PRINCESHA E METAFORËS

PRINCESHA E METAFORËS

Sado e çuditëshme  që duket, sa herë lexoj poezitë e Peso Pem’za mua më kujtohet gjyshja ime. Realisht  gjyshja ime s’ka asnjë qasje me këtë poete as si periudhë jete, sepse gjyshja ime ka vdekur në vitet ’70, kur Peso (besoj)  ka qënë fëmijë, dhe as në mënyrë jetese, sepse gjyshja ime ishte hierëndë dhe në  rininë e saj mbante nagantin në brez ndërsa Peso paraqitet në shkrime e foto (se unë nuk e njoh fare) një tip çapkëneje, që me siguri do ti ngrinte kacabujtë gjyshes sime. Dhe sigurisht nuk kanë qasje as në letërsi sepse gjyshja ime nuk ishte poete, ndonëse shpesh kishte një të folur me bejte si gjithë plakat pilurjote, ndërkohë që Pesoja ka ca shpërthime poetike që më të drejtë Armela Hysi  i quante “shpërthime gjenialiteti”.

Por mua s’di pse më kujtohet një përallë e gjyshes sime për një princeshë të bukur, të mbetur jetime, sa herë lexoj poezitë e Pesos… Kësaj princeshe, në moshën e fëminisë  i vdiq nëna dhe ajo vetëm vajtonte  me lotë të hidhur.   Këtu pra, qënka është qasja mes poetes dhe gjyshes sime,  pikërisht vajtimi e lotimi, pavarësisht se poetja  loton përmbi vargje (ndoshta pse e përjetoi në moshë më të rritur humbjen)… Kur diq nona/e lajtëm bardh/e krehem l’mojtë/e mlum me dhe…, por përballë vdekjes së nënës edhe ajo ishte dhe reagoi si një fëmijë. Vdekja e prindërve dhe sidomos e nënës na kthen të gjithëve në fëmijëri, si për nga ndjenjat që përjetojmë ashtu dhe për mënyrën se si reagojmë.

Ndryshe nga Peso që me dhimbjen e saj mbuloi poetikisht planetin, princesha e vogël e përrallës së gjyshes sime mbyllej në një cep të shtëpisë apo shkonte në rrëzë të një trungu peme në kopështin e saj dhe vajtonte me dënesa të forta e pa zë. Por në vajtime, po nuk e dini jua them unë, dhimbja del me vajin, me zërin, me ligje (ligjërime). Kur nuk di të vajtosh me ligje, dhimbja dendësohet  në shpirt  dhe kondesohet në lotë, që derdhen nga sytë. Kështu i ndodhi dhe princesësh së vogël, dha e mori e vogla duke shtrënguar gjoksin në dënesa  kur befas i shpërthyen nga sytë kokra loti. Por çudia ishte se këta lotë qënkishin si ca ruaza të bardha, si kokra breshëri dhe erdhi dhe u mbush vendi me bardhësi kokrizore. Princesha e vogël nuk kishte si ta dinte se dhimbja e saj ishte kondesuar në …margaritarë. Ajo qante për nënën te trungu i pemës së madhe dhe lotonte margaritarë. Pastaj ngrihej e ikte, për të vajtuar përsëri të nesërmen për nënën në një tjetër vend…kur diq nona/deken e pash tuj kqyrë n‘gropë/hë bushtër/ke humb /aty brenda diçka tandën/edhe po i more tana nanat /jetime mbetesh…

U mbush viti dhe babai i princeshës solli në shtëpi një grua tjetër dhe i tha të bijës së këtë  grua ajo, princesha pra, do ta kishte si nënë. Por kjo gruaja e dytë nuk i ngjante fare nënës së princeshës, ndonëse ishte e bukur dhe qeshtë shumë, ajo nuk e kishte atë dritën e ngrohtë në sy, siç e kishte nëna e saj. Edhe shikimin e kishte pakëz të pjertë, si një thupër që të godet pabesisht në shpinë, jo një shikim i drejtpërdrejtë që të të hyjë drejt e në zemër. Prandaj princesha i shmangej shoqërimit me këtë grua që solli babai në shtëpi dhe shkonte shpesh te pema e madhe e lotonte ose bisedonte me pemët, ashtu siç bisedonte me poezinë Peso Pem’za… Sot një Ah/u bë gati t‘më fliste/dhe asgjë nuk më tha…ose meditonte…..kur vdiq nëna/pushova të jem / fëmijë e tim eti/u rrita nga mjesi deri në darkë… sepse… nana kur u bo me fmijë/harroj se ishte edhe gru/u braktis prej babe/baba kur u kujtu se ishe edhe burrë/iu kthye asaj/e na /jemi kon t'endun veç prej ni dore/dallohet trajta ….

Fatkeqësisht, kureshtja e njerkës për largimet e shpeshta të vajzës së vogël zbuluan  faktin që lotët e saj ishin prej margaritari. Ajo ja dinte vlerën margaritarëve, prandaj pasi i mblodhi të gjitha ato që kishte lotuar princesha nëpër rrëzë pemësh apo cepa muresh, filloi ta mundojë vajzën më tepër me qëllim që ajo të lotonte gjithë ditën. Kështu ajo bëhej e pasur nga lotët e princeshës së vogël.

Vetkuptohet që babai i princeshës nuk shikonte gjë. Me siguri këtë ngjashmëri ka patur babai i princeshës së vogël  me atin e Pesos, ndaj kjo shkruajnti poezinë…ka ditë që babës iu ka skamnu shikimi/dhe kujton se asht i sëmurë/hukatë mbi xhamat e syzeve e m'vet/a din me ia knu nonës ni Ja-sin/mungesën tane e lexoj n'sytë e tij/e ai ankohet se ni vesh po i knon si shpesh/unë mar për Ty ndër dhambë nji kangë/s'i radiot e vjetra me ushtimë/as ai s'kursehet/me zonin e tij shterrak m'bjen n'refren…

Pricesha vajtonte në verë, princesha vajtonte në dimër e Peso largonte të ftohtin e dimrit me poezi …hej dimen/s‘kom zemër t‘përshtatshme për motin tand/asaj shpejtë i ngrin pështyma…

Por erdhi një ditë që princesha nuk po vajtonte më për nënën. Jo vetëm që nuk vajtonte, por çudi e çudive ajo këndonte gjithë ditën, njësojë siç  shkruante Peso Pem’za… nuk po trishtohem/kur po m’shpeshtohen/vijat e imta nër sy/janë udhë për gëzimet/që dojnë me u kthy…madje shpesh këndonte e vallzonte njëherësh...…ngo ti zemra jeme/mirë që s’banon/me mu/se unë do t‘përlahesha me gotën që ti pi/se ajo ta preku cepin e buzës/do të zihesha me briskun e rrauzes/që ta përshkon arrën e gushes/mënia jeme do t‘dokej fushës/Hej dije/edhe pemtë e kopshtit do ti preja/mos me t‘zatet me hije/as me pikat e shiut/n‘ujdi s‘do t‘bija/që ranë mbi t‘prekmet e mija/për orët që do t‘mungoje/ do ta rrisja qiranë/me mjekët në rast se sëmuhesh/do ta ndezja belanë/edhe për majthat e gishta ve / me rezen e derës/me t‘shejtin shpend t‘verës/që t‘kapercej pa m‘vetë mu/me krejtë isha idhnu / dhe për inatë/me ton ata që besojnë n‘zot/do t‘boja shamatë/se nën kulmin tem/puthem me perendinë ditë e natë/ngo ti zemra jeme/mirë që s‘banon me mu/po n‘mu…

Gruaja që pruri babai u tmerua. Jo vetëm që spo gjente më  margaritarë loti por vajza nuk kishte ndërmënd të  ulej e të vajtonte ndonjëherë. Atëherë me shkak e pa shkak e rihte, por edhe rahja s’bënte fajde. Princesha e vogël këndonte e fluturonte në valle me fluturat..mundet një flutur e bardhë/për pak/t‘ia prish të zitë natës/dhe ajo për pak të harroj/se është vejushë…  sepse jetonte në ëndër …a do t’më besoni nese ju them/se kam pritur/aq gjatë në radhë/për ta imagjinuar një ëndërr/ku puthësha me zotin/dhe po aq gjatë/do e meditoj atë ekstazë dashurie/../Ka njerëz që mund t‘i thonë përmendësh/emrat e dashurive/ashtu sikur unë të ëndërrave që kam…

Atëherë gruaja e dytë që pruri babai e kuptoi që princesha e vogël nuk ishte më aq e vogël. Ishte rritur dhe kishte rënë në dashuri dhe i këndonte dashurisë së saj. Dha e mori çfarë të bënte dhe …e mbylli në dhomën e saj që të mos dilte….Atëherë lot të hidhur i dolën nga sytë princeshës, lot që çuditërisht sa binin në dysheme, shndroheshin në diamantë, të bukur e të fortë. Por princesha e vogël s’kishte sy të shikonte diamantët. Ajo i shtynte dhe i mbulonte me hirin e vatrës, poshtë druve që digjeshin ngadalë…. Na dyja/Ku e thej qafen hana /athu ku/ka ik sikur t'sh kon çikë/atëhere kur flejnë gjithë gjinja e shpisë/dhe krejt me kast i le nallanet n'derë t'avlisë /veç sa me u dok qe shkoj mas dashnisë/…/Ku e thej qafen aq me ngutë/unë gjithë me 'to jom nda butë/edhe atëhere kur del gjys e kafshume/edhe kur plotnohet për ulk/qielli met pa hanë/e unë pa ty/netët ka me i mlu zija/n'andërr e linda një fëmijë t'pa baba/tash që asht terr nuk m'shohin /se dyfishohem veç nga hija… dhe vajtonte se… Prapë kallnori/ra n‘dimen/e na/tek a tek n‘kallnor… prandaj ajo vajtonte... e lash/zemrën pa e kurdis/mos ta kuptojnë që s‘je/se plas…

Dhe ashtu e mbyllur në dhomën e saj, e mësuar tashmë me dhimbjen, i çonte djalit fjalë dënese me vargjet… unë ia përsërita pa fund/erës/fjalë për fjalë këto që shkruaj/s‘di nese të tha/se kodra e vetme e thinjur/që dukej mal/qe mjekrra e jote/murgeshat e gojës time/ishin pushtueset e vetme të atij manastiri të vogël/e vetmja faltore e fesë time të madhe/e shëndrruar gërmadhë kujtese/nuk di nëse të tha/se në këtë vend stinët se plakin barin…

E mbyllur në shtëpi, bisedon me dashurinë…/Unë i veta sytë/veti edhe ti tut‘/a dojmë me u kqyrë/dej n‘mjedis zemre  /a veç deri n‘hudut/kallxom ta di/t’mitë ku ti maj/n‘gaz apo vaj…

Por zemra beson në dashuri… zemra jeme don me besu/se me borën permi kry/se denojnë as bjeshken/ajo bjen se don me u shkri / përmbi zjerm t'heshtun/beson zemra jeme e bardhë /si janari/se dashnija e saj /asht e kuqe si tetori/…dhe se tramdhjetë muej i ka kalendari….

Dhe parafytyronte jetën…/Mëngjesi doket si gru e re/met e ve/qe nuk i bindet petkut t'zis/vishet gri/th'u se e ngulfatë nyje e shamisë/../asht nji mister/dita thinjet pa dal/dilli nuk lindë veç del/ovali i tij ka ndryshu/mundesh me puth/me prekë pa u djegë/../Përmasa e dritës a cenu/as zog as dushk s'pipëtinë/dhe nuk mjaftueka vetëm kaq/u qorr diku dilli n'zjarmi/kam bindjen /se me kast e dështon lindjen/e dy sy bore metën pa u shkri....

E mbyllur princesha  duronte e duronte, ndoshta fati i ndryshonte një ditë… durimin e m'sova me bombone/qe n'fmini/na ipnin nji për dy gojë/kështuqë se pata zor as me ty/se as zogu si ipet krejtë erës /pa i bo lojë/gjysmën e run n'pendla /krejtë tjetër fare/krejtë tjetër bojë…

Kështu e kalitur me durim, kujtimet dhimbshëm i  vargëzon…në raftin e gjërave të imagjinuara/do ta vendos kujtimin për ty/asnjëhere nuk do ta rrefej për të ngjarë/do ta tregoj sikur të ishte përrallë/Ty nuk do të përshkruaj në ishe burrë/as vetën grua/por të shpërbërë nga era/se kujtoi që isha gurë…Nuk ka faj, dashuria të sëmur  shumë rëndë, të dobëson e të zverdh… me polen luleradhi-qesh /jam njëllos/doktor nuk jam e sëmurë nga verdhëza/ka ditë që pres s'i shkronja (i)/pikën mbi kry …

Princesha vajtonte dashurinë e humbur apo dashurinë e grabitur, quajeni si të doni…rrugës për te ti/dashurinë ma plaçkitën hajnat/s'i kuleten/së pari e përmbysën /nga palët ia nxorrën sytë/ pastaj të gjitha me radhë/ajo tashmë ka humbur ndjenjë/nuk i identifikon /as ata /as mua/as ty… dhe në vetmi ëndëron.…. s’di pse mes andërre/këputet nji kopsë e këmishes/edhe nji yll/dhe kërkoj ti rishoh…. dhe lutet në heshtje, si në kishë… a do të flasësh më shpesh/nese të tregoj /se trupi im/ka gjunjë që thyhen/nga timbri i zërit tend/dhe hije të ngjyrosur /nga po ajo ngjyrë zëri…

Nuk e di si vazhdoi përralla e gjyshes sime, ose mua më zuri gjumi duke parë ëndra me princeshën e bukur ose gjyshja ime fjeti, duke më lënë që ta vazhdoj vetë përallën, por në një kohë të mëvonëshme kur të kem nipër e mbesa pranë. Ndërsa tani që kam poezitë e Peso Pem’zës ju them se ajo është vërtet “Princesha e metaforave” sepse ajo “loton” metafora nëpër poezi. Por më e rëndësishme është fakti se këto metaforat të befasojnë me shkëlqimin dhe  bukurinë e tyre dhe lehtësisht nëpër këtë dritësim dhe bukuri dallon forcën e diamanttë të tyre.  Vetëm një det i madh dhimbjeje dhe një trysni e jashtëzakonëshme ndjenjash i krijon këto metafora në subkoshiencën e saj poetike. Dhe një talent i rrallë i vendos mjeshtërisht nëpër vargje si diamantët në një kurorë princërore. Ja, shihni vetë sa bukur qëndrojnë…malin breshni kurrë se ka rrxu/as ti mu/arën gruni kurrë se ka ngi/as unë ty/jemi sall dy duj/t‘lidhun tek e tek/prej lyftyrave t‘egra/rritun nji moti t‘lig/dokemi s‘i miq/e s‘jemi hiç/mesditë asht/veçse dita ka nis me u zgjatë sa dy net/dielli me u dok ma shpesh/e na ma rrallë/nermejt e kemi ma shumë se i prill/ ma shumë se i trilljemi dy duj t‘keq/që dergjen veç e veç…

Peso Pem’za ka dëshmuar se është një poete e spikatur pranë së cilës nuk mund të kalosh indifferent. Është pikërisht shkëlqimi i diamanttë i metaforave të saj që të detyron të kthesh kokën dhe të shohësh se ajo, jo vetëm ka një poezi të bukur por  ajo e ka poezinë pjesë të jetës së saj, dhimbje të dhimbjes së saj, lot të zemrës së saj.

Ndaj dhe unë këtë shkrim të thjeshtë ja afroj poetes si një sup miqësor ku të mbështesë kryet gjatë dënesjeve dhe të lotojë lirshëm, pa patur frikë se mos ja “grabitin” “diamantët dhe margaritarët”  prej loti, si njerka e përallës. Për këtë, ka besën time.

Sarandë, më 20.01.2020