TRE PAMJET E NJË POEZIE
I-Jemi
mësuar me prurjen e poezive moderne nga Fatmir Terziut, ndaj nuk na befason "Vrasja
e ajrit",një poezi simbolike me elemente metaforikë dhe imazhistë , çka na
kujton se poezitë simbolike zakonisht përdorin metafora dhe imazhe për të
shprehur ide dhe koncepte të thella, për të përcjellë mesazhin e tyre te
lexuesi. Në rastin e kësaj poezie, vetë titulli "vrasja e ajrit" është një simbol i ndotjes së mjedisit dhe
shkatërrimit të natyrës nga veprimet e njeriut. Metaforat dhe imazhet e tjera,
si "grahma pas tingulli helmues të
çartur" dhe "fytyra të
zbrazëta gjarpërinjsh" janë
përdorur për të theksuar më tej këtë temë simbolike. Le të paraqesim disa
vargje që ilustrojnë faktin që kjo është një poezi simbolike:
"Vera i bëri shkrumb
me lëkurat e lëna ferrave"ku
"lëkurat e lëna ferrave"
janë një simbol i dëmit të shkaktuar nga industrializmi dhe ndotja e mjedisit.
Vargu
"grahma pas tingulli helmues të
çartur" përdor tingujtë dhe imazhet për të paraqitur ndotjen e ajrit
dhe pasojat e saj të dëmshme ndërsa vargu "fytyra
të zbrazëta gjarpërinjsh"paraqet një imazh të frikshëm dhe shpërblyes
që është një simbol i shkatërrimit të natyrës dhe mjedisit.
Këto
vargje të cituara shfaqin imazhe dhe simbole për të komunikuar temën kryesore
të poezisë, që është ndotja e mjedisit dhe dëmi i shkaktuar nga veprimet e
njeriut. Kjo është një karakteristikë tipike e poezisë simbolike, ku përdorimi
i imazheve dhe simboleve ka thellësi
kuptimore dhe mesazh të pasur që tejkalon fjalët konkrete.
Sigurisht
që poezia "Vrasja e ajrit" e Terziut, si zakonisht është e pasur me
vargje metaforike, imazhe dhe figura të tjera letrare që forcojnë natyrën
simbolike të poezisë:
Në
poezi termi "vrasja e ajrit"
është një metaforë që përshkruan ndotjen e mjedisit dhe dëmin që i shkaktohet
ajrit nga veprimet e njeriut. Kështu psh:
Imazhi
i "grahmave pas tingulli helmues të
çartur" shfaq një pamje të shkretë dhe të dëmtuar të mjedisit.
Kontrast
në frazën "fytyra të zbrazëta
gjarpërinjsh," ku imazhi i gjarpërinjve është një simbol i rrezikut
dhe të dëmtimit.
Në
aspektin strukturor poezia është e ndarë
në tre pamje, duke theksuar idenë e shkatërimit të shpejtë të mjedisit.
II-
Cituam se:” në aspektin
strukturor, poezia
është e ndarë në tre pamje” dhe kjo nuk është një shprehje por një realitet i kësaj
poezie, ose më saktë është e veçanta e kësaj
poezie të Terziut. Po të shohim me vëmëndje strukturën e poezisë dallojmë
se ajo është
ndryshe nga shumë tipe poezish, jo vetëm poezi tradicionale, duke u ndarë në
tre pamje të shkurtra. Është pikërisht ky aspekt modern i strukturës që krijon
një ndjesi të tensionit në rritje dhe të shpejtësisë, duke përshkruar ndotjen e
mjedisit në një mënyrë tejet intensive.
Kjo
dukuri në teorinë e letërsisë quhet "struktura e tre faqeve" për të
treguar se poezia është ndarë në tri pjesë, të ndara me hapësira të bardha në
tekstin e saj (jo të ndarë sipas strofave), por mqse fjala “faqe” në gjuhën
shqipe shfaq aspektin teknik të botimit, tregon
një ndarje fizike ne përdorëm fjalën “pamje” e cila shpreh plotësisht kuptimshmërinë
e idesë. Psh. një poet mund të ndajë poezinë e tij në tre pamje, por kjo nuk
është e domosdoshme të pasqyrohet në tre
faqe të një libri, ndaj themi se "ndarja në pamje" është një
përshkrim i strukturës së poezisë, ndërsa "ndarja në faqe" do të
ishte më shumë një përshkrim i mënyrës së organizimit fizik të tekstit në
botim. Dukuri a këtij tipari është më se e dallueshme në poema ku shpesh pjesët
e poemave shfaqin ndryshim ose përsosje tematike, strukture dhe ideje që japin
pamje të ndryshme, por mqse këto (poemat) ndahen në pjesë, nuk përmendet
dallimi i pamjeve.
Te
kuptohemi, përdorimi në strukturën e poezisë e ndarjes në tre pamje nuk është
zbulim dhe as shpikje e Terziut, kjo është një teknikë e herëshme e poezisë e
përdorur zakonisht nga poetët e kuotave të larta si Naim Frashëri te poezia
“Gjuha shqipe”, Dante Alighieri te "Komedia Hyjnore” ku ky epos epik është ndarë në tre
pjesë: "Ferri", "Purgatori" dhe "Parajsa", të
cilat paraqesin udhëtimin e protagonistit në botën tjetër, Lord Byron shkroi
poemën e tij epike "Childe Harold's Pilgrimage" në tre pamje, Pablo
Neruda shkroi "Canto General",
një poezi epike e cila është ndarë në tre pamje
dhe përshkruan historinë, natyrën dhe kulturën e Amerikës Latine etj.
-
Struktura e poezisë mund të ndahet në strofa ose në pjesë të tjera të
përcaktuara nga autori, dhe në këtë rast, Terziu ka zgjedhur të ndajë poezinë në
katër strofa, por duke e përmbledhur në tre pamje. Falë kësaj ndarjeje kjo poezi ndryshon
përvojën e lexuesit dhe transmeton një ndjenjë të tensionit dhe shpejtësisë. Le
të shpjegojmë më hollësisht këtë strukturë:
Poezia
(me katër strofa) e Terziut është e ndarë në tre pamje, ku secila prej tyre ka
një numër të kufizuar vargjesh. Kjo është e ndryshme nga poezitë tradicionale
që ndjekin një strukturë më të lirshme ose të përshtatur sipas temës dhe stilit
të autorit. Kjo ndarje në tre pamje të shkurtra është një aspekt modern i
poezisë dhe shërben për të theksuar elementin e tensionit dhe për të forcuar
ndjenjën e shpejtësisë, duke lexuesin të ndjehet sikur po ashtu është pjesë e
një ngjarjeje të ndodhur me shpejtësi.
Çdo
pamje e poezisë mund të ketë një strukturë apo stil të ndryshëm nga
njëra-tjetra dhe kjo ndihmon në krijimin e ndryshimeve të tensionit, atmosferës,
apo ndjenjave që autori dëshiron të shprehë në secilën prej tyre. Për shembull,
pamja e parë mund të jetë më e qetë dhe e ngadalshme për të prezantuar temën e
poezisë, ndërsa pamja e dytë dhe e treta mund të jenë më intensive dhe të
shpejta për të përshkruar ndotjen e mjedisit më detaje.
Struktura
e tre pamjeve ndihmon në krijimin e një ndjesie të tensionit të rritur në
poezi, ku autori e përdor këtë strukturë për të forcuar impaktin e mesazhit të
tij dhe për të krijuar një atmosferë të ngarkuar emocionalisht. Shpesh, ndotja
e mjedisit është një temë e rëndësishme në poezinë e Terziut (më tepër si shqetësim
universal se sa ambientalisht londinez), dhe struktura e poezisë ndihmon në
thellimin e kësaj teme dhe në transmetimin e ndjenjave të urisë dhe tensionit
që ka të bëjë me këtë problem.
Në
poezinë "Vrasje e ajrit" Terziut ndarja e tre pamjeve është një
element strukturor që ndihmon të kuptohet se cila pjesë fillon dhe mbaron në
çdo pamje, pasi secila prej tre pamjeve të poezisë ka një tipar të veçantë që e
dallon nga pamja tjetër. Le të analizojmë këto tipare
Pamja parë prezanton fillimin e poezisë dhe
nxjerr në pah ndikimin e stinës së verës. Ajo përshkruan vargjet e para që
tregojnë se vera ka bërë dëme, duke e shkrumbuar ajrin me "lëkurat e lëna ferrave" dhe "grahma" që ndjekin tingullin
helmues. Kjo faqe fillon të ngjall ndjenjën e tensionit dhe alarmit në lexues,
duke e futur atë në temën e ndotjes së mjedisit dhe pasojave të saj.
Konkretisht vargjet e pamjes së parë janë:
Vera i bëri shkrumb me lëkurat e
lëna ferrave
grahma pas tingulli helmues të
çartur
dhe gjuhët brodhën sokakëve të
thërrmuar, nga pijet,
as të gjallë, as të vdekur.
Pamja e dytë
zhvillon temën e poezisë duke
përshkruar më tej ndikimin e ndotjes së mjedisit. Ajo shfaq atmosferën e
mbrëmjes, me një ndjenjë të rritur të zymtësisë dhe tensionit. Në këtë pamje,
lexuesit u prezentohen imazhe të forcës së ndotjes dhe pasojave të saj në
mjedis, duke përfshirë edhe praninë e një funerali, duke e bërë më thelbësore
temën e vdekjes të shkaktuar nga ndotja. Në rastin tonë pamja e dytë shprehet
me vargjet:
Ishin duzinë, zvarritja në pluhur ishte
tmerrësisht e zhurmshme
ajri i mbrëmjes, i goditur nga ata
sy,
dhe ne u ndalëm në urë dhe pikërisht
përballë rrjedhës së padukshme
po
afrohej një funeral.
Pamja e tretë
është përfundimi i poezisë dhe
sjell një moment të reflektimit. Ajo përshkruan imazhe të fytyrave të "zbrazëta gjarpërinjsh" dhe
përshkruan një moment të pasigurisë dhe ndryshimit. Kjo faqe reflekton mbi
pasojat e ndotjes së mjedisit në një nivel më thelbësor dhe prezanton një
moment të lutjes për ndryshim.
Dehja nuk pjell veçse fytyra të
zbrazëta gjarpërinjsh
kaluan, pastaj u zhdukën në heshtje
rreth kthesës
dhe ne qëndruam dhe morëm shtegun e
ngushtë,
përsëri të huajt ngrinin dolli rreth
tryezës.
Aty lumi u ngrit aq pashë sa mund ta
njihte Muji dhe Halili
mbi ne, mbi ëndrrat tona të lira
dhe ne u lutëm por nuk e dinim ku
ishte filli,
ligji
i kishte nenet e fshira.
Qysh
në dukje e veçanta në pamjen e tretë është se ajo përfshin dy strofat e fundit
të poezisë, fakt që krijon një ndjesi të përmbledhjes dhe përfundimit të
poezisë. Strofat e fundit shpesh janë vendi ku autorët përmbyllin apo
sintetizojnë temat apo idetë e tyre dhe përcaktojnë një mesazh të fortë ose një
ndjesi përfundimtare. Në këtë rast, pamja e tretë përmbledh dhe forcon mesazhin
e përgjithshëm të poezisë në lidhje me ndotjen e mjedisit dhe pasojat e saj.
Ajo përdor imazhe të fytyrave të "zbrazëta
gjarpërinjsh," që simbolizojnë pasojat e ndotjes, dhe përshkruan një
moment të lutjes për ndryshim. Përmbledhja e dy strofave të fundit ndihmon në
konsolidimin e temës dhe mesazhit të poezisë, duke e përfunduar atë në një notë
të fortë dhe të përfundimtë.
Pra
siç shihet ndarja në pamje nuk është identike me ndarjen në strofa, pasi çdo pamje
ka një funksion të veçantë në zhvillimin e poezisë, duke e thelluar temën dhe
atmosferën me secilin moment..
III-Ndarja
e poezisë në strofa dhe ndarja e poezisë në pamje janë dy teknika të ndryshme
që shërbejnë për qëllime të ndryshme në poezi, ku:
Ndarja
në Strofa:
Ndarja
në strofa është një teknikë e zakonshme e organizimit të poezisë, ku vargjet
grupohen në segmente më të vogla të quajtura strofa të cilat ndihmojnë poetët
të organizojnë ide, tema, mendime apo ndjenjat në një mënyrë të qartë dhe
strukturojnë poezinë për të pasqyruar një vizion të caktuar letrar.
Strofat
janë grupvargje që ndahen me hapësira të caktuara në mes dhe kanë zakonisht një
strukturë të përshtatur, siç është rima ose metrika e njëjtë. Ndarja në strofa ndihmon në ndryshimin
e ritmit, rimave, dhe organizimit të poezisë në mënyrë që të përcaktojë një
element estetik të caktuar.
Ndarja
në strofa shpesh përdoret për të krijuar një efekt estetik, ato mund të jenë të
përshtatura në mënyra të ndryshme për të përsëritur një temë, për të theksuar
një moment, ose për të krijuar kundërshtime stilistike brenda poezisë.
Ndarja
në pamje:
Ndarja
e poezisë në pamje, në veçanti poezia e
Terziut si"Vrasja e ajrit" ka
fakto-rë të ndryshëm dhe efekte të ndryshme si:
Faktorë
të ndarjes në pamje:
Ndarja
në pamje mund të bëhet bazuar në tema të ndryshme që shpreh poezia. Psh, një
pjesë përqendrohet në ndotjen e mjedisit, ndërsa një tjetër në ndikimin e saj
në njerëzimin.
Sjellja
e ndarjes në pamje përfshin ndryshime në stilin e poetit, duke përdorur metrika
të ndryshëm, rima të ndryshme, apo figura letrare të ndryshme nga poezitë e
tjera edhe kur ato janë me një qasje teme.
Ndodhitë
e ndryshme në poezi mund të ndahen në pamje për të përshkruar zhvillimin e
ngjarjes ose për të ndryshuar kohën, vendin, apo personazhet në poezi.
Efekte
të ndarjes së poezisë në pamje:
Ndarja
në pamje mund të ndihmojë lexuesin të
kuptojë dhe të ndjehet më mirë lidhur me temat dhe zhvillimin e poezisë
duke e organizuar në segmente më të qarta.
Ndarja
në pamje mund të krijojë përqasje dhe
kontraste të dukshme mes segmenteve, duke theksuar ndryshimet e temave,
ndjenjave, ose stilin e shkrimtarisë.
Ndarja
në pamje mund të ndikojë në ritmin e
poezisë duke krijuar fluktuacione të ndryshme në tension, tempo-ritëm, dhe
ndjenjat e shprehura në secilën prej tyre.
Ndarja
në pjese mund të forcojë mesazhin e
poezisë duke e bërë më të thellë dhe të përforcuar nëpërmjet përqasjes së
ndryshme të aspekteve të temës së poezisë.
Në
qoftë se e lexojmë me vëmëndje poezinë "Vrasja e ajrit" të Terziut,
ndarja në tre pamje krijon një strukturë që ndihmon në përcaktimin e
ndryshimeve të temave dhe atmosferës mes tyre, madje mqse pjo poezi fokusohet në temën e ndotjes së
mjedisit dhe ndikimit të saj në shoqëri, dhe ndarja në pamje ndihmon në
thellimin e kësaj teme dhe transmetimin e ndjenjave të ndryshme që shoqërojnë
këtë proces.
Pra,
përfundimisht ndarja në strofa dhe
ndarja në pamje janë dy teknika të ndryshme që përdoren për qëllime të ndryshme,
ku: ndarja në strofa ndihmon në organizimin e poezisë duke pasqyruar një strukturë
të përshtatur për mesazhin dhe temën e poetit, ndërsa ndarja në pamje ka të
bëjë më shumë me organizimin tematik ose strukturor të poezisë në përmbajtje,
pa pasur lidhje të drejtpërdrejtë me organizimin fizik të tekstit për lexuesin.
IV-Ka
disa arsye pse poetët zgjedhin të ndajnë poezinë e tyre në pamje:
Ndarja
e poezisë në pamje ndihmon në
organizimin dhe strukturimin e mesazhit dhe temës së poezisë. Çdo pjesë
mund të përqendrohet në një aspekt të veçantë të temës, duke e bërë poezinë më
të qartë dhe më të kuptueshme për lexuesin.
Nëpërmjet
ndarjes në pamje, poetët mund të krijojnë një ndjenjë të tensionit dhe emocionit të rritur. Secila pamje mund të
ketë një intensi-tet të ndryshuar dhe të shprehë ndjenja të ndryshme. Ky ndarje
strukturore ndihmon në përcaktimin e momenteve kulmore të poezisë dhe në
forcimin e ndjenjave.
Ndarja
e poezisë në pamje mund të ndihmojë në ndërtimin e një rrjedhjeje më të qartë të tregimit. Poetët mund të përdorin
secilën pjesë për të zhvilluar një segment të ngjarjeve ose për të shprehur një
moment të caktuar të ndryshimit.
Në
disa raste, ndarja në pamje të poezisë përdoret për të krijuar një efekt estetik ose për të përfshirë
elemente artistike të tjera si kontrast, kundërshtim, apo përsëritje. Kjo
ndihmon në krijimin e një përvoje më të pasur letrare për lexuesin.
Përdorimi
i ndarjes në pamje mund të ndihmojë në thellimin
e mesazhit të poezisë. Poetët mund të paraqesin ndryshime të graduara të
mesazhit duke kaluar nga një pjesë në tjetrën, duke e bërë mesazhin më të fuqishëm
dhe të thellë.
Ndërsa
ndarja e poezisë në pamje është një teknikë e zakonshme e përdorur në poezi,
është gjithashtu një mjeshtri të veçantë në dorën e poetit. Ajo ndihmon në
strukturimin dhe transmetimin e mesazhit të poezisë, ndërsa lejon shprehjen
artistike dhe kreativitetin. Çdo poet mund ta përdorë këtë teknikë në mënyrë të
ndryshme për të arritur efektet e dëshiruara në poezinë e tyre.
Ndarja
e poezisë në pamje nuk është një teori e caktuar e zbuluar nga një person i
veçantë, ajo është një teknikë letrare që ka ekzistuar dhe është përdorur në
poezi nëpërmjet shekujve nga shumë poetë të ndryshëm në kulturat dhe periudhat
e ndryshme.
Ka
pasur poetë që janë përdorur shpesh këtë teknikë për të strukturuar poezinë e
tyre. Ndarja e poezisë në pjesë mund të jetë themeluar në nevojën e poetëve për
të organizuar mesazhet dhe temat e tyre në një mënyrë të qartë dhe të
strukturuar. Kjo ka ndihmuar lexuesit të ndjehen më të lidhur me poezinë dhe të
kuptojnë mesazhin dhe emocionet që poeti synon të shprehë.
Thamë
qysh në hyrje që tani nuk na befasojnë poezitë moderne të Terziut, ajo që na
duhet të shohim me vëmëndje është stili
dhe struktura e veçantë e poezisë së tij që sjell ose risjell në poezinë
bashkëkohore shqiptare risi të modernitetit poetik.
Sarandë, më tetor 2023
Vrasja
e ajrit
Nga
Fatmir Terziu
Vera i bëri shkrumb
me lëkurat e lëna ferrave
grahma pas tingulli
helmues të çartur
dhe gjuhët brodhën
sokakëve të thërrmuar, nga pijet,
as të gjallë, as të
vdekur.
Ishin duzinë,
zvarritja në pluhur ishte tmerrësisht e zhurmshme
ajri i mbrëmjes, i
goditur nga ata sy,
dhe ne u ndalëm në
urë dhe pikërisht përballë rrjedhës së padukshme
po afrohej një
funeral.
Dehja nuk pjell veçse
fytyra të zbrazëta gjarpërinjsh
kaluan, pastaj u
zhdukën në heshtje rreth kthesës
dhe ne qëndruam dhe
morëm shtegun e ngushtë,
përsëri të huajt
ngrinin dolli rreth tryezës.
Aty lumi u ngrit aq
pashë sa mund ta njihte Muji dhe Halili
mbi ne, mbi ëndrrat
tona të lira
dhe ne u lutëm por
nuk e dinim ku ishte filli,
ligji i kishte nenet
e fshira.
Shtator 2023
No comments:
Post a Comment