Timo Merkuri

 

ZHURMA PËR NJË KËNGË

 

       Në datën 02.07.2022 u hap rruga e Kardhiqit, ku prania e kryeministrit në ceremoni u prit dhe u përshë-ndët me këngë nga një grup folklorik i pranishëm. Megjithëse kënga për nga vlera artistike kishte nivelin e bejteve dhe vija melodike e saj ishte një përzierje vijash melodike të disa grupeve labe,  pas hedhjes së saj në interne shpërtheu një furtunë mediatike e gjithanëshme, ku: krahu i djathtë ironizonte këngën që i kushtohej kryeministrit të vendit, tekstin e saj plot superlativa etj. me arsyetimin  politik se ai, (kryeministri) përfundoi dhe inaguroi një rrugë të nisur nga kryeministri paraardhës, kundërshtari i tij politik, tashmë në opozitë dhe së dyti, duke ju kushtuar kënga personit të tij pikërisht në kohën që ishte në postin e kryeministrit, ajo (kënga) tingëllonte si një shprehje servilizmi dhe dëshmonte bjerjen e karakterit të kombit tonë dhe të vetë këngës isopolifonike. Ndërkohë  krahu i majtë e argumentoi këngën si sukses i punës së qeverisë dhe drejtuesit të saj, si vlerësim popullor  dhe shprehje e dashurisë së popullit ndaj partisë dhe qeverisë etj, etj.

       I- Të dy palët gabohen në vlerësimin e arsyes së të kënduarit të kësaj kënge.

       II-E them qysh në krye se kënga që u këndua në ceremoninë festive ishte shumë larg të qënurit këngë  isopolifonike për arsye se nuk plotësonte asnjë kriter të të qënurit e tillë. Niveli i tekstit ishte shumë larg teksteve të këngëve tona, si nga ana artistike ashtu dhe nga vizioni pamor i saj,  vija melodike ishte një përzierje zërrash të grupeve të ndryshme folklorike labe dhe kusurin kuptoje vetë. Kjo bën pjesë ndër ato këngë të “stisura”që harrohen porsa mbaron fjala e fundit e saj dhe jo më të pretendojë për të hyrë në kujtesën e kombit. Siç u paraqit kënga, jo vetëm që grupi bëri një “fiasko” por mendoj se  edhe personat që u “kushtohej-këndohej” (dy ministra dhe kryeministri) as do kenë dëshirën ta kujtojë më pas dhe po të kishin mundësinë do ta ndalonin në vend pas vargut të parë.

            Autorët dhe këngëtarët e këtyre këngëve bëjnë pjesë në atë grupim që quhen “prishësit e këngës”, të cilët kanë dalur me shumicë në skenën e “këngës” pas viteve ’90 me synime biznesi e jo artistike dhe koha do veprojë mbi ‘ta sipas ligjeve të saj të harrimit.  Megjithatë në këtë rast të pranishmit e duartrokitën këngën, ndoshta për kortezi apo ishte grup i porositur, por ama e duartrokitën dhe askush s’mund të vepronte.

        III- Megjithatë unë ju sqaroj se kjo këngë nuk u ngrit dhe as u këndua si vlerësim pune i qeverisë dhe ca më tepër si përjetësim i  punës së saj. Ajo u ngrit dhe u këndua në zbatim të ritit zakonor të populli tonë në pritjen e mikut në  momente festimi. Vjen miku në portën e shqiptarit: i zoti i shtëpisë del dhe e pret dhe në rastet kur bujtja e tij ndodh në momente gëzimi e festimi dhe sidomos në rastet kur miku është shkaku dhe arsyeja e atij gëzimi, natyrshëm ai pritet me këngë, madje me një këngë me tekst plot superlativa, që “sheqerosej” edhe me disa batuta humori. Kënga  këndohet në oborin e shtëpisë, në momentin e mbritjes së mikut, por mund të këndohet edhe në trapezin e shtruar nga i zoti i shtëpisë për miqtë etë ftuarit.                                                                                                                

            Po ashtu në rastin kur miku është personalitet i lartë i vendit dhe vjen të inagurojë një vepër që i shërben krahinës dhe vendit, momenti automatikisht shndrohet në festë dhe si gjithmon në festë, miku pritet me këngë. Në këtë rast shtojmë mbi këto argumentin që: vetë hapja e rrugës është një arsye e fortë për një festë lokale, që këtë hapje rruge e realizoi (përfundoi) kryeministri aktual i vendit, sigurisht nëpërmjet mekanizmit shtetëror të financimit. Kryeministri për më tepër merr pjesë vetë në ceremoni, duke bërë në këtë mënyrë që momenti të jetë një festë e shtuar dhe sytë e të pranishmëve të drejtohen nga ai.        

           Fjalimet, deklaratat dhe superlativat në këto momente janë pjesë e protokollit zyrtar ndërsa pritja me këngë nuk është pjesë e protokollit zyrtar, por është pjesë e ritit zakonor të mikpritjes së mikut në një festë. Do vinte apo nuk do vinte kryeministrin i vendit, të pranishmit do këndonin e do hidhnin valle plot gëzim e hare. Këngët dhe vallet sigurisht që do ishin të një natyre popullore, përgjithësisht larg emrave zyrtarë e politikë, por ama kënga do këndohej e vallja do hidhej sepse festohej.

        IV- Të kujtojmë dasëmën shqiptare, dhëndëri i shoqëruar me dyzet krushq të lodhur nga rruga e gjatë, të djersitur e me pluhur priten me këngën: “Dyzet krushq, dyzet dasmorë/ Dhëndëri vezir mbi ta/Duan të marin Stambollë /Dhëndëri vezir mbi ta”. Sigurisht që dhëndëri as që i afrohet vezirit nga pamja e nga bëmat dhe ata dyzet krushq as ndër mënd se kanë shpurë për të sulmuar Stambollin apo fshatin. E shumta do pinë nja dy tri “opinga” raki dhe po ua vonuan nusen, do bëjnë ndonjë gjullurdi në fshat gjer sa ta marin e të nisen për rrugë. Por askush nuk e kundërshton këngën dhe as dhëndërin nuk e gjykojnë. Dhëndëri mund të jetë ai për të cilin e shoqja, kur e vajtoi i tha:  “Xhamadani tirqe tirqe/ Te ara përtej në ilqe/ Bëje llaf e nxirrje ligje/ Kishe gjesdisur dynjanë/ Nga mulliri gjer në arë” por ama ditën e dasmës ai ishte “..vezir mbi ta”.

          V- Pra baza zakonore e pritjes me këngë të mikut dhe të personaliteteve shtetërore në raste festash është riti zakonor i pritjes së mikut në raste festash apo gëzimi, por në këtë rast edhe ky rit u shpërdorua. Mënyra se si u këndua kënga na kujton vizitat në popull të  udhëheqjes moniste ku çdo këngë e valle ishte programuar, tekstet ishin përzgjedhur për të hymnizuar udhëheqësin, madje edhe këngëtarët ishin zgjedhur. Në këto raste s’kemi të bëjmë me ritin zakonor të mikpritjes por me propogandë politike.

           A kishte mundësi të këndohej ndonjë këngë në përputhje me ritin zakonor? Po ju paraqes dy raste:

           Gjatë një vizite të ish kryeministrit Adil Çarçani pleqtë e Golemit kënduan një “këngë”: “Shoku Adil mirëse erdhe/Hasmin do ta bëjmë gëlqere/Pleqtë kërkojnë koriere” me të cilën plot humor i kërkuan sigurimin e një tip autobuzi të vogël për rrugë malore që quheshin nga populli “koriere”. Sigurisht që kryeministri qeshi, pleqtë u nderuan, kënga mori dhenë dhe përmëndet edhe sot dhe fshati siguroi dhe “korieren”.

            Po ashtu gjatë vizitës së tij në Pilur me rastin e inagurimit të lotit të parë të rrugës Himarë-Pilur ish kryeministri Berisha është pritur me këngën: “Mirë se vjen në këto vende/E mbajte fjalën që dhe/Rri si në Tropojën tënde/Se malsorë jemi dhe ne “ku teksti i këngës ishte direkt “një urim mirëseardhjeje” në fshat duke i vënë në dukje se “arsyeja” e kësaj feste ishte premtimi i tij për të asfaltuar rrugën Pilurit. Rrugë me financime shtetërore u bë, madje cilësia e punimeve la shumë për të dëshiruar, bindja politike e banorëve të fshatit anon nga kahu i majtë, por këto nuk qenë arsye për të shkelur ritin zakonor të mik-pritjes në nje festë të organizuar me rastin e inagurimit të një rruge ku përfituesi ishte populli i Pilurit.

          VI-Është e pa pranueshme ideja e hedhur se kënga isopolifonike po i “serviloset” politikës në këto raste dhe për pasojë, po zvetënohet karakteri i saj. Të kuptojmë, populli nuk u ngre këngë udhëheqësve apo prijësve të tyre për së gjalli, për një rrugë apo për një urë, aq më tepër kur ata vijojnë të jenë në funksione shtetërore dhe ndërtimi i rrugëve apo urave është pjesë e detyrës së tyre, por kjo nuk do të thotë që të mos respektojë ritin e tij zakonor të mikpritjes me një “këngë”tip bejte, “sheqe-rosur” me ca vargje plot humor.

          Ndërsa kënga isopolifonike do një arsye më të fortë,  një risi, do kohë që të filtrojë në kujtesën e kombit për të buruar më pas e kristaltë diku, dikur në brezat pasardhës. Kënga nuk është  një simite që shijon e ngrohtë, kënga vjen si ujë burimi i freskët e i ftohtë. Këto tipe “këngësh” të kënduara nëpër ceremoni të tilla inagurimesh nuk duhen parë si këngë të mirfillta isopolifonike, sepse nuk janë të tilla. Ato kurrë nuk do bëjnë pjesë në fondin e artit gojor të popullit tonë. U kënduan me qindra këngë për Zogun mbret, por nuk mbajmë mend asnjë sot. U kënduan me mijra këngë për Enverin në monizëm, por ato po firojnë nga kujtesa e kombit dhe repertori i këngëve çdo orë dhe çdo ditë.

           Kënga isopolifonike nuk i serviloset politikës aktuale në asnjë epokë, përkundrazi janë disa këngëtarë të dorës së “tretë” që i servilosen politikës, kryesisht për interesa të vogëla, duke i mashtruar këta politikanë me ndonjë bejte të veshur me “kostum” kënge. Kënga është shumë herë më e madhe se politika dhe politikanët e çdo rangu e të çdo vendi qofshin. Madje duhet të theksojmë se janë këta të fundit që “lypin” vëmëndjen e këngës, por që në vend të këngës u afrohen bejtet dhe ata, politikanët mqse “nuk kanë pulën, hanë sorrën”.

          VII- Një mik  në një shkrim shtron pyetjen: pse popujt e tjerë nuk u ngrenë këngë shtetarëve të tyre për vepra shumë më madhështore që ndërtohen në vendin e tyre gjatë  kohës së qeverisjes së tyre. Kjo ka një shpjegim të thjeshtë: Popujt europianë nuk u ngrenë këngë udhëhe-qësve të shtetit të tyre sepse ata kanë një rraport modern me t'a. Ata e dinë që çdo investim publik bëhet me taksat e tyre, me djersën e tyre, madje drejtuesit e shtetit janë të tillë me votat e tyre dhe zbatojnë programe që ka mira-tuar populli nëpërmjet votimit. Pra, duke njohur rolin e tyre si popull në shoqëri dhe histori e dinë që progresi është meritë e tyre, popullit dhe jo e udhëheqësve, të cilëve u mohohet atributi drejtues kur ata e gjykojnë të tillë, pavarësisht kontributit të mëparshëm. Kujtoj që Çurçilli drejtoi me sukses Anglinë gjat luftës së dytë botërore, por populli s'ja dha votën në zgjedhjet e para të pasluftës.   

           VIII- Europianët jetojnë në shtetet e tyre moderne me ligje të sprovuara për vlerën dhe forcën e tyre, të cilat e kanë vënë jetën në ”binarët” modernë. Në shtetet europiane (dhe jo vetëm) nuk egziston baza e këngës popullore. Tek ne kjo bazë egziston akoma, ndonëse gradualisht po zvogëlohet dhe nesër do t'i përkasë kujtesës historike bashkë me produktin e saj, këngën, por sot ajo egziston akoma bashkë me një pjesë ritesh  zakonore te një pjesë e popullsisë. Egzistenca e bazës së këngës popullore dhe e disa riteve zakonore është arsyeja pse laboratori krijues i popullit vazhdon të japë këngë isopolifonike, madje dhe me bazë ligjërimi mortor, si në fillesat e krijimit të këngës. Natyrisht që ky laborator vijon të krijojë edhe këngë që u shërbejnë mbajtjes gjallë dhe aktivizimit të  riteve zakonore të nderimit të mikut, krushkut, fqinjit etj. Sigurisht që këto këngë janë me një tekst naiv me shtrat bejtesh,  plot me hiperbola dhe arsyeja  është sepse u mungon thelbi, shpirti i  këngës. Kujtoni këngën për Rrapush Xhaferin, për Sali Berishën etj që sot janë pjesë e fondit humoristik shqiptar. Ndryshe janë këngët psh për Skënderbeun, të pakta, por lapidare. Po ashtu dhe këngët për  heronjtë e kapedanët.

                IX- Kënga nuk i jipet kujtdo, ashtu si kurora e mbretit që nuk është për çdo njeri, ndërkohë “këngët” me natyrë bejtesh etj., në zbatim të ritit zakonor të pritjes së mikut në festë apo gëzim i “dhurohen” kujtdo që vjen si mik, qoftë ai plak apo fëmijë.

 

 

Sarandë, korrik 2022