NË PERANDORINË E VOGËL TË NATASHA LAKOS
Nga Timo Mërkuri
I- Në poezinë “Unë dhe perandoria
ime e vogël”, Natasha Lako ndërton një univers të brendshëm ku përzihen ëndrra
dhe realiteti, madhështia dhe thjeshtësia, reflektimi dhe ironia. Ajo e sheh
jetën si një lojë të butë dhe të pafund, ku njeriu sundon jo përmes pushtetit,
por përmes dashurisë dhe krijimit. Kjo poezi, përfaqëson aktin poetik të
transformimit të botës së madhe në një “perandori
të vogël” shpirtërore, ku fjala, tingulli dhe drita bëhen mënyra më
njerëzore për të gjetur qetësinë e brendshme.
Shihni sa e bukur është mënyra si
Lako ndërton “perandori
të vogël” të saj, një mbretëri intime, ku lodra, ëndrra dhe fjala bëhen
mjet për të përkufizuar vetveten përballë botës së madhe. Dhe këtë poetja e
realizon me një ton të butë, lozonjar e megjithatë thellësisht serioz:
“Unë dhe perandoria ime e vogël.
Të dua si një lodër pa fund.”
Kjo “lodër pa fund” është jeta vetë, ajo që njeriu e "luan"
çdo ditë për ta bërë të durue-shme, për ta mbushur me kuptime të reja dhe me
fantazi. Në këtë lojë të butë e të përjetshme, njeriu nuk kërkon të fitojë, por
të mos humbasë vetveten, dhe ndoshta, kjo është fitorja më e ndritshme e
shpirtit njerëzor.Në vend të “floririt” të mbretëreshës së Spanjës, ajo
dëshiron “një majë mali me borë të përjetshme”, një imazh i pastërtisë, i
qetësisë, i idealit që nuk blihet.Nëpërmjet një ironie të ëmbël moderniste,
poetja flet për kufizimet e njeriut modern që, megjithëse ëndërron, e di se
edhe fantazia ka kufijtë e vet:“Një
kufizim i vërtetë fantazie.”
Tingujt e trumbetës që dalin “nga bisedat e mia të përditshme” janë
metafora e jetës moderne, ku zhurma e zë përditëshmes zëvendëson frymën e
ëndrrës. Megjithatë, edhe pas këtij
zëvendësimi poetja ruan harmoninë: ajo nuk e mohon botën, por e
transformon atë përmes artit, duke e kthyer në muzikë, në ritëm, në frymë.
Në fund, poetja arrin një qetësi
të brendshme që lind nga akti i krijimit,
i kthen malet e paarritshme të botës në male shqiptare, të afërta dhe të
dashura, duke i bërë të vetat:
“Unë vë në gjunjë Himalajën.
E bëj Korab, e bëj Tomorr dhe qetësohem.”
Ky është momenti i triumfit të
brendshëm, jo i pushtetit, por i shpirtit. Në këtë “perando-ri të vogël”, poetja sundon me dashuri, me mendim, me
ëndërr.
II-Në poezi Lako përdor një
varietet figurash artistike dhe mesazhesh që ndërveprojnë për të krijuar një
univers poetik të plotë dhe të ndjerë..
1. Simbolet e poezisë:
a.Himalaja është simbol i madhështisë, i ëndrrës së paaritshme
e fuqisë së brendshme: “Unë vë në gjunjë
Himalajën.”
b.Korab dhe Tomorr janë simbole
të identitetit dhe krenarisë kombëtare; madhështia globale e Himalajës
shndërrohet në përmasat e njohura dhe të dashura shqiptare.
c.Perandoria e vogël është simbol
i hapësirës intime, të brendshme, ku sundon njeriu mbi vetveten, ëndrrën dhe
qetësinë shpirtërore:“Unë dhe perandoria
ime e vogël./Të dua si një lodër pa fund.”
2. Metaforat:
a.“Të dua si një lodër pa fund” është metaforë për dashurinë dhe jetën
që mund të luhet, eksplorohet dhe çmohet pa kufi.
b.“Një kufizim i vërtetë fantazie” është metaforë për kufijtë e
ëndrrës dhe përvojës njerëzore, që tregojnë se edhe imagjinata ka ligjet e
veta.
3. Personifikimi
a“Tingujt e trumbetës”
personifikohen si ritëm dhe gjallëri e jetës së përditshme, që
shndërrohet në muzikë poetike:“Po vazhdoj të zëvendësoj fantazinë me ritmin
e tingujve të trumbetës,/që del nga bisedat e mia të përditshme.”
4. Ironia dhe kontrasti:
a.Ironia shfaqet kur poetja
kundërvë ambicien e jashtme dhe ëndrrën intime: “Njerëzit zakonisht lakmojnë diçka që e dinë,/ashtu si mbretëresha e
Spanjës, që kur kërkonte kontinentin, pati ëndërruar floririn.” Kjo i jep
poezisë ironi dhe refleksion filozofik, duke theksuar se ajo kërkon jo lavdi,
por qetësi dhe përjetim shpirtëror.
5. Në poezinë e Natasha Lakos, ndërthurja e figurave artistike; simboleve, metaforave, personifikimeve,
ironisë e kontrasteve krijon një rrjetë
imazhesh të gjalla, ku bashkëjeto-jnë madhështia dhe thjeshtësia, universi dhe
përditshmëria, ëndrra dhe vetëdija. Këto figura nuk qëndrojnë të ndara; ato
ndërveprojnë me njëra-tjetrën si dritë dhe hije në një tablo poetike, duke
sjellë imazhe që lëvizin nga qielli te toka, nga universi i largët te përjetimi
i brendshëm:
a. Imazhi i lartësisë dhe
përulësisë, një imazh që mbart një kontrast poetik, krijohet nga ndërveprimi i
simbolit me metaforën te vargjet:“Unë vë
në gjunjë Himalajën./E bëj Korab, e bëj Tomorr...” pse Himalaja, simbol i madhështisë dhe i lartësisë
shpirtërore, përkulet jo si mal, por si poezi e madhe që gjen gjuhën e zemrës.
Kur ajo shndërrohet në Korab dhe Tomorr, krijohet një imazh i dyfishtë: i
përulësisë që lartëson. Thamë se poetja nuk shemb lartësinë e Himalajës, por e
sjell në një përmasë njerëzore e shqiptare, ku qielli mbetet po ai, por ajri
frymon shqip. Realisht ky imazh përçon krenari dhe dashu-ri, duke e kthyer
madhështinë botërore në qetësi kombëtare.
b. Imazhi i dashurisë së pafund
dhe lojës poetike përftohet nga ndërveprimi i metaforës: “Të dua si një lodër pa fund.”që bashkon ndjenjën me fëmijërinë,
dashurinë me gëzimin e thjeshtë të jetës. Nga kjo metaforë lind një imazh i
gjallë dhe i butë: dashuria që nuk lodh, por rrotullohet si një planet i vogël brenda
perandorisë së shpirtit. Ky imazh e
humanizon poezinë, duke e sjellë poeten në përkëdheljen e përditshme të jetës,
në një univers të brishtë por të ndriçuar nga dashuria.
c.Në vargun:“Po vazhdoj të zëvendësoj fantazinë me ritmin e tingujve të trumbetës,që
del nga bisedat e mia të përditshme,” personifikimi i tingujve, që “dalin” e “flasin”, ndërthu-ret me metaforën e fantazisë që zëvendësohet me
ritëm. Kështu krijohet një imazh dinamik e muzikor: jeta e përditshme
shndërrohet në melodi, poezia del nga “bisedat”,
pra nga realiteti. Ky ndërveprim
ndërmjet figurave sjell një ndjesi të gjallë frymëmarrjeje – fantazia nuk është
më arratisje, por muzikë që frymon nga e zakonshmja.
ç. Kur poetja thotë:“Njerëzit zakonisht lakmojnë diçka që e
dinë,/ashtu si mbretëresha e Spanjës që, kur kërkonte kontinentin, pati
ëndërruar floririn,” ironia dhe kontrasti bashko-hen për të krijuar një
imazh reflektiv e filozofik. Mbretëresha që kërkon kontinentin por ëndërron
floririn bëhet simbol i njeriut që humb thelbin duke ndjekur pasurinë. Kundrejt
saj, poetja kërkon vetëm qetësinë e brendshme, e cila vjen kur ajo “bën Korab, bën Tomorr”, pra, kur kthen poezinë në një vend të njohur,
të ngrohtë dhe njerëzor.
d.Në fund, nga ndërthurja e të
gjitha figurave ngrihet imazhi qendror i poezisë: “Unë dhe perandoria ime e vogël.” një univers i brendshëm ku
bashkëjetojnë dashuria, qetësia, fantazia dhe identiteti. “Perandoria e vogël” nuk është pushtet mbi botën, por hapësira e
shpirtit ku poetja sundon mbi vetveten. Në
këtë imazh përmblidhen të gjitha figurat: simboli i lartësisë, metafora e
dashurisë, personifikimi i jetës dhe ironia e kërkimit njerëzor.Vlen të themi
se imazhet që ngrihen nga ndërthurja e
figurave artistike në këtë poezi janë si valë që ndërthuren pa e prishur
qetësinë e detit: herë të larta si Himalaja, herë të qeta si Tomorri, por
gjithmonë të mbushura me frymëmarrje, dritë dhe dashuri njerëzore.
III-Me këtë poezi, Natasha Lako
na sjell një risi poetike të thellë dhe njerëzore: ajo na mëson se madhështia e
vërtetë nuk qëndron në pushtet, por në përmasën e shpirtit. Në vend që të
kërkojë të zotërojë botën, poetja e “mat me dashuri, ëndërr dhe qetësi.Në kohën
kur njerëzit “lakmojnë diçka që e dinë”,
ajo guxon të lakmojë një majë mali me borë të përjetshme, pra, diçka që nuk
shërben për fitim, por për pastërti shpirtërore dhe vazhdimësi ëndrre. Ky është
revolucioni i saj i qetë poetik: kthimi nga jashtë në brendësi.
a.E reja që sjell Lako është
humanizimi i madhështisë. Ajo e shndërron Himalajën në Korab e Tomorr, jo për
ta zvogëluar, por për ta afruar me shpirtin shqiptar, me njeriun e thjeshtë, me
jetën reale. Kështu, poezia bëhet një manifest i brendshëm i njeriut modern, që
kërkon qetësi, jo pushtet; fantazi, jo pasuri; kuptim, jo lavdi.Në thelb: çdo
njeri ka perandorinë e vet të vogël, ku mund të mbretërojë përmes dashurisë.
b. b. Ka dhe një lexim tjetër të
vargut: “Ia kaloj Aleksandrit të Madh dhe
marr një copë Himalajë”, pasi Lako, që ka përkthyer në shqip poetin
nobelist suedez Tomas Tranströmer, e
vendos poezinë e sajën në dialog me poetikën skandinave. Tranströmer,
poeti që përfaqëson modernizmin e ndriçuar nga heshtja, e ngjiste shpesh
njeriun në një “lartësi të heshtur”, aty ku përmasat shpirtërore tejkalojnë
përmasat fizike. E parë në këtë këndvështrim, kjo “copë Himalajë” e Lakos është
një copëz e atij dimensioni poetik që shkrin madhështinë me qetësinë, ëndrrën
me heshtjen, një arritje që e lidh poeten shqiptare me traditën shpirtërore të
Tranströmer-it.
Mirëpo Lako “e merr” atë copë
Himalaje jo si pushtim, por si trashëgimi shpirtërore e një poezie që ngrihet
lart. Nëse Aleksandri i Madh përfaqëson pushtetin e jashtëm, atëherë “Himalaja”
e Lakos është pushteti i brendshëm, ai që i përket poetit modern e meditativ,
një pushtet nën frymën e Tranströmer-it. Si ai, Lako gjen përmasën e vet, jo në
zhurmë, por në heshtje, jo në lavdi, por në thjeshtësi të thellë dhe në
frymëmarrje shpirtërore: “E bëj Korab, e
bëj Tomorr dhe qetësohem.”
Në këtë varg, qetësia është shumë
më tepër se një ndalesë; ajo është një kthim poetik në vendin e vet, një lloj
“përuljeje e dritës”, siç do ta quante vetë Tranströmer-i. Pra, nëse Himalaja e
Tranströmer-it është simbol i mendimit universal dhe heshtjes filozofike, te
Lako ajo kthehet në simbol të identitetit poetik shqiptar, të qetësisë që lind
nga vetëdija dhe drita e brendshme. Në këtë “perandori të vogël”, poetja sundon
me dashuri, me mendim, me ëndërr. Sepse në fund, çdo njeri sundon vetëm mbi atë
që ka dashur me të vërtetë, dhe perandoria e dashurisë është e vetmja që nuk
shembet kurrë.
c. Në vijim të leximit ndryshe të
vargjeve “Unë vë në gjunjë Himalaje / E
bëj Korab, e bëj Tomorr”, poetja vlerëson poezinë e Tomas Tranströmer si
një poezi e lartësive moderniste që, ashtu si “Himalajet”, përmban pastërtinë,
qetësinë dhe heshtjen. Këtë “Himalaje” të poetit suedez, Lako e përkthen në
shqip dhe e shndërron në Korab e Tomorr shqiptar, jo për të zhvlerësuar
Himalajet, pra poezinë e Tranströmer-it, por për të lartësuar malet tona gjer
në artin e tij. Duke përkthyer në shqip Tomas Tranströmer-in, ajo e bën të
njohur, të kuptueshëm dhe të pranueshëm për lexuesin shqiptar, siç janë malet
Korab e Tomorr për ne.
Tranströmer është poeti i
heshtjeve të thella, i qetësisë që rrjedh nga dritat e veriut, i madhështisë së
brendshme dhe i meditimit të kthjellët. Himalaja, në këtë lexim, përfaqëson
poezinë e tij; e lartë, e ndriçuar, e thellë si dëbora dhe heshtja. Lako, duke
“e vënë në gjunjë” Himalajën, nuk
nënkupton një akt sundimi, por një përulësi krijuese. Ajo përkulet para një
poezie të madhe për ta kuptuar më mirë, për ta bërë pjesë të shpirtit të vet
poetik, të shpirtit të popullit të saj.
Kur thotë: “E bëj Korab, e bëj Tomorr”, ajo bën atë që vetëm një poet mund ta
bëjë, përkthimin e madhështisë universale në gjuhën e zemrës. Himalaja bëhet
Korab e Tomorr jo për të humbur lartësinë, por për të fituar një dritë të
njohur, një frymë që lexuesi shqiptar mund ta prekë, ta ndiejë, ta jetojë.
Ky akt poetik është një urë midis
kulturave, një dëshmi se poezia e madhe nuk njeh kufij, por kërkon t’u flasë
njerëzve në gjuhën e tyre. Lako nuk “përkthen” vetëm Tranströmer-in në kuptimin
gjuhësor, por e përkthen shpirtërisht, duke e bërë poezinë e tij të jetojë
brenda malit shqiptar, në ajrin dhe qiellin tonë poetik. Në këtë përkthim,
Korabi dhe Tomorri nuk janë thjesht male, por simbole të shpirtit shqiptar: të
qëndrueshëm, të kthjellët, të lidhur me qiellin dhe me mitin.
Ashtu si Tranströmer i kthehet
heshtjes dhe dritës për të gjetur kuptimin e brendshëm të jetës, edhe Lako,
përmes këtyre maleve, gjen qetësinë e vet poetike. Dhe në këtë qetësi, ndjehet
bashkimi i dy frymëve poetike — e veriut dhe e jugut, e akullit dhe e dritës
mesdhetare, e heshtjes suedeze dhe e shpirtit shqiptar. Është një qetësi që vjen
jo nga nënshtrimi, por nga kuptimi dhe përqafimi.
Kështu, poezia bëhet një
vendtakim midis kulturave, një dëshmi se përmes artit, çdo “Himalaje” mund të
bëhet “Tomorr”, jo për të humbur madhështinë, por për të marrë zërin e vendit,
ngrohtësinë e shpirtit njerëzor dhe bukurinë e përbashkët të kuptimit. Sepse
Lako nuk e rrëzon Himalajën; ajo e ngre Korabin shqiptar në të njëjtën lartësi.
IV-Pikërisht në këtë duket dhe elementët
e realizmit magjik të poezisë edhe pse në mëny-rë të brishtë dhe elegante, siç
i përshtatet stilit të poetes sonë. Magjia në këtë poezi nuk vjen nga ngjarje
të jashtëzakonshme, por nga ndërthurja e reales me imagjinaren, nga mënyra si
poetja e përzien jetën e përditshme me dimensionin e ëndrrës dhe simbolit. Kur
poetja thotë: “Ia kaloj Aleksandrit të Madh
dhe marr një copë Himalajë,” ajo kalon me lehtësi nga bota reale në një
hapësirë të pamundur, ku historia dhe fantazia jetojnë bashkë. Ky është thelbi
i realizmit magjik: e jashtëzakonshmja që pranohet si pjesë e zakonshme e
jetës.
Po kështu, edhe vargjet:“Unë vë në gjunjë Himalajën./E bëj Korab, e
bëj Tomorr dhe qetësohem,” janë një shndërrim poetik që bart fuqinë magjike
të shpirtit njerëzor, që e bën botën sipas përmasës së vet. Pra, elementet e realizmit magjik në këtë poezi shfaqen në
riformësimin poetik të realitetit përmes imagjinatës, dhe në fuqinë krijuese të
njeriut për ta kthyer madhështinë e botës në përmasë njerëzore e shpirtërore.
V- Kjo poezi është poezi
moderniste e rymave të simboliste dhe refleksive dhe nuance të ekspresionizmit
të brendshëm, dhe plotësohet me nuance të realizmit magjik. Pra, realizmi magjik nuk është dominues, ai
plotëson dhe fuqizon modernizmin, i cili
është baza: introspektive, simbolike, refleksive, e fokusuar te
botëkuptimi dhe përvoja e brendshme e njeriut. Por pa elementet e realizmit
magjik, që e ngrejnë poezinë në një nivel të lartë imaginativ dhe të fuqishëm,
ky introspeksion poetik do të mbetej i brendshme dhe i qetë. Kur poetja thotë:
“Ia kaloj Aleksandrit të Madh dhe marr
një copë Himalajë,” dhe më pas:“Unë
vë në gjunjë Himalajën./E bëj Korab, e bëj Tomorr dhe qetësohem,” realizmi
magjik e bën të dukshme fuqinë e shpirtit dhe madhë-shtinë e imagjinatës, duke
e shndërruar simbolikën moderniste në një akt krijues që “flet nga majat”. Pra,
magjia nuk e zëvendëson modernizmin dhe as e mbulon atë, ajo e platëson, e
pasuron dhe e bën të prekshme për lexuesin; ajo i jep poezisë lartësi, forcë
dhe gëzim shpirtëror, duke e bashkuar botën e brendshme me një dimension
universalisht të madh. Në këtë
kuptim, poezia është një bashkëjetesë e bukur: modernizmi i jep thellësi,
realizmi magjik i jep lartësi.
Në përfundim, poezia “Unë dhe
perandoria ime e vogël” është një testament poetik i qetësisë dhe i fuqisë
shpirtërore që lind nga arti. Natasha Lako e kthen përmasën universale të botës
në përmasë njerëzore, duke e bërë poezinë vendin ku njeriu mund të jetojë në
paqe me vetveten dhe me ëndrrën e tij. Në këtë poezi, madhështia nuk matet me
pushtet, por me thellësi, dhe lartësia nuk kërkohet në male të paarritshme, por
në frymëmarrjen e shpirtit që di të dojë dhe të kuptojë. Kështu, “perandoria e
vogël” e Lakos bëhet një metaforë e artit vetë, ajo hapësirë e brendshme ku fjala
mbretëron mbi heshtjen.
Sarandë, tetor 2025
NATASHA LAKO
Unë dhe perandoria
ime e vogël
Unë dhe
perandoria ime e vogël
Perandoria
ime e vogël. Të dua si një lodër pa fund.
Në fillim
përpjesëtoj të gjitha hapësirat.
Ia kaloj
Aleksandrit të Madh dhe marr një copë Himalajë.
Njerëzit
zakonisht lakmojnë diçka që e dinë,
ashtu si
mbretëresha e Spanjës, që kur kërkonte kontinentin,
pati
ëndërruar floririn.
Unë ëndërroj
një majë mali me borë të përjetshme.
Një kufizim
i vërtetë fantazie.
Po vazhdoj
të zëvendësoj fantazinë me ritmin e tingujve të trumbetës,
që del nga
bisedat e mia të përditshme.
Të gjitha
ëndrrat dalin si tinguj trumbete.
Të shtënat e
dasmave kanë mbetur si bishta të luftërave të ikura.
Përshëndetja
me krisma e lindjes së fëmijëve,
lind si
gëzim për prenë e së nesërmes.
Njerëzit zor
ta kuptojnë fitoren,
pa parë me
sytë e tyre çfarë kanë vënë nën gjunjë.
Unë vë në
gjunjë Himalajën.
E bëj Korab,
e bëj Tomorr dhe qetësohem
No comments:
Post a Comment