Timo Merkuri

 

DUKE PRITUR ZOGUN POETIK TE ODISE KOTES.

- vështrim estetik mbi një poezi.

Nga Timo MËRKURI.

 

Poeti Odise Kote nuk rresht së përdoruri stil dhe forma të reja poetike, thua se po eksperimenton mbirjen dhe lulimin e një sërë farërash, gjetur në thellësi të estetikës, kujtesës e përvojës së tij. Në poezi, të duash të krijosh diçka të re do të thotë të kërkosh dhe të kërkosh do të thotë të guxosh,  zinxhir cilësish që poetit Kote  nuk i mungojnë. Kërkimi është cilësi e brendshme e tij. Duhet të shpall se poezia e tij e fundit: “..dhe vjen të vdesë në perëndim të diellit” i ka të mëdha si kërkesën ashtu dhe guximin për të krijuar diçka të re në poezi.

Poezia: "…dhe vjen të vdesë në perëndim të diellit" e Odise Kotes është unike, me ide qëndrore vdekjen, si një ngjarje universale dhe e pashmangwshme që ndodh në jetë. Vdekjes i janë avitur shumë poetë, por Kote sjell një version të ri. Poeti duke shfrytëzuar figura letrare si metafora, personifikime, dhe imazhe  edhe këtë akt e bën krejt origjinal, të veçantê, të natyrshëm, të bukur, për të mos patur frikë. Frika ekzistenciale vesh mantel poetik. “Rri e pres, ngulur mbi shkëmbin thep, /zogun mysafir që vjen veç njëherë” shkruan qetësisht poeti, thua se flet për ndonjë takim me një të dashur a mik të vjetër.

“Dielli perëndon midis Lëkurësit dhe Korfuzit/(çdo perëndim sjell kuptimin e saj)/ mua më pëshpërisin zbatica dhe era” saktëson poeti kohën e vendin e pritjes dhe si rastësisht ve në kllapa komentin si prizëm shumëfaqesh:"(çdo perëndim sjell kuptimin e saj)”.

Pyetjes se ç’është ky “zog që vjen veç njëherë” poeti i përgjigjet: ”Ai zog është mbretëresha maure,/udhēton prej larg në rrugën që ruan kujtesa, /e vjen këtu për të vdekur”.

Poeti nuk na sqaron pse vjen këtu për të vdekur, por ne tashmë dimë se shumë lloj shpendësh (dhe peshqish e kafshësh), ashtu si njerëzit që rikthehen në tokën mëmê, folenê e vendlindjes, udhëtojnë mijra kilometra për të shkuar te vendi i tyre i përshtatëshëm për të lindur a për të vdekur. Në fakt çdo njeri rikthehet në Itakën e tij.

Përshkrimi i vdekjes së zogut mysafir në perëndim të diellit përfaqëson vdekjen si një moment të rëndësishëm dhe të vështirë në jetën e një personi.

Duke i referuar detit dhe kohës “në perëndim të diellit” poezia shpreh idenë se koha nuk ndalet dhe nuk kthehet mbrapa, dhe se të gjitha ngjarjet e jetës janë të përkohshme dhe mbeten në kujtesën tonë.

Gjuha dhe vargu i poezisë janë të ngrohtë dhe emocionuese, duke përdorur imazhe të bukura dhe të fuqishme për të shprehur idenë kryesore. Metafora: "dhe vjen të vdesë në perëndim të diellit", duket se do të paraqesë një vdekje të bukur dhe romantike, ndërsa personifikimi i zbaticës dhe erës (mua më pëshpërisin zbatica dhe era) shpalosin një pamje të bukur të natyrës.

Ndonëse “ngulitja në shkëmbin thep” të jep një ndjesi vetmie, poeti ka gjithnjë instiktin e zbulimit dhe kërkon: “E dua një të fundit rrëfim prej saj,/një këngë lamtumire a një psalm” si një amanet të fundit, duke nënkuptuar se ndërsa vdekja është moment i rëndësishëm, kujtimet dhe historitë që ne ruajmë mund të jenë të përhershme, thesar, më tepër se vetë jeta jonë.

“Nuk e ndal dot kohën, vetëm e kap/Koha nuk ndalet, nuk kthehet pas” thotë poeti si me trishtim pse : “Është e pafundme koha ..”ndaj dhe para pafundësisë së saj: “Deti tërhiqet i penduar, dallgët pērplas …”, ku të personifikuara: dallgët që përplasen paraqiten si një simbol i kohës që vazhdon të rrjedhë, ndërsa deti që tërhiqet penduar shpalos idenë se atij cikli i vjen fundi për të nisur një të re, atë tê kujtesës.

Poezia është e pasur me mjete artistike në funksion të qëllimit estetik të poezisë si shfaqje, mahnitje, thellësi përjetimi. Poeti përdor suksesshëm metaforën: "zogu mysafir që vjen veç njëherë", ku "zogu mysafir" përfaqëson njeriun dhe "vjen veç njëherë" duke  treguar që jeta njerëzore është e shkurtër dhe e kufizuar. Jemi të vdekshëm!

Përdor personifikimin: "Dielli perëndon midis Lëkurësit dhe Korfuzit", ku Dielli përfaqëson dimensionin biblik që lëviz midis dy vendeve, përfaqëson kohën.

Imazhi: "zbatica dhe era", që përshkruan zërat e natyrës dhe e bën poezinë më tokēsore, ndërsa  antiteza: "Disa ngjarje shfaqen vetëm një çast, për të mbetur përgjithmonë në thellësi", ku "vetëm një çast" dhe "përgjithmonë në thellësi" janë dy koncepte që kanë kontraste të thella dhe shprehin faktin e fotografimit tē magjisë dhe pērjetësisê, si të tilla meritojnë të nderohen me art të vërtetë.

Ndërsa poezia shpreh idenë se vdekja është e pashmangshme, ajo nuk e paraqet atë si diçka që duhet të frikësojë ose të trishtojë njeriun, përkundrazi, poezia shpalos një pamje të bukur të vdekjes, me një zog mysafir që udhëton për të vdekur në perëndim të diellit në viset joniane, duke përshkruar një ngjarje të qetë dhe të bukur, një moment ku jeta dhe vdekja bashkohen.

Poezia: "dhe vjen të vdesë në perëndim të diellit" e Odise Kotës është një poezi e veçantë që e shpreh frymën e kohës dhe njerëzimit në përgjithësi. Poezia është e ndërtuar mbi fabul, është e gjitha filmike dhe çdo lexues e shikon atë me sytë e mendjes. Poeti përdor imazhet e natyrës si një mjet për të përshkruar misterin dhe bukurinë e jetës, duke përdorur një gjuhë të kthjellët, të pasur tërheqëse, që ashtu si rrathët e brendafshehur krijojnë asosacione e metafora që tê shtangin e tërheqin nê meditime.

Poezia ka një mesazh të qartë që shpreh rëndësinë e momenteve në jetë dhe e vë në dukje faktin që ato mund të jenë të shkurtëra. Poezia përshkruan momente të bukura dhe të qeta që vijnë dhe shkojnë në një shpejtësi të pafundme, ndërsa koha nuk ndalet kurrë. Ky kontrast mes momenteve të përkohshme dhe kohës së pafundme krijon një ndjesi të melankolisë dhe të kujtesës, duke u bërë një temë që shumë lexues mund të vetëidentifikohen me të.

Me përdorimin e këtyre figurave artistike dhe gjuhës së pasur, poezia e Odise Kotës shpreh thellësinë e jetës dhe emocionet njerëzore në një mënyrë të ndjeshme dhe të bukur.

Përdorimi i fjalëve dhe ndërtimeve gramatikore është i përshtatshëm dhe i strukturuar hijshëm, gjithë delikatesë.

Në vargjet e poezisë, poeti përdor togfjalësha metaforikë të freskëta si "mbretëresha maure", "rrugën që ruan kujtesa", "kohën", "deti tërhiqet penduar", etj., që ndihmojnë për të theksuar emocionet duke e bërë poezinë më ndjesore, më të thellë.

Gjuha në poezinë e Odise Kotës është e fuqishme, tingëlluese, e kuptueshme, e përzgjedhur me kujdes. Për shembull, në vargun e dytë të poezisë "Rri e pres, ngulur mbi shkëmbin thep", poeti përdor një strukturë të thjeshtë fjalesh që shpreh qëndrimin e tij ndaj jetës, ndërkaq në vetvete ajo të shfaqet edhe si një metaforë e përshtatshme për jetën. Përdorimi i fjalëve si "shkëmbin thep", "zbatica", "era", dhe "dielli" pikturojnë natyrën dhe ngjarjet që ndodhin si proces brenda saj.

Kemi thënë dhe më herët se poezia e Odise Kotës është një shembull i veçantë i përdorimit të gjuhës shqipe (njohës i përkorë i saj) duke e pasuruar dhe krijuar figura artistike që shprehin thellësi emocionesh njerëzore dhe pasqyrojnë jetën në një mënyrë të bukur dhe të përfunduar.

Sarandë, më 10 maj 2023