VARGJET E KOHËS QË NA IKËN
Nga Timo Mërkuri
Brenda kohës që rreshqet si ujë
ndër gishta, ku e sotmja ngjan shpesh me një udhë pa emër, poezia “Kemi fare
pak kohë” e Odise Kotes vjen si një rrëfim i butë dhe thellësisht njerëzor; një
fjalë e heshtur që ngjizet me mall, filozofi dhe qetësi tronditëse.
Poezia i përket rrymës
moderniste, jo vetëm në formë, por në frymë, në mënyrën se si shpalos më shumë
boshllëkun sesa kuptimin, më shumë pritjen sesa përgjigjen. Është fjala që
ngjizet në mungesë, dhe kjo mungesë flet: “Dëshira
më shpie tek një lumë…” Në këto vargje, koha shfaqet si një dhuratë e vogël,
një pasuri që na është marrë pa u kuptuar. Ndaj dhe poeti, me një ndjeshmëri
ekzistenciale, thotë: “Kemi fare pak
kohë/për t’i bërë gjithë gjërat që duam!” Ky është një refren që troket si
zemra e dikujt që s’e ka më luksin të presë. Është një përkujtim i heshtur për
lexuesin e sotëm, për njeriun bashkëkohor që rri pezull midis një dëshire të
madhe për jetë dhe një kohe që ikën pa zhurmë. Kur Kote thotë se “Kemi fare pak kohë” ai sigurisht që nuk e
ka fjalën se “po na ikin vitet e po plakemi” apo diçka tjetër të këtij lloji.
Kuptimi i këtij vargu është se: në kohën që kemi, më të shumtën e saj e
harxhojmë me vogëlsira, mediokritete që më tepër na konsumojnë kohën dhe na
pengojnë në ecjen përpara, në shfrytëzimin e efektshëm të saj, psh koha që
harxhojmë me debate shterp politike etj të kësaj natyre është kohë që na ikën dëm
dhe asjo që është më shqetësuese është fakti se kjo kohë është jo e vogël në
jetën tonë tipike shqiptare, ku më shumë merremi me fjalë se sa me punë. Sigurisht shpjegimi im është
prozaik, por edhe harxhimi i kësaj kohe nuk ka asgjë poetike. Vetëm Odise Kote
e fut mjeshtërisht në poezi prozaizmin e saj, madje pa e përmendur fare.
Në poezi, Kote na sjell një
dashuri, e cila nuk është ngazëllim i klisheve tradicionale, por “aromë jasemini,” është “vrull” dhe kujtim i rrëmbyer, është varg
që endet në eter dhe të bie drejt e në zemër. Ca më tepër, kohëzgjatja e saj nuk
matet me orë, por me çaste që digjen shpejt dhe ndizen sërish brenda kujtesës. Në
thelb kjo poezi e Kotes nuk kërkon të na bindë, por të na zgjojë, të na kujtojë
se vërtet kemi fare pak kohë dhe se brenda kësaj pakësie fshihet gjithë
madhështia e të jetuarit.
I-Jemi mësuar me befasitë poetike
të Odise Kotes, por poezia "Kemi fare pak kohë" e tij e tejkalon
pritshmërinëmë optimiste, pse është një reflektim intim e filozofik mbi kalimin
e kohës, dëshirën për jetë të plotë dhe dashurinë që mbetet si një kujtim i
gjallë përkundër humbjeve. Ai ndërthur në poezi ndjenjën e ngutjes me mallin e pashuar
dhe një vetëdije të thellë për realitetin e jetës. Në realitet Odise Kote e
ngre poezinë e tij mbi truallin modernist, me forma të lira dhe ndjeshmëri
bashkëkohore, por burimi nga i cili ushqehet mbetet gjithnjë koha; ajo që ikën,
që mungon, që lëndon e që shpëton. Ndaj me të drejtë e cilësojmë këtë poezi “maja
e kurbës poetike në rritje e Odise Kotes”.
1.Vargjet hapen me një ton të
sinqertë, gati lutës: “kemi fare pak kohë
për t’i bërë gjithë gjërat që duam!”. Është një thirrje për të jetuar me
ndjenjë, përpara se koha të “mbarojë” me vogëlsirat e rrëndomta, apo siç thuhet
“ para se të fiket kandili”. Ky varg përsëritet si refren, duke theksuar idenë
e efemeritetit të jetës dhe rëndësinë e momenteve të vogla që duhen kapur dhe
jetuar me intensitet, sepse jeta në fakt është shumësia e momenteve të jetuara
e përjetuara.
2.E parë në aspektin artistikisht,
poezia spikat për:
Simbolikën: kthesat, udhëkryqet, stacionet pa destinacion përfaqësojnë humbjen,
pavendosmërinë apo mashtrimin e jetës. Ndërkohë që “paratë e pista nderur në telin e rrobave” shprehin realitetin e sotëm,
banalitetin e përditshëm që përplaset me idealet.
Kontrasti i brendshëm: poezia
shfaq një tension mes dëshirës për të ndryshuar gjithçka dhe ndjenjës së qënies
vonë ose të mospasjes kohë për ta
realizuar. Po ashtu dhe ndjesitë e
dashurisë përzihen me dëshpërimin dhe njëfarë kapitullimi përballë ashpërsisë së
kohës.
Imazhet poetike janë plot freski
dhe ndjeshmëri, si; “gjire si manushaqet
e dëborës” apo “dëshira më shpie tek
një lumë” që krijojnë një hapësirë të brendshme, intime, ku dashuria shpreh
natyrën e vet, të egër e të pastër. Më shumë se me fjalë poezia flet me ngjyrën
dhe dritën e imazheve.
Ton i poezisë është i butë dhe
përsiatës; ndonëse ka dhimbje, nuk ka akuzë; poezia është krijuar si pohim i
një ndjenje të paplotësuar, por jo i thyerjes shpirtërore. Dëshira për t’u bërë
“kujtesë” është më shumë një formë e
përjetësimit shpirtëror, jo një kërkesë për pronësi emocionale.
Në thelb, poezia e Kotes është e ndjerë, e ndërtuar me një gjuhë të
pastër e figuracion të matur dhe i flet lexuesit me ankthin e kohës së pakët
dhe dashurisë së papërfunduar. Është një poezi për të kujtuar vlerat që nuk
treten , dashurinë, ndjeshmërinë, kujtesën..
II-Në një kohë kur fjala zbrazet
në tinguj, poezia e Kotes vjen si një frymëmarrje normale. Ajo nuk bërtet, nuk
trondit me fjalë të mëdha, por të fton të heshtësh pak, të rrish në vend, të
dëgjosh apo të meditosh një zë që i flet dashurisë me vetëdijen e humbjes dhe
me fisnikërinë e kujtesës, e thënë ndryshe: të dëgjosh si i flitet dashurisë
nga ai që dashuron vërtet. Në këtë poezi, risitë nuk krijohen për të qenë
moderne me çdo kusht, por për të shpëtuar nga rrëshqitja në sentimentalizëm,
për të gdhendur një tjetër mënyrë për të shprehur dashurinë.
1.Risia e parë është muzika e
brendshme që buron nga përsëritja dhe të kesh muzikë në shpirt do të thotë të
kesh dashuri. Vargu “kemi fare pak kohë /
për t’i bërë gjithë gjërat që duam!” është më shumë se një konstatim: është
rrahja e një zemre që sheh orën (e dashurisë dhe të jetës) të ikë duke u marrë
me gjera të vogla, e një zemre që e njeh fundin, por nuk dorëzohet. Është një
refren i heshtur, që lidh fillimin me fundin, dhe rikthehet si një kujtim që
s’mund të fshihet. Është vërtet një melodi e bukur për tu përjetuar, sepse
tregon më së pari se ende jeton dhe kur jeton, ke shpresë e kohë për dashuri.
2.Në poezinë e Kotes gjuha e
përditshme ndrin si poezi. Odise Kote thyen murin ndarrës mes të lartës poetike
dhe tokësores jetësore. Kur shkruan: “Ndonëse
përjashta në telin e rrobave / janë nderur paratë e pista për t’u tharë”ai
fut në poezi një realitet që është i vërtetë. Ky është një gjest poetik i
guximshëm, ai e vesh ndershmërinë me figure artistike, dhe e bën të zakonshmen
të tingëllojë si zbulim i rrallë, përveçse si figurë letrare..
3.Poezia sjell një erotikë të pastër, pa mesazhe të dukshme.Femra e dashur
nuk është një trup për t’u përshkruar, por një ndjesi e dritëshme që ndriçon
kujtesën. Ai nuk thotë: “je e bukur”, por e ndien bukurinë në aromë, në shije,
në afrim shpirtëror:
“Ke aromë jasemini, shushurimë,
çaste të rrëmbyera,
je sërish vrull.”
Të flasësh me fjalë të tilla do të
thotë të flasësh me fjalë dashurie dhe vrulli, ah ky vrull, nuk është epsh, por frymëmarrje e ringjallur e
ndjenjës së dashurisë që s’është harruar. Lexon këto vargje dhe rikthen kokën
pas në kohë për të parë dhe pyetur veten, pse nuk i ke thënë dhe ti dikur, kur
dikush i priste ti dëgjonte.
4.Odise Kote i ka përmbysur klishetë
tradicionale lirike në dashuri. P.sh. në
vend që të mallkojë mungesën, ai përmbys çdo pritshmëri poetike.
“Nuk më mungon qielli,
nuk më mungon zëri,
nuk më mungon deti,
nuk më mungon fjala,
nuk dëshiroj dëshirën e dëshirës.”
Sigurisht që është mungesa më
poetike në letërsi. Me këtë pohim, poeti shmang çdo stërnjohje, çdo mallëngjim
të lehtë, ai duket se nuk i lyp më
jetës. Tani kërkon të mbetet, të jetë kujtesë. “Dua diçka tjetër, dua të jem kujtesa tënde.” Në këtë varg kemi një
nga risitë më të holla: dashuria kthehet në kujtesë poetike, në gjurmë, jo në
zotërim. A ju kujtohet me sa mall shpirti kemi thënë apo na është thënë fjala e
zakonëshme në dukje: “Mos më harro”. Dhe një luleje ja kemi vënë si emer këto
dy fjalë, kaq të bukura dhe mallëngjyese janë, thjeshtë që të mos i harrojmë
asnjëherë.
5.Si gjithmon dhe këtu, poezia e
Kotes që nuk kërkon të shpjegohet, por të ndjehet Kjo është një poezi që nuk
ndërtohet për t’u analizuar,madje nuk ka nevojë të analizohet, ajo krijohet për
t’u përjetuar. Fjala s’është zbukurim, por dridhje. Poeti nuk kërkon të tregojë
çfarë ndjen, por të të bëjë ta ndjesh edhe ti; zvogëlimin e kohës, thërrmimin e
ëndrrës, një dashuri që rri pezull mes mundësisë dhe pamundësisë. Që të duket
sikur të thotë “nxito djalosh” se nuk e gjen më.
Ndaj themi se poezia “Kemi fare
pak kohë” e Kotes sjell në poetikën shqipe një frymë që bashkon heshtjen dhe
fjalën, brishtësinë dhe mençurinë, rrëfimin dhe përmbajtjen. Ajo nuk i përket
më vetëm autorit, por çdo lexuesi që ka dashur, ka humbur, ka dashur sërish , me
më pak kohë, por me më shumë vetëdije.
III-Poezia “Kemi fare pak kohë” e
Kotes u flet lexuesve bashkëkohorë dhe bashkëvendës me një zë që afron. Ajo nuk
predikon, nuk komandon, nuk sforcohet të jetë moderne; është vetë koha jonë që
flet prej saj: koha që na rrëshqet nga duart, koha që s’na pret.
1.“Kemi fare pak kohë/për t’i bërë gjithë gjërat që duam!” Ky nuk
është vetëm një varg, është një orë me zile në shpirtin e brezit tonë të lodhur
nga ngatërresat, nga kthesat që s’çojnë askund, nga stanjacionet e strgjatura
dhe “stacionet pa destinacion.”
Lexuesi shqiptar sot, ai që vrapon gjithë ditën dhe kthehet me duar bosh, e
gjen veten te kjo poezi, në këtë rraskapitje që nuk ka emër, por që poezia e
quan thjesht: “kohë të çmuar” që na
është marrë.
2.Poeti nuk shkruan për një çift
të panjohur në një vend të largët, diku në Afrikë apo Indi, ai flet për ne. Për
ata që jetojnë në një vend ku shpesh paratë ndoten edhe para se të shpenzohen:
“Ndonëse përjashta në telin e
rrobave
janë nderur paratë e pista për t’u tharë.”
Këtu, bashkëkohësit tanë e
ndiejnë thumbin, ironinë e butë, por të saktë. Këtu s’ka nevojë për slogane,
gazetat dhe radiot e TV flasin çdo orë për tendera “të fryrë” etj, por poeti
mjaftohet menjë pamje e zakonshme, një
tel rrobash ku nderen paratë e pista të porsalara, dhe lexuesi e kupton: kjo
është Shqipëria e tij.
3.E megjithatë, çuditërisht në
një botë që zhurmon, kjo poezi zgjedh të shushurijë. Zgjedh erën e jaseminit në
vend të britmës. Për lexuesin që e ka lodhur
zhurma e rrjeteve, nga fjalët e mëdha, nga lajmet që zhbëhen çdo një
orë, kjo poezi është vrull i brendshëm, jo zhurmë e jashtme. “Dua diçka tjetër, dua të jem kujtesa tënde”
E njohim këtë dëshirë pse e kemi përjetuar në dashurinë e sinqertë, e dimë që është:
jo të marrë, por të mbetet, jo të zotërojë, por të ndriçojë kujtimet e tjetrit.
Është një mënyrë e re për të dashur, ndoshta më e sinqerta; më e heshtur, më
njerëzore, më e durueshme.
4.Kur poeti thotë: “Nuk më mungon qielli,/nuk më mungon fjala…” lexuesi shqiptar
mund të ndalet dhe të mendojë: nuk dua më të njëjtat gjëra si dikur. Dua më
pak, por dua më vërtet. Në një kohë kur gjithçka përpiqet të jetë e shpejtë dhe
e dukshme, kjo poezi na kujton se jeta është libër që shkruhet ngadalë. Kjo
është thirrja e saj: të mos harrojmë të jetojmë, të duam, të jemi, megjithëse
kemi fare pak kohë.
5.Në fund, kjo poezi nuk flet
vetëm për dashurinë, por flet për mënyrën sesi duam ne si shqiptarë, si njerëz
të lodhur, por të ndjeshëm. Flet për ne, pa na zëvendësuar me askënd. Prandaj,
është e jona, prandaj, e ndiejmë si zë të brendshëm, jo si zë të huaj. Prandaj
e duam poezinë e Odise Kotes, se dhe pa e kuptuar e ndjejmë se është poezia
jonë.
Sarandë, më maj 2025
Kemi fare pak kohë
...
E dashur,
kemi fare
pak kohë
për t’i bërë
gjithë gjërat që duam!
Humbëm nē
kthesa, udhëkryqe,
stacione pa
destinacion,
kohë të
çmuar,
apo kaq
djallëzisht na ngatërruan?
Na rrëzuan
prej shkëmbit: S’ka gjë, kjo është dhimbja jonë!
Vazhdojmë të
jemi libër që shkruhet ngadalë,
me
këmbënguljen e fortë:
të
ndryshojmë e lëmë gjithçka pas.
Ndonëse
përjashta në telin e rrobave
janë nderur
paratë e pista për t’u tharë.
Dëshira më
shpie tek një lumë
sepse ti ke
ende erë mali,
kërcinj të
lagur prej vesës,
gjire si
manushaqet e dëborës.
Ke aromë
jasemini, shushurimë,
çaste të
rrëmbyera,
je sërish
vrull.
Kemi fare
pak kohë
për t’i bërë
gjithë gjërat që duam!
Asaj që nuk
do të kthehet më,
ia dhuroj
këto vargje.
Nuk më
mungon qielli,
nuk më
mungon zëri,
nuk më
mungon deti,
nuk më
mungon fjala,
nuk dëshiroj
dëshirën e dëshirës.
Dua diçka
tjetër, dua të jem kujtesa tënde.
E dashur,
kemi fare
pak kohë
për t’i bërë
gjithë gjërat që duam!
No comments:
Post a Comment