Timo Merkuri

 

THJESHTËSIA E NJË POEZIE MODERNE

 

Nga Timo Mërkuri

I- Fatmir Terziu ka bërë një gjë të bukur kur publikimin e poezisë së tij “Thjeshtësia e një kishe” e ka shoqëruar me fotografinë e kësaj kishe të vogël dhe të  thjeshtë, ndërtuar me dru. Interesant është fakti se dhe mënyra e publikimit të saj dhe qasja poetike e Terziut, të krijojnë përshtypjen, se Kisha dhe Poezia, janë  vazhdim i njëra-tjetrës dhe jo aspekte komunikuese, kulturore, logjike dhe shenjtërore të ndara. Këtë ndjenjë na e përforcon fakti, që paraqitja, forma dhe prezantimi i thjeshtë i Kishës, ka qasje me vetë performancën e poezisë, si një poezi e “thjeshtë”, e lirë, e bardhe dhe e ndarë në strofa me vargje me ritëm e rimë, që të duket se kemi të bëjmë me një poezi tradicionale, përkundër qënies së saj, që në fakt është dhe padyshim mbetet si një poezi moderne.

“Syri të gënjen”, as kisha, dhe as poezia, nuk janë aq të “thjeshta” sa duken, jo vetëm nga forma[1] por edhe nga funksioni dhe misioni i tyre.

Përgjithësisht në kishat e vogla dhe të vjetra (si kisha prej druri në Borås, të Suedisë) shpesh ka një ndjenjë ngrohtësie dhe intimiteti, si për shkak të sipërfaqes së tyre të vogël, për shkak të paraqitjes piktoreske në ambientin  ku janë ndërtuar, të materialit natyror dhe formës së ndërtuar, relikeve të vjetra kishtare që ato ekspozojnë, por edhe si formë prezantuese e vetë atmosferës së tyre. Mendoj se poeti Fatmir Terziu është ndikuar pikërisht nga kjo atmosferë e një kishe të tillë historike në Ramnaparken kur ka shkruar këtë poezi,  mendim që na e përforcon edhe struktura vargore e poezisë, ku dallohet se është një krijim i menjëhershëm në vlagën e frymëzimit, ku poeti  përshkruan atmosferën dhe detajet e kishës në një mënyrë të thjeshtë dhe tërheqëse, pikërisht si një poezicion meritor, jo vetëm kulturor, komunikues, trashëgimtar për brezat, por dhe turistik, gjë e cila e forcon vlerën e objektit dhe vetë subjetit më vete. Konteksti është konvencional. Qasja është efikase dhe i përshtatet vetë misionit për të cilën ajo është ngritur, realizuar dhe mbajtur në këtë format që të flasë për Tjetrin.

II-Poezia "Thjeshtësia e një Kishe" e poetit Fatmir Terziu, e krijuar nga përshtypjet e një vizite në Borås, Suedi, ku poeti u nderua me Çmimin më të lartë të atjeshëm „Pena e Artë“, së bashku me poeten suedeze Britta Stenberg, shfaq një strukturë poetike të thjeshtë dhe tërheqëse, e përbërë nga katër strofa të rregullta.

Struktura e poezisë është mjaft tërheqëse, normative për një shkollë poetike më vete, me strofa të barabarta në gjatësi dhe përsëritje të rregullt të skemës dhe ku bie në sy edhe rima. Poezia përdor rima të brendshme, ku zanafilla dhe fundi i vargjeve rimojnë me njëri-tjetrin, duke krijuar një lidhje muzikore dhe harmoni në lexim. Kjo i jep poezisë një ritëm dhe melodi të veçantë, pra një muzikalitet që e bën atë dhe si një art më vete në këtë pikë.

Poezia përmban një ndarje të qartë midis dy pjesëve kryesore: përshkrimi i elementeve të kishës dhe interpretimi i ndjenjave që ajo sjell. Kjo strukturë ndihmon në organizimin dhe komunikimin e mesazhit poetik në mënyrë të qartë dhe tërheqëse për lexuesin.

Përmes strukturës së saj të thjeshtë, poezia "Thjeshtësia e një Kishe" arrin të transmetojë atmosferën dhe ndjenjat e një vizite të këndshme në kishën historike të Borasit, duke e bërë përvojën e poetit dhe lexuesit më të afrueshme dhe të kuptueshme.

Poezia fillon me përshkrimin “Qelqet e paqta pikturojnë nëpër një qiell jargavan” duke shfaqur një pamje të bukur dhe artistike, ku qelqet e paqta simbolizojnë dritën e frymëzimit, të pastërimit dhe të shpirtit të ndriçuar që njeriu gjen në një ambient të tillë, lidhjes transparente me Krijuesin, besimin e mbajtjes së syve lart, ku lutjet nuk janë thjesht kishtare dhe religjioze, por njerëzore dhe falenderuese.

Së bashku me këtë, pikturimi i tyre në "një qiell jargavan" (Pasi jargavanët janë lulet apo pemët lule që kundërmojnë dhe pushtojnë ambientin fin dhe të bukur të atij vendi) sjell një imazh poetik që e përforcon ndjenjën e spiritualitetit dhe misterit që ka në kishë. Kjo pasi në një vend si Suedia, pas dimrit të zymtë, jargavanët mirëpresin pranverën me lulet e tyre të bukura dhe aromën e ëmbël. Sipas mitit grek, Pan, perëndia e pyllit, u mahnit nga bukuria e nimfës së drurit të quajtur Syringa. Fatkeqësisht, ajo nuk kishte ndonjë interes romantik për të. Një ditë Pani po ndiqte nimfën, por ajo arriti të shpëtonte duke u kthyer në një lule të bukur jargavani. Kur e kërkoi, pa vetëm shkurret e lulëzuara. Pan zbuloi se kishte kërcell të fortë dhe të zbrazët, kështu që vendosi të krijonte një tub prej tyre. Kjo është arsyeja pse jargavani që ne njohim sot quhet edhe si Syringa vulgaris, që rrjedh nga termi grek syrinks që do të thotë tub dhe që vendasit nuk e quajnë me emrin arab Lilac, që do të thotë në këtë gjuhë blu, por afërsisht me këtë emër të ardhur nga miti grek. Ky emërtim prek më shumë emocionet e dashurisë, ndoshta ngjashëm me pikturën e realizuar hershëm në vitin 1859 nga John Everett Millais, apo dhe me Doran që qëndron nën një pemë jargavani në romanin „David Copperfield“ të shkruar nga shkrimtari Charles Dickens. E kështu në disa kontekste, lulja mund të shoqërohet gjithashtu me mjaft kuptime të tjera që natyrshëm shkojnë me një qasje të tillë poetike në një qiell jargavan.

Pra, qielli jargavan simbolizon atmosferën mistike dhe ndjenjën e thellësi që përjeton një person gjatë qëndrimit në kishë. Ky imazh përshkruan një moment të veçantë, ku qelqet e pastërta pikturojnë, reflektojnë diçka të bukur dhe të magjepsur në një ambient të shenjtë, vazhdon me imazhin e një hëne që vallzon lirshëm nëpër stenda, si për të shtuar ndjenjën e lirisë dhe magjisë së vendit e kurorëzon me: “Një perde e verdhë me grep valëzon deri në tavan”, duke shtuar një ndjesi misteri përzier me një bukuri, të cilës i shton dhe një pastërtinë.

Vargu "dhe një zemër e pikturuar në telajo i ngul sytë brenda" në poezinë ka një kuptim simbolik dhe metaforik, pse përshkruan një imazh poetik të një zemre të pikturuar që tërheq vëmendjen duke i ngulur sytë e personit brenda vetes.

Një interpretim është se "zemra e pikturuar" simbolizon mendjen dhe ndjenjat e thella të një personi që gjejnë shprehje në kishë. Kjo zemër e pikturuar është simbol i thellësisë së ndjenjave dhe vëmendjes që i kushtohet ndërgjegjes dhe reflektimit brenda vetes. Po ashtu, ky varg mund të përshkruajë  dhe një moment të lidhjes së fortë emocionale dhe shpirtërore me vendin e shenjtë. Kishës i ngjiten sytë e personit, tregon vëmendjen dhe ndjenjën e përcjelljes së thellë që krijohet ndërsa personi e hulumton dhe e eksploron harkun e zemrës së vet në këtë mjedis.

Poezia thekson lirinë dhe lartësinë e shpirtit në Kishën e Shenjtë:   ku poeti shkruan: "Arti lind art në një panoramë të thjeshtë", varg që shpreh idenë se arti lind dhe zhvillohet në një ambient të thjeshtë dhe të pastër. Një panoramë e thjeshtë paraqet një hapësirë të hapur dhe të pastruar që e bën mundësisht për lindjen dhe zhvillimin e artit. Ky varg paraqet lidhjen midis thjeshtësisë dhe krijimtarisë artistike.

Vargu "dhe një shpirt i afërt ngrihet dhe fluturon i lirë" përshkruan ndjenjën e lirisë dhe shpirtin e një personi që ngrihet dhe fluturon i lirë brenda  atmosferës së kishës, pse ajo është  vendi ku ndjenja e lirisë dhe shpirti i njeriut janë të ngushta dhe të afërta. Në këtë kontekst, kisha paraqitet si një hapësirë ku shpirti lëshon filiza dhe zhvillohet.

Po ashtu vargu: "ndërsa engjëjt bëjnë kryq në Kishën e Shenjtë" praninë e engjëjve në kishë, duke kryq, imazh që simbolizon shenjtërinë dhe frymëzimin e pranishëm në kishë. Engjëjt paraqiten si figura shpirtërore që krijojnë një atmosferë të veçantë dhe mënyrën se si ata ndikojnë në harkun shpirtëror të kishës ku: "egoizmi dhe lakmia diku në qelqe kanë ngrirë" , varg që paraqet një kontrast midis shenjtërisë së kishës dhe pranisë së negativitetit dhe mëkatit, të cilët "kanë ngrirë në qelqe", pra janë  ndaluar të hyjnë në kishë, duke theksuar kështu thellësinë e kishës dhe ndikimin që ka në përfshirjen dhe zbutjen e ndjenjave negative.

"Një engjëll tjetër hyjnor ushqen një shpirt të uritur" thotë një varg duke paraqitur një imazh të fuqishëm dhe simbolik të ushqimit shpirtëror që vjen nga një engjëll tjetër, engjëlli që simbolizon një entitet shpirtëror të pastër dhe të frymëzuar nga besimi, ndërsa "shpirti i uritur" përfaqëson një person që ka nevojë për frymëzim dhe përkrahje shpirtërore. Ky varg shpreh idenë se në kishë, vendi i shenjtë, shpirti i njeriut merr ushqimin dhe forcën e nevojshme për të rritur dhe zhvilluar.

Vargu: "për atë që vjen i dashuruar në këtë Kishë gjen" paraqet idenë se në kishë, një person që vjen me dashuri dhe devotshmëri gjen atë që kërkon ose kupton diçka të veçantë. Dhe kjo “didiçka” mund të jetë frymëzim, qetësi shpirtërore, ose përfshirje në një komunitet të devotshëm. Në këtë kuptim, kisha është një vend që plotëson nevojat dhe shpresat e personit që vjen me dashuri dhe përkushtim.

Ndërsa vargu (gjen) "bekimim e të gjithëve të cilin e kupton papritur" na paraqet  një gjendje që vjen si rezultat i kuptimit të papritur të një personi, një ndjesi e thellë e lumturisë dhe frymëzimit që vjen nga eksperienca e qëndrimit në kishë dhe lidhja me harkun shpirtëror. Nëpërmjet kësaj lidhjeje, personi kupton ose përjeton një bekim të papritur, një frymëzim ose një ndjesi të thellë e përgjithshme e begatisë shpirtërore.

Interesant është vargu "shirat e vrullshëm nuk lajnë një dashuri në rritje" i cili ka një kuptim simbolik dhe metaforik. Kjo frazë sugjeron se dashuria që shfaqet në mënyrë të shkëlqyeshme dhe e rrjedhshme nuk është gjithmonë e qëndrueshme ose e vazhdueshme në rritje.

Me anë të përdorimit të "shirave të vrullshëm", poeti i përshkruan ngutjen e intensitetit të ndjenjave të vrullshme dhe të pasionit. Megjithatë, ai shton se kjo dashuri e shprehur me ndjenja të forta nuk mund të zgjatë dhe të rritet në mënyrë të qëndrueshme.

Kuptimi i këtij vargu mund të interpretohet në mënyra të ndryshme. Një interpretim mund të jetë se emocionet e pasionit dhe entuziazmi të shprehura me shpejtësi dhe forcë mund të mos jenë të qëndrueshme në kohë, duke u shndërruar në gjëra kalimtare. Kjo mund të paraqesë një ndjesi e brishtësie ose një paralajmërim për të qenë i kujdesshëm ndaj ndjenjave që bien në zhurmë dhe janë të pasura me energji, por që mund të zhduken me shpejtësi.

Në kontekstin e poezisë dhe tematikës së thjeshtësisë së kishës, ky varg gjithashtu mund të përshkruajë qëndrueshmërinë dhe vlerat e thella të dashurisë së pastër dhe të thjeshtë që kisha përfaqëson. Në krahasim me emocionet e tejdukshme dhe të rralla, dashuria e vërtetë dhe e thellë është diçka që rritet dhe që nuk mund të preket nga koha ose ndjenjat e shurdhëruara nga egoizmi dhe lakmia, të cilat janë përmendur më parë në poezi.

Pra, kuptimi i vargut "shirat e vrullshëm nuk lajnë një dashuri në rritje" është që ndjenjat e shprehura me shpejtësi dhe intensitet nuk mund të jenë të qëndrueshme në kohë, ndërsa dashuria e vërtetë dhe e thellë rritet dhe vlen më shumë sesa ndjenjat e efemera dhe të shkurtërta.

III-Poezia "Thjeshtësia e një Kishe" e poetit Fatmir Terziu përdor një shumësi figurash artistike, siç janë metafora, imazhe për të shprehur emocionet dhe përvojën poetike të vizitës në kishën historike të Borasit në Suedi, përdorimi i të cilave në poezi dëshmon se kemi të bëjmë me një poet të kuotës së lartë.:

Te vargu "Qelqet e paqta pikturojnë nëpër një qiell jargavan" qelqet e paqta janë metaforë për dritën dhe pastërtinë që pikturojnë skenën në qiellin e kishës që përshkruan bukurinë dhe madhështinë e vendit.

Metafora "Hëna vallëzon lirshëm tango nëpër stenda" shfaq lëvizjen elegante plot përulësi dhe harmoninë që ekziston në kishë.

Imazhi "një perde e verdhë me grep valëzon deri në tavan" përshkruan lëvizjen e perdesë së verdhë , ku autori shton si rastësisht se është e punuar “me grep”, që krijon një ndjenjë të misterit dhe të pastërimit. Imazhi e bën lexuesin të imagjinojë atmosferën dhe pamjen e kishës, ndërsa imazhi "Arti lind art në një panoramë të thjeshtë"  shpreh se arti krijohet brenda kishës dhe se thjeshtësia( jo vetëm e saj) sjell frymëzim për krijimin e artit.

Te vargu:"engjëjt bëjnë kryq në Kishën e Shenjtë" - këtu, engjëjt janë simbol i frymës së shenjtë dhe prezencës së tyre në kishë tregon pa mëdyshje shenjtërinë e kishës.

Ndërkohë kontrasti: "egoizmi dhe lakmia diku në qelqe kanë ngrirë" që është përdorur në varg tregon ndarjen midis spiritualitetit dhe pabesisë.

Figurat artistike të përdorura në poezinë "Thjeshtësia e një Kishe" të ngjashme me ikonat e shenjta shërbejnë për krijuar një imazh vizual dhe shpreh mënyrën se si kisha mund të frymëzojë, të transformojë dhe të mbushë me kuptim përvojën e individit, pasi në këtë kohë intensiteti njeriu ka nevojë për një qetësi shpirtërore, mirëkuptim me veten dhe besim tejë vetes. Njeriu ka nevojë që të besojë se duke bashkëbiseduar me veten, dikush e dëgjon, njeriu ka nevojë t'i rrëfejë vetes gabimet që ka bërë, me besimin se do lehtësohet nga pesha e fajit, ai ka nevojë të ketë besim për një të ardhmen si një dhuratë apo mbështetje nga  Zoti, njeriu ka nevojë për një kishë,qoftë dhe e vogël dhe e thjeshtë, mjafton që aty të jetë dhe të të dëgjojë Zoti.

IV-Poezia "Thjeshtësia e një Kishe" e poetit të mirënjohur Terziu përdor një gjuhë poetike tërheqëse dhe simbolike për të shprehur ndjenjat dhe emocionet e përjetuara prej tij gjatë vizitës në kishë. Fjala dhe gjuha e poezisë kanë një ndikim të fortë vizual dhe emocional, duke përdorur imazhe të forta dhe metafora për të transmetuar mesazhin e autorit.

Fjala "Thjeshtësia" në titull tregon qëllimin kryesor të poezisë, që rrjedhshëm shkon për të përshkruar ndjesinë e thjeshtësisë dhe qetësisë që gjendet në një kishë. Ky term gjithashtu sugjeron minimalizmin dhe harmoninë e ambientit kishtar, që poezia përshkruan, por dhe vetë qëllimin lexues dhe interpretues që mjaft kultura e qartësojnë. Sikurse dihet në disa kultura, jargavani besohet se ka fuqi mbrojtëse për të larguar shpirtrat e këqij, gjë që në këtë rast jep dhe kontekstin tjetër të vetë asaj që propozon poezia në vetë simbolikën e thjeshtësisë dhe të gjuhës me të cilën ajo komunikon me lexuesit. Ndoshta jo më kot në një mjedis tjetër, por të ngjashëm poeti amerikan Ëalt Ëhitman mprehu gjuhën mjeshtërore dhe thurri një elegji për Abraham Lincoln. Me ngarkesën e transmetuar në vite jargavanët dhe përdorimi i tyre simbolik kanë krijuar një gjuhë më vete, ashtu sikurse Terziu i sjell në realitetin e tyre si simbol i pafajësisë rinore dhe emocioneve të dashurisë, që natyrshëm janë dhe mbesin mes gjuhës së poezisë në fjalë.

Gjuha e poezisë së Fatmir Terziu, “Thjeshtësia e një kishe”, është e pasur me imazhe vizuale, metafora dhe figuracione të ndryshme. Përdorimi i fjalëve të thjeshta dhe rimave krijon një melodi poetike dhe harmoni, dhe ndihmon në tërheqjen e vëmendjes së lexuesit. Poeti gjithashtu përdor stilin e pëshpëritjes dhe të ulët për të krijuar një atmosferë intime dhe të qetësuar, duke e bërë poezinë të ndjehet më intime dhe të afërt për lexuesin.

Shumë moderne është kjo poezi e „thjeshtë“ e poetit Fatmir Terziu.

 

Sarandë, më qershor 2023

---

[1] Fatmiri Terziu te shkrimi Festivali i XII i Poezisë "Sofra Poetike Borås 2023"  shkruan:”Kisha prej druri nga fshati Kinnarumma, e cila daton nga vitet 1690, u zhvendos në muzeun e hapur në vitin 1914. Që atëherë, Kisha është quajtur Ramnakyrkan dhe nuk është vetëm një muze ndërtesë, por është përdorur edhe si një kishë popullore dasmash dhe pagëzimi që nga viti 1930. Nymanska Gården, që daton nga 1729, dhe Olsonska Gården, e ndërtuar në 1831, janë dy përfaqësues të fermave tipike të qytetit borgjez të kohës së tyre, të dyja të vendosura në zonën hyrëse të Muzeut Borås. Të dyja fermat kanë disa krahë dhe përmbajnë, ndër të tjera, arkivin e muzeut, dhomat e pritjes dhe ekspozitës. Ekspozita e përhershme e historisë kulturore të muzeut është vendosur në Nymanska Gården. Pranë këtyre dy fermave ndodhet ferma Förläggargården Fällhult e vitit 1795 – një përfaqësues historik në lidhje me rajonin i cili është i ndikuar fuqishëm nga industria e tekstilit. Është ferma e një prodhuesi të pasur, i cili kishte shumë endës që punonin në shtëpi për të. Ferma përfshin gjithashtu një kasolle historike, në të cilën ekspozohej një dyqan i viteve 1920.

 

E për të shijuar më tej bukurinë natyrshëm syri të prek liqenin dhe muzeumin. Liqeni Ramnasjön me koloninë e tij të shpendëve dhe muzeu i gjerë kulturor dhe historik në terren të hapur si dhe Muzeu i qytetit Borås japin madhështinë e estetikes dhe asaj që i ngjizet tradicionales. Në një lartësi mbi liqen Ramnaparken mbetet një nga parqet më të mëdha të Borås që nga fillimi i shekullit të 20-të. Ndodhet në perëndim të qendrës së qytetit. Këndet e lojërave dhe shtigjet e ecjes gjenden rreth gërmadhave të pyllëzuara përreth me pllaja të hapura. IK Ymer ka ngritur një fushë me 9 hapësira për golfin frisbee në një pjesë të terrenit pyjor kodrinor të parkut”