Timo Merkuri

 

DASHURIA QË NUK VDES

 

Nga Timo Mërkuri

Një poezi që dhemb gjer në kockë mund ta quajmë  poezinë “M’ka vdekë dashnia për festa” e Sherefedin Kadriut sa që të lind mendimi se kjo poezi nuk është shkruar me penë, as në kompjuter, madje kjo poezi nuk është shkruar fare nga poeti. Me siguri që kjo poezi nuk është thjesht e shkruar, kjo është rrënkuar, është vajtuar në mënyrë poetike. Çdo varg I saj duket sikur nuk është rezultat i mendimit, por i një dhimbjeje që vjen nga thellësia e shpirtit, nga përplasja me vetë qenien dhe ekzistencën. Dhimbja e poetit këtu nuk është e zakonshme; ajo nuk është thjesht fizike, as vetëm shpirtërore. Ajo është një përzierje mes humbjes, vetmisë, harresës dhe sfidës së fundit ndaj fatit. Kur poeti thotë: "Vetëm një varg vaj më paska mbetur", ai nuk po i referohet një vargu të zakonshëm. Ky varg është fryma e fundit poetike, është klithma e një shpirti që refuzon të heshtë. Dhe ky varg nuk është as i Bodlerit, as i Jeseninit, as i Kadaresë—ai është i vetë poetit, një varg që del nga rrënjët më të thella të ligjërimit shqiptar, aty ku dhimbja nuk shprehet vetëm me fjalë, por me tinguj që mbesin, me klithma që bëhen këngë, me vajtime që shndërrohen në përjetësi. Kjo poezi të dhemb gjer në kockë, sepse nuk është një poezi e thjeshtë. Është një testament i dhimbjes, një dorë e shtrirë nga përtej vuajtjes, një thirrje që nuk shuhet por vazhdon të kumbojë, një varg vaj që ka forcën të jetojë më shumë se çdo festë, më shumë se çdo dhimbje, më shumë se vetë poeti.

Por le ta dëgjojmë këtë poezi, në heshtje sigurisht.

1.Poezia është një rrëfim i dhimbshëm, por edhe një përballje e hapur me realitetin e sëmundjes dhe të mungesës së dëshirës për të festuar. Personalisht e dija që poeti ka qenë i sëmurë qysh në shkurt të vitit 2023 kur publikova sprovën time”Një poezi modern lindur në shtrat balade” për poezinë Çafkat, të cilën poeti e pati shkruar në spital, por qysh atëherë pata menduar se e tejkaloi sëmundjen. Para 20 ditëve poeti Sabit Rrustemi më dërgoi librin e pregatitur nga poeti “Kur vdesin ngjyrat” me dëshirën që të thoshja diçka, mirpo leximi i tij më tronditi si rrallëherë ndonjë libër me peshën e dhimbjes që mbartëte, ndaj e pyeta Rrustemin se a mos ishte sëmurë Sherefedini. Përgjigja e tij “Është shumë i sëmurë” ishte e papritur, çka më ngujoi mbi librin e tij. Dhe ja tani, në postimin e tij Sabit Rrustemi publikon këtë poezi, që filimisht më uli kokën me peshën e dhimbjes, por shpejt më flakëroi shikimin me kurajën e poetit. Në pamje të parë poezia është e thjeshtë, një përgjigje për mikun e tij Anton Nikë Berisha, ku Kadriu, jo vetëm refuzon ftesën për praninë e tij në një festë miqsh, por e bën këtë me një ton ku përzien trishtimin me një formë të heshtur rebelimi ndaj fatit të tij, pse ai nuk e sheh festën si diçka ku mund të marrë pjesë, sepse për të, një ndjenjë e rëndësishme ka vdekur: "Po, mua m’ka vdekur dashnia për festa / Ka pesë vjet …" Është pikërisht  heshtja pas tre pikave që lë të kuptohet se kjo gjendje e tij është një proces i zgjatur që ka nisur vite më parë dhe që tani është bërë një realitet i pakthyeshëm. Këtu shfaqet dhe arsyeja e refuzimit ndaj mikut të tij : "Po sot më paska vdekur edhe një poezi / diku në thellësi të shpirtit". Ky është një lajm i kobshëm për një poet. Poezia, që për të ka qenë gjithmonë një formë ekzistence, tashmë po vdes brenda tij. Madje dhe kur ai rreshton emrat e poetëve të mëdhenj nga Lorka te Jesenini, nga Kadareja te Pushkini, tëë krijohet përshtypja se ai e bën këtë me një qasje ironike, sikur po thotë se nuk ka rëndësi kujt i përket vargu i fundit që i ka mbetur, sepse gjithçka po humbet në harresë.

Çuditërisht këtu  Kadriu  e kthen poezinë në një reflektim mbi qenien dhe agjendën e vdekjes, duke i drejtuar një pyetje mikut të tij: "I dashuri Njeri/të jesh ekzistencialist/ a të dhemb mjaftueshëm agonia/që të gërryen për çdo ditë?". Ka një nëntekst  filozofik te këto vargje: poeti po e përjeton sëmundjen e tij si një proces të pashmangshëm dhe pyet nëse miku i tij e kupton këtë dhimbje, me një nëntekst: a je vërtet ekzistencialist? A mund ta përballosh  agoninë, siç e përballoj unë? Duke riparë strofën që nis me fjalën “I dashur Njeri” ndjejmë se poeti ja drejton pyetjen jo personit por çdo njeriu që njihet me gjëndjen e tij. Se përsa i përket rraportit me mikun e tij, kjo është e dukëshme te vargjet: "Një fjalë nga Ti e pres/edhe ditëve pa festa/si një nga ilaqet më të rralla të kësaj bote/sepse n’ato çaste i harroj përpak dhembjet". Ka një krahasim : “si një nga ilaqet më të rralla të kësaj bote” që tregon shkallën e miqësisë së tyre dhe jo vetëm përforcon interpretimin tim të mësipërm por për më tepër, nëpërmjet vargut “Një fjalë nga ti e pres”, poeti nuk është ai që sfidon, por është ai që shpreson te miku dhe miqësia.

2. Mirpo unë nuk kam ndërmend të bëj analizën e kësaj poezie, pse kjo analizë duhet të bëhet “ndryshe” dhe duhet të fillojë pikërisht të vargu: “Vetëm një varg vaj më paska mbetur”(/I Lorkës a i Bodlerit/Floberit a Gëtes/Hesses a Eliotit/Nerudës a Jeseninit/Kadaresë a Pushkinit). Përmendja e vargut të vetëm që i ka mbetur dhe fakti se ai është “një varg vaj”është një metaforë e fuqishme që e ngre poetin Kadriu nga shtrati i spitalit me gjithë plagët (varrët) e trupit e të shpirtit që ka tash pesë (nëntë) vjet dhe të dalë në “mejdanin” poetik si një Gjergj Elez Ali i Ri. Këtë mendim nuk ma përforcon dhe aq emri “varg” se sa emri shoqëruese “vaj”, e cila ka kuptimin “gjëmë” (në këtë rast kemi ndërtimin emër plus emër ku fjala e dytë (vaj) specifikon më tejë të parën (varg). Pra në thelb ky varg është një gjëmë, që do shkruhet apo do klithet  nga poeti. Unë ju them se kjo fjalë jo vetëm që nuk është pak, por është shumë më shumë se sa mund të pritet nga një i sëmurë, qoftë ky dhe poet, sepse vargu vaj i kësaj natyre lehtësisht shndrohet në një monument. A ju kujtohet Ajkuna, vetëm një varg vaj klithi: “T'u shkimtë drita ty,o mori hanë” dhe pas kësaj shpirti e zemra e saj ligjëroi atë monument madhështor që nuk e ka vend në botë. Apo mos doni tju kujtoj Lekë Dukagjinin atë ditë janari në Lezhë, që flokëshpupurisur nga rendja me revan u hodh ( nuk zbriti) nga kali dhe qëndroi në gjunjë vetëm një moment, aq sat ë mbështeste pëllëmbën në tokë e të bëlbëzonte dy fjalë: “Iku Kryezoti”. Për një sekond u gjend në këmbë, ngriti duart drejt qiellit, i shtrëngoi grusht dhe i përplasi në gjoks duke bëlbëzuar: “Iku Ati”. Me këto dy fjalë e nisi gjëmën historike, fjalë dhe gjeste që i përsëriste gjithë ushtria shqiptare e porsa kthyer nga beteja. Në fakt dhe Ajkuna dhe Lekë Dukagjini nuk bënë ndonjë shpikje të re, nënat shqiptare gjithmon kanë vajtuar me ligje bijtë e tyre dhe burrat shqiptarë kanë vajtuar me gjamë atin, por ky vajtim dhe kjo gjamë u shkruan së pari dhe mbetën në histori. Askush gjer më sot nuk e ka mburur bukurinë e Ajkunës dhe askush nuk i mba mend betejat e Lekë Dukagjinit, se sa për kanunin ai thjeshtë interpretoi atë të mëparshmin, Kanunin e Maleve. Port ë gjithë kujtojnë Vajtimin e Ajkunës dhe Gjamën e Lekë Dukagjinit, pse thjeshtë ato qenë “vargje vaj”. Vargjet vaj janë më të fortat që ka mundur të krijojë njeriu gjer më sot, ato janë të forta si diamanti ndonëse janë të bukura si loti e prej loti, por që kanë forcën e shpirtit brenda tyre. Një varg i  tillë është dhe ky “varg vaj” që të ka mbetur ty i dashur Sherefedin. Ti ndoshta nuk e di por vargje të tilla unë i hasa të libri yt i fundit “Kur vdesin ngjyrat”, mbi të cilin kam njëzet ditë që kam mbetur “i kryqëzuar” në lexim e shkruaj e shuaj pa pushim. Ti ndishta nuk e ke ndjerë, por vargje të tilla ka dhe kjo poezia yte e fundit, e cila, jo vetëm që s’të tregon të dobët por të shfaq tepër modern dhe madhështor.

3. Po të them i dashur Sherefedin se kjo poezia yte nuk është thjesht një vajtim apo

rrënkim për dhimbjen, mbi të gjitha është sfida e poetit ndaj sëmundjes, ajo është  testamenti yt poetik. Në dukje miku im, ti shpreh një dorëzim, duke thënë: "Vetëm një varg vaj më paska mbetur", por ky varg nuk është gjunjëzim dorëzimi. Përkundrazi, ai është një akt sfidues, një shprehje (jo e fundit) e fuqisë krijuese. Edhe pse sëmundja po të dobëson, ti ende shkruan. Ende ke një varg që të ka mbetur. Dhe ky varg është yti, i rrënjosur në traditën shqiptare të dhimbjes që shndërrohet në këngë e në kujtesë.Në këtë kuptim, poezia yte shndrohet në triumf mbi dhimbjen, sepse Ti nuk hesht. Përkundrazi, Ti flet me zë të fortë dhe e sfidon sëmundjen me artin tënd. Mendoj se më kot deklaron se dashuria për festa të ka vdekur, dashuria për poezinë dhe fuqia e fjalës sate të mbajnë gjallë. E parë në këtë kontekst kjo poezi është një testament poetik sepse nuk flet vetëm për dhimbjen personale, Ti na por për atë që mbetet pas: vargu, poezia, trashëgimia letrare që lë pas si sfidë ndaj harresës. A e di si e lexoj unë atë vargun tënd të famshëm: “Vetëm një varg vaj më paska mbetur”? Unë nuk e lexoj si një shenjë dorzimi por si një pohim se aq sa të ka mbetur , aq do të thuash. Dhe shpesh herë  mjafton një varg për tu shkruar  një histori. Ju ende kërkoni fjalën e mikut tuaj Anton Nikë Berisha, e cila asnjehërë nuk ju ka munguar, ende kërkoni dialogun me atë, sepse ju zgjidhni të jetoni përmes të shkruarit poezi. Poeti nuk dorzohet lehtë, sepse poezia është jeta e tij.

Prandaj shkruajeni atë varg miku im, le të jetë varg vaji, le të jetë varg loti, bota është brenda lotit të poetit dhe Zoti e ka zili. Sepse poezia është dashuria që nuk vdes.

 

Sarandë, më 31.03.2025

 

Sherafedin KADRIU

M’KA VDEKUR DASHNIA PËR FESTA

(Anton Nikë Berishës)

 

Me mëngjes

më thirre për gëzim

 

E marr me mend

do t’më urosh festën në Ditën e madhe

që i jep fund agjërimit

si për herë

prej se u njohëm nga afër

 

Hej, njeri

a hyjni qofsh

i shtrirë me kollin në jastëk

të trishtova dhe Ty

 

Ti qofsh i uruar

e shëndetin e botës paç

po, mua m’ka vdekur dashnia për festa

Ka pesë vjet …

 

 

II

 

Nuk e di

ku paskam tretë

e ku paskam mbërri

po sot më paska vdekur edhe një poezi

diku në thellësi të shpirtit

 

Vetëm një varg vaj më paska mbetur

I Lorkës a i Bodlerit

Floberit a Gëtes

Hesses a Eliotit

Nerudës a Jeseninit

Kadaresë a Pushkinit

 

Pak ka rëndësi

 

Harresa është frymëmarrja e Zotit

me ngufatjet metafora

që ta zbardhin e ta nxijnë gërhitjen e fundit

pa ta varur në kular

 

I dashuri Njeri

të jesh ekzistencialist

a të dhemb mjaftueshëm agonia

që të gërryen për çdo ditë

 

Apo të vdes në secilën pranverë

para se të kem jetuar

Pikën e nisjes

 

Më thuaj

 

Një fjalë nga Ti e pres

edhe ditëve pa festa

si një nga ilaqet më të rralla të kësaj bote

sepse n’ato çaste i harroj përpak dhembjet.

 

(30 Mars 2025)