaqet mjeshtëria e Ramës – ajo nuk përmbytet nga dhimbja, por e shndërron atë në një material artistik që e tejkalon momentin personal dhe e ngre në nivelin e përvojës universale. Mesazhi i poezisë nuk është gjithmonë ai që lexuesi pret; shpesh është ajo që i hap sytë për të kuptuar më shumë se vetë fjalët. Kështu, shohim një ndjesi paradoksale: edhe pse çdo gjë rreth poetes tkurrët, fjala e saj zgjerohet. Edhe pse hëna mblidhet, drita e saj, në poezi, nuk shuhet.

IV- Kapitulli përfundimtar i poezisë shfaqet si një kthesë e papritur pas udhëtimit të gjatë mes humbjes dhe kujtesës. Në këtë pjesë, poetja i drejtohet drejtpërdrejt lexuesit me një thirrje: ‘Eja të duhemi sa nuk është vonë.’ Vargjet nuk janë më vetëm reflektime të heshtura, por shndërrohen në një zë që kërkon të ndikojë dhe të veprojë, duke bërë poezinë një akt të gjallë emocional dhe njerëzor

 Ky varg (‘Eja të duhemi sa nuk është vonë) nuk flet vetëm për dashurinë në kuptimin romantik. Ai është një thirrje për lidhje njerëzore në përgjithësi – për të thyer murin e indiferencës, për të mos e lejuar kohën të rrëshqasë në heshtje. Është si një urë që lidh dy brigje: nga njëra anë, përvoja e humbjes dhe vetmisë, dhe nga ana tjetër, mundësia e ngrohtësisë dhe e përfshirjes.

Në nivel artistik, ky përfundim është mjeshtëror sepse kthen rrethin poetik te fillimi, duke rikthyer të njëjtën fjali hyrëse, por tashmë me një peshë krejt tjetër. Pas gjithë rrugëtimit emocional të poezisë, lexuesi nuk e sheh më si një sugjerim të thjeshtë – e ndien si një kërkesë urgjente, një kambanë që nuk lejon të mbetesh pasiv.

Përtej dimensionit emocional, vargu përmban një filozofi të heshtur: çdo gjë që nuk bëhet sot, mund të mos ketë mundësi të bëhet nesër. Në këtë kuptim, poetja na fton të jetojmë me vetëdijen e përkohshmërisë, jo si arsye për frikë, por si shtysë për të krijuar lidhje të vërteta.

Kjo e bën poezinë e Ramës të dalë nga kufijtë e saj estetikë dhe të hyjë në fushën e etikës së përditshme. Nuk është vetëm bukuria e vargut ajo që mbetet në mendje, por detyrimi moral që ai imponon: të duash, të kujdesesh, të pranosh tjetrin sa je gjallë.

Por gjithsesi ne ndjejmë  se kjo thirrje nuk është vetëm fundi i poezisë – është fillimi i një dialogu të ri mes poetes dhe atyre që e lexojnë. Dhe ndoshta ky është qëllimi i saj më i lartë: të kthejë lexuesin në bashkëbisedues, në dëshmitar, madje në pjesëmarrës të jetës që ajo përshkruan. Lexuesi nuk përfundon kurrë një poezi; ai vetëm nis një rrugëtim të ri brenda vetes.

V- Zëri femëror dhe thirrja për jetën

Në këtë poezi ndjehet dukshëm zëri femëror i poetes, por ai zë nuk është thjesht një thirrje për dashuri në kuptimin literal të fjalës. Ai është një thirrje që vetëm një grua mund ta bëjë me këtë peshë, thellësi dhe ngrohtësi. Poetja si grua është burimi i vazhdimësisë së jetës, dëshmitare e përditshme e rrjedhës së kohës dhe vetëm ajo ka të drejtën e plotë të thotë: “Eja të duhemi sa nuk është vonë”.

Në vargjet “për veten zbrazur në ajër, si banore pa tokë”, femra-poete përshkruan jo vetëm një gjendje shpirtërore, por një gjendje ekzistenciale: mungesën e bazës, humbjen e lidhjeve që i japin kuptim jetës. Ky është vizioni i një gruaje që ka ndjerë brishtësinë e ekzistencës, që ka parë “ulluqet e ditëve” të mbushen me hije humbjesh, por që ringrihet për të dashur sërish.

Feminiteti i saj nuk është ornament; ai është forca e brendshme që mban gjallë thirrjen. Tek vargjet “E prapë ringrihemi për të dashur sërish”, ndjejmë aftësinë unike të gruas për të rimarrë frymë edhe pas rrëzimeve më të thella, për të gjetur dritën edhe kur nata s’ndalet. Kjo dashuri nuk kërkon vetëm trupin e tjetrit, por edhe ajrin e ngrohtë të jetës, “puhizën e paqes që gjithmonë ka munguar”.

Kur thotë “Se, nëse vdesim, është vonë për dashuri”, ajo nuk flet nga frika e vdekjes, por nga vetëdija e thellë se jeta e bukur është vetëm ajo e prekur nga duart e dashurisë. Në këtë kuptim, poetesha femër është jo vetëm zëri i dashurisë, por edhe zëri i jetës vetë, që nuk pranon të heshtë para humbjes.

Në çdo kohë, gratë kanë qenë ato që e kanë mbajtur të ndezur zjarrin e dashurisë, të kujdesit dhe të jetës, jo thjesht si proces fiziologjik, por si zhvillim shoqëror. Poezia e saj është kujtesa se, siç ka thënë Simone de Beauvoir: “Të lindësh grua është të kesh lindur për të rilindur jetë.”

IV – Tonaliteti: urgjencë dhe butësi

Tonaliteti i poezisë është një përzierje e thellë mes urgjencës dhe butësisë, mes dhimbjes së pashmangshme dhe shpresës së përjetshme. Në thelb, është një tonalitet melankolik, sepse poetja shpreh ndërgjegjësimin e hidhur për kalueshmërinë e jetës dhe pranimin e vdekjes që vjen pa paralajmërim: “Në qendër të vdekjes jemi, / se vdekja gojë s’ka që të bërtasë”. Kjo krijon një ndjesi trishtimi dhe pasigurie, ku çdo moment është i çmuar sepse nuk ka kthim mbrapa.

 

Por kjo melankoli e mbështjellur me butësi shfaq një tonalitet përfytyrues dhe shpresëdhënës, që thërret për dashuri si shpëtim dhe ngushëllim: “Eja të duhemi sa nuk është vonë”, “E prapë ringrihemi për të dashur sërish”. Zëri i poetes është i ngrohtë, i vendosur dhe i aftë të përballet me kohën dhe humbjen me përqafim dhe afërsi njerëzore.

V – Poezia në kontekst europian dhe modern

Ndërkohë që në poetikën shqipe poezia qaset me Mimoza Ahmeti, Luljeta Lleshanakun dhe Natasha Lakon, ajo mbart një thellësi universale që e lidh ngushtë me traditën e poezisë europiane bashkëkohore. Dashuria tek ajo nuk shihet thjesht si ndjenjë e lehtë, por si përjetim i thellë ekzistencial, një ndjeshmëri e brendshme dhe urgjencë që ndeshet shpesh në poezinë e grave europiane të mëdha.

Kjo poezi të kujton zërin e Anna Akhmatovës, me aftësinë për të thurur vargje që përzihen me dhimbjen dhe shpresën, apo Sylvia Plath, që hap rrugën e ndjeshmërisë dhe thellësisë psikologjike, duke e bërë dashurinë një vend ku njeriu përballet me veten dhe kalueshmërinë. Përmes thirrjes “Eja të duhemi sa nuk është vonë”, poetesha krijon këtë përplasje të përjetshme mes dashurisë dhe vdekjes, të bukurës dhe të dhimbshmes.

Në këtë mënyrë, poezia e Majlinda Nana Ramës shfaqet si zëri femëror që di të ndjejë brishtësinë e ekzistencës, por edhe fuqinë për t’u ngritur përjetë në thirrjen jetësore, duke e lidhur fuqinë femërore me metaforën e jetës që sfidon kohën dhe harresën.

Në përfundim mund  të themi se poezia e Ramës shfaqet si një vepër e vyer, që arrin të përçojë ndjenja të thella dhe të zgjojë reflektime tek lexuesi. Përmes figurave artistike, imazheve të fuqishme dhe gjuhës së pasur, ajo dëshmon mjeshtërinë e autorit në ndërtimin e një bote poetike me intensitet emocional dhe bukuri estetike. Kjo poezi nuk është vetëm një shprehje e ndjenjave, por një dëshmi e forcës dhe veçantisë së krijimtarisë së Ramës, duke e bërë atë një vlerë të qëndrueshme brenda letërsisë.

Sarandë, më gusht 2025

 

Majlinda Nana Rama

Eja të duhemi

Eja të duhemi sa nuk është vonë

sa nuk vjen koha të më qash a të të qaj.

Të duhemi pra, tani,

se jeta lak po mblidhet tejemban

e ikja, prej ditësh, po na vërtitet nëpër miq.

 

Në qendër të vdekjes jemi,

se vdekja gojë s’ka që të bërtasë,

ajo vjen me sy të përcëlluar

dhe pastaj qielli zhduket,

vatra zien,

nata s’ndalet.

Në ullukët e ditëve bien të dashurit tanë, një nga një!

 

Ulëritëse,

tri ditë zie për gruan vajtuese,

që qan për miqtë që vdesin,

për burrin që iu martua dje,

për veten zbrazur në ajër, si banore pa tokë,

dhe hëna e sapobërë mblidhet!

 

E prapë ringrihemi për të dashur sërish,

se ne u lindëm për t’u martuar me ajrin e ngrohtë të jetës

me puhizën e paqes që gjithmonë na ka munguar.

 

Prandaj eja,

nga re në qiell bëhu formë burri

dhe ma jep dorën ta mbaj mes duarve...

Se, nëse vdesim, është vonë për dashuri.

 

Të bukur jemi para vdekjes,

pas saj, kush mund ta besojë çfarë ishim,

përveçse trupa të akullt pa mundur të përqafohemi...