Timo Merkuri

 

LEXIM. FILOZOFIK  I POEZISË “Burrat e mirë kthehen” nga Odise Kote

Nga Timo Mërkuri

Në një kohë kur mitet janë zbehur dhe heronjtë nuk kthehen më të lavdishëm, poezia “Burrat e mirë kthehen” e Odise Kotes vjen si një psalm i qetë e i dhimbshëm për njeriun që nuk matet më me fitore, por me dinjitetin e humbjes. Është një poezi që flet në gjuhën e esencave të jetës: dhimbja, paqja, dashuria, harresa, shpresa. Ajo nuk kërkon të ndërtojë monumente, por të zbulojë hijen nën dritë. Ky lexim synon të ndjekë fijet e fshehta filozofike që përshkojnë vargjet, jo me ftohtësinë e analizës, por me frymëmarrjen e një meditimi poetik.

1. Burrat e mirë nuk kthehen gjithmone ngadhnjimtarë sepse jeta nuk është një epikë lineare. Vargu që hap dhe mbyll strofat si një refren tronditës - "Jo gjithmonë burrat e mirë kthehen ngadhnjimtarë" vendos në pikëpyetje mitin e kthimit heroik. Ky është një Odise, ndryshe, i përmbysur mund të themi ku rruga nuk përfundon me lavdi, por shpesh me baltë, me fushë të rrahur nga era, me “plagë të mahisura që bëjnë gjumë si deti në zheg të verës.”

Kjo përmbysje e ligjëratës heroike ka një jehonë ekzistenciale: njeriu i mirë nuk është imun ndaj dështimit. Kthimi i tij nuk është një hyrje në qytetin triumfator, por një rikthim në një realitet të papërsosur, ku madje edhe lulja e shpirtit çel “midis ferrës”. Poeti këtu nuk shpall disfatë, por hedh poshtë skemat e thjeshta ku e mira ngadhënjen dhe e keqja shkatërrohet. Jeta është më komplekse, më e përkulshme se kaq.

2. Drita e shpirtit nuk është përjashtim i errësirës, por mund nëpër atë. Kur thuhet: “drita e shpirtit dhe jo errësira, lë errësirën pas”, kemi një përkthim poetik të një mendimi gnostik: drita e vërtetë nuk qëndron përtej errësirës, por lind nëpër të. Nuk ka kthim të mirëfilltë pa kaluar nëpër një natë shpirtërore, për të rilindur më pas shpirtërisht. Edhe burrat e mirë, për të qenë të tillë, nuk shmangin humnerën, por e kalojnë atë me barrën e butësisë.

Kjo dritë nuk është ndriçim mitik, por një gjendje e brendshme që formësohet mes plagësh, në heshtje, në përballje. Është dritë që nuk ndrit për të tjerët, por për të mos u shuar vetja.

3. Paqja është më e shtrenjtë se lufta dhe shpesh është e pamundur. Këtu poeti përmend Homerin, por e zhvesh nga heroizmi për ta sjellë në tokë si një dëshmitar të dhimbjes:

“Homeri shkruan: paqja do luftë më shumë se një dekadë, / ku vdesin gjithë të dashurit e Troja shkrumbohet.”

Paqja këtu nuk është një pushim nga lufta, por rezultati i një dhimbjeje që përfshin të gjithë. Kjo është një tezë filozofike e rëndë: paqja e vërtetë nuk është paqja që fitohet, por ajo që nuk vjen kurrë - sepse kërkon flijim total. Çdo paqe e arritur ngjan “fantazi e lindur nga lëndë tradhtare”. Një meditim i thellë mbi faktin që e mira mund të ndërtohet mbi heshtje, kompromise, e nganjëherë edhe padrejtësi.

4. Dashuria është ajo që heq dorë nga urrejtja dhe nuk kërkon që të fitojë. Ky ndoshta është zbulimi, gjetja apo krijimi më i madh i Kotes në këtë poezi. Në vargun final, poeti shpalos përfundimin më njerëzor dhe më hyjnor të poezisë: “harrojnë urrejtjen, dashuria bën diçka të tillë …”

Kjo është zemra filozofike e vargjeve. Dashuria është ajo që çliron nga nevoja për të fituar, për të pasur të drejtë, për të kthehet si triumfator. Dashuria shlyen dualizmin fitore-humbje dhe e vendos njeriun në një tjetër koordinatë: të të kuptuarit dhe pranimit.

Burrat e mirë nuk kthehen gjithmonë ngadhnjimtarë, sepse ata që dashurojnë, nuk kërkojnë më ngadhënjimin. Dashuria nuk njeh duel, por vetëm vetëflijim. Dhe kjo është fitorja më e madhe që nuk njihet si e tillë.

5..Intermexo

Në këtë poezi, Odise Kote nuk përpiqet të rindërtojë mitin e heroit, por ta shkatërrojë për të shpëtuar njeriun. “Burrat e mirë” nuk janë statuja, por qenie që bien, që mund të mos kthehen, ose të kthehen pa lavdi. E megjithatë, është kthimi i tyre i heshtur, jo triumfi, që jep shpresë. Në një botë ku “lumturia e kulluar ekziston veç në plastikën rozë”, janë burrat e mire, ata të rrënuar, të heshtur, të dashur, që mbajnë peshën e njerëzores mbi shpinë.

Sepse heronjtë e vërtetë nuk i njihni kur shfaqen, por kur mungojnë. Dhe kthimi i tyre, edhe pa zë, është kthim i dritës që zgjedh të mos bëjë zhurmë.

6. Po pse Kote na sjell një temë të tillë. Arsyeja është e thjeshtë dhe e dukshme: Burrat e mirë kthehen dhe sot pa zhurmë, pa lavdi, por me plagë dhe nuk kërkojnë medalje, por vetëm paqen familjare dhe dashurinë e saj.

 Realisht në kohët tona të turbullta, ku fitoret matin vlerën në “klikime” dhe burrat e zhurmshëm shpallen heronj përmes tyre dhe retorikës, burrat e mirë kthehen në heshtje. Kthehen nga beteja të brendshme që nuk i njeh askush, me fytyrën e lodhur nga net pa gjumë, me shpirtin që ka zgjedhur të mos urrejë. Nuk janë të pëlqyeshëm, nuk janë të dukshëm. Janë ata që heshtin kur mund të shpërthejnë, që ndihmojnë kur mund të largohen, që falin edhe kur nuk i kërkon askush falje.

Në këtë botë të papërsosur dhe “tinzare”, siç e quan poeti, burrat e mirë janë prani që nuk shitet. Ata nuk kthehen për të treguar plagët, por i mbartin si gurë të shenjtë. Ata janë baballarë që mbajnë barrën e kohës, mësues që ndriçojnë rrugë pa skenë, punëtorë të zakonshëm që ringrejnë shtëpi pas rrënojave, poetë që nuk lexohen, por që vazhdojnë të shkruajnë.

Ata janë të njëjtët burrat e mirë që poeti i ngre në vargje, vetëm se sot nuk i presin qytetet me kurora, por i pret një tjetër shkreti: harresa. E megjithatë, ata kthehen - jo për të marrë, por për të dhënë.

Kthehen sepse dashuria “bën diçka të tillë”.Në një botë ku “lumturia e kulluar ekziston veç në plastikën rozë”, kthimi i burrave të mirë është si lulja e bardhë që çel në ferrë - nuk ndryshon peizazhin, por i jep atij kuptim. Dhe kuptimi është gjithmonë një kthim: kthim te njeriu. Ka shumë burra të tillë që kthehen, por janë të pakët ata që i shohin.

Sarandë, më 20 korrik 2025

Burrat e mirë kthehen ...

Jo gjithmonë burrat e mirë kthehen  ngadhnjimtarë,

ka erë fshikulluese fusha dhe baltë tejendanë.

Kodrave me kamxhik shtrengate rrihen muzgjet,

Dhe pengjet ulërasin si ujqër të bardhë.

 

Plag' e mahisur bën gjumë si deti n'zheg

t'verës.

Jo gjithmonë burrat e mirë kthehen  ngadhnjimtarë.

Si lulja që sjell gaz, fshehur aty midis ferrës,

drita e shpirtit  dhe jo erresira, lë errësirën pas.

 

Jo gjithmonë burrat e mirë kthehen  ngadhnjimtarë.

Çfarë thotë botë e fabulës për paqen që flijohet?

Homeri shkruan: paqja do luftë më shumë se një dekadë,

ku vdesin gjithë të dashurit e Troja shkrumbohet.

 

Lumturi e kulluar ekziston veç në plastikën rozë,

në këtë botën tonë të papërsosur e tinzare.

Burrat e mirë, ngadhnjimtarë nuk kthehen gjithmonë,

e paqja ngjan fantazi e lindur nga lëndë tradhëtare.

 

Nuk kthehen gjithmonë ngadhnjimtarë burrat e mirë,

harrojnë urrejtjen, dashuria bën diçka të tillë ...