PROFILE MBI URË

Nga Timo Mërkuri

"Tregimi ”Ura" nga Preng Maca (publikuar në fb dt 30.09.2023) është një tregim i pasur me elementë të ndryshëm të cilët ndihmojnë në ndërtimin e një strukture komplekse dhe tërheqëse. Ajo pasqyron një ngjarje të pazakontë dhe magjike në një qytet të vogël, ku protagonisti përballhet me një urë dhe një magjistare. Analiza e tregimit "Ura" mund të përqendrohet në vlera ideore, artistike dhe strukturore të tregimit.

I-Vlerat ideore të tregimit "Ura":

Tema e magjise: Tregimi eksploron temën e magjisë dhe misterit. Përmes personazhit të magjistares dhe udhëtimit të protagonistit nëpër urë, lexuesit u paraqitet një botë tjetër, e pazakontë dhe misterioze, që ndryshon perspektivën e tyre ndaj realitetit.

Identiteti dhe kujtesa: Tregimi reflekton mbi temën e identitetit dhe humbjes së kujtesës. Protagonisti është konfrontuar me kujtime të humbura dhe më pas me vlerësimin e tyre. Ky aspekt i tregimit na shfaq se si kujtimet dhe identiteti i një personi mund të ndikojnë në jetën e tyre.

Rëndësia e rrugës: Urë është një simbol i rrugës së jetës dhe sfidave të saj. Në këtë rrugëtim, protagonisti përballitet me pengesat dhe vendos të ecë përpara, duke shprehur idenë se është e rëndësishme të vazhdosh përpara në jetë, edhe në momentet më të vështira.

II-Vlerat artistike të tregimit "Ura":

Stili i shkrimtarit: Preng Maca përdor një stil të pasur dhe poetik për të përshkruar ngjarjet dhe ndjenjat e protagonistit. Përdorimi i fjaleve të ndryshme dhe imazheve krijon një atmosferë të veçantë.

Personazhet: Personazhet janë të thellësisë dhe komplekse, sidomos protagonisti dhe magjistares. Ata janë të zhvilluar mirë dhe ndihmojnë në krijuarjen e tensionit dhe ndjenjave të lexuesit.

Simbolet: Tregimi përdor simbole të tilla si ura, magjistarja, dhe kujtimet e humbura për të theksuar temat dhe mesazhet themelore të tregimit. Këto simbole i japin tregimit një dimension më të thellë dhe misterioz.

III-Vlerat strukturore të tregimit "Ura":

Struktura kohore: Tregimi lëviz në kohë të ndryshme, duke përfshirë momente të tashme dhe të shkuara. Ky shpërndarje kohore ndihmon në zhvillimin gradual të ngjarjes dhe karakterëve.

Struktura e tensionit emocional: Autori përdor tensionin  emocional për të mbajtur lexuesin të angazhuar dhe të interesuar për të zbuluar misteret e ngjarjes. Ky element i strukturës bën që lexuesi të vazhdojë të lexojë për të mësuar më shumë.

Dialogjet: Dialogjet ndihmojnë në zhvillimin e personazheve dhe në zbulimin e thelbit të ngjarjes. Ata ndihmojnë në krijimin e një lidhjeje të fuqishme midis lexuesit dhe personazheve.

Përdorimi i flashback-ve: Autori përdor flashback-et për të eksploruar kujtimet e protagonistit dhe për të zbuluar më shumë rreth identitetit dhe misterit të magjistares. Kjo teknikë strukturore ndihmon në thellimin e ngjarjes. Shprehja "flashback-ve" përdoret për të përshkruar momentet kur një tregim, film, ose roman kthehet në të kaluarën për të treguar ngjarje, situata, ose kujtime që kanë ndodhur më herët në historinë e personazheve ose ngjarjeve të veprës. Këto momente të kthimit në të kaluarën zakonisht përdoren për të zbuluar më shumë për historinë, motivacionin ose zhvillimin e personazheve, ose për të sjellë një kontekst më të thellë për ngjarjet aktuale në narrativë.

Për shembull, në tregimin "Ura," përdorimi i flashback-ve mund të referohet në momentet kur protagonisti kujton kujtimet e humbura me Anën. Këto momente të kthimit në të kaluarën ndihmojnë në zbulimin e thelbit të ngjarjes dhe në zhvillimin e karakterit të protagonistit. Përdorimi i flashback-ve është një mënyrë e shpërbërjes së ngjarjeve dhe përshkruarjes së historisë në një mënyrë më të plotë.

Zhvillimi gradual i ngjarjes: Tregimi ndërton tension dhe ngjarje gradualisht, duke rritur misterin dhe emocionet në mënyrë progresive. Kjo strukturë e rrëmbyer lexuesin dhe e bën të vazhdojë leximin me interes.

Përfundimi i pazakontë: Përfundimi i tregimit është i pazakontë dhe lë lexuesin me një ndjenjë të fshehur dhe refleksioni. Kjo ndikon në ndikimin e tregimit dhe e lë atë të mendojë pas përfundimit.

Përmes analizës së vlerave ideore, artistike dhe strukturore të tregimit "Ura," shihet qartë se ky është një veprimtar i pasur me elementë të thellësuar dhe një strukturë komplekse. Tregimi eksploron misterin, kujtesën dhe rrugëtimin në një mënyrë mjaftë mjeshtërore dhe bën ftesë për reflektim mbi jetën dhe momentet e saj misterioze.

Në përfundim, tregimi "Ura" i Preng Maca është një krijim artistik i pasur me vlera ideore, artistike dhe strukturore. Ai eksploron temat e identitetit, kujtesës, dhe rrugës së jetës përmes një rrëfimi misterioz dhe poetik. Ky tregim bën një ftesë për reflektim mbi natyrën e jetës dhe misteret që mund të gjenden në rrugëtimin tonë.

IV-Vlerat ideore të tregimit "Ura":

Paralelizmi me jetën: Tregimi reflekton aspektin e përgjithshëm të eksperiencës së jetës. Përballja e protagonistit me urën dhe magjistaren mund të shihet si një metaforë për sfidat dhe ngjarjet e papritura që njerëzit hasin në rrugëtimin e tyre të jetës.

Roli i magjisë: Magjistarja është një personazh që përfaqëson misterin dhe fuqinë e panjohur të jetës. Ky element i tregimit i jep aspektin fantastik dhe ndihmon lexuesin të ndjehet tërhequr nga misteri dhe magjia e tregimit.

Mesazhi i rëndësisë së momentit: Protagonisti përballet me vendimin e rrënjësishëm për të kaluar urën në një moment të caktuar në kohë. Ky element përforcon mesazhin se çdo moment në jetë është i rëndësishëm dhe duhet kapur në kohën e tij.

V-Vlerat artistike të tregimit "Ura":

Përdorimi i imazheve: Autori përdor imazhe të bukura dhe të ngjarjes për të përshkruar më mirë situatat dhe emocionet e personazheve. Këto imazhe ndihmojnë në krijimin e një atmosfere të pasur dhe tërheqëse.

Kontrasti dhe përshkrimet: Tregimi përdor kontraste të thella midis dritës dhe erës, të shënuara nga përshkrimet e detajuara të mjedisit dhe personazheve. Kjo krijon një ndjenjë të ndryshimit dhe misterit që rrethon ngjarjen kryesore.

Përdorimi i të parës person: Tregimi është shkruar në perspektivën e të parës person, duke i lejuar lexuesit të përjetojë ngjarjet përmes syve të protagonistit. Ky stil shkrimi ndihmon në ndjenjën e thellësisë dhe identifikimit me personazhin kryesor.

VI-Vlerat emocionale dhe psikologjike:

Identifikimi me protagonistin: Lexuesi ndihet të lidhet emocionalisht me protagonistin që përjetojnë një udhëtim të pazakontë dhe emocionues. Përdorimi i perspektivës së të parës person lejon lexuesin të ndjehet si pjesë e ngjarjes dhe të përjetojë emocionet dhe refleksionet e protagonistit.

Eksplorimi i ndjenjave të humbjes dhe mallit: Tregimi përmban një theks të fortë në ndjenjat e protagonistit ndaj kujtimit të humbur të "Anës." Ky element i tregimit fokusohet në ndjenjat e humbjes, mallit, dhe kërkimit të kuptimit të jetës. Kjo i bën lexuesit të reflektojë mbi rëndësinë e kujtimit dhe lidhjeve të humbura.

Tensioni emocional: Autori krijon tension emocional nëpërmjet konfliktit të brendshëm të protagonistit dhe kujtimet e tij të humbura. Ky tension e bën tregimin të ndihet intens dhe emocionues për lexuesin.

VII-Vlerat filozofike dhe mësimet:

Refleksioni mbi jetën dhe kohën: Tregimi përmban elemente filozofike që inkurajojnë lexuesin të reflektojë mbi natyrën e jetës dhe kohës. Temat e humbjes së kujtesës, momenteve të humbura, dhe rëndësisë së çdo momenti kthehen në mësime filozofike.

Mësimi i kujdesit dhe të ndjekjes së rrugës: Tregimi përcjell një mesazh mbi mënyrën se si të jetosh jetën me kujdes dhe të ndjekësh rrugën tënde në jetë. Protagonisti zgjedh të vazhdojë rrugën e tij, duke treguar se nuk është gjithmonë e lehtë të përballësh sfidat dhe misteret e jetës.

Pasimi dhe harresa: Tregimi trajton temën e pasimit dhe harresës. Protagonisti kujton Anën e humbur dhe ndien nevojën për t'i rikthyer vlerën kujtimeve të mëdha. Ky aspekt i tregimit bën ftesë për lexuesin të reflektojë mbi rëndësinë e pasimit dhe mënyrën se si të kujtojmë të kaluarën.

Përfundimisht, tregimi "Ura" i Preng Maca është një veprë e pasur me vlera emocionale, psikologjike, filozofike dhe mësime të thella për lexuesin. Ai paraqet një rrugëtim të pazakontë, plot mister, emocion, dhe refleksion mbi jetën dhe kohën. Kombinimi i këtyre elementëve bën tregimin një vepër të vlefshme artistike dhe intelektuale që lë të gjithë lexuesin të mendojë dhe të reflektojë mbi temat dhe mesazhet që transmetohen nëpërmjet kësaj historie.                                                                                           

 

Sarandë, më shtator 2023

 

Timo Mërkuri

 

DASHURIA SI NGADHNJIM

 

 

I-Një tipar i dukshëm i poezisë së Albina Idrizit është tonaliteti i ulët i saj, madje  në shumicën e tyre ky tonalitet është më shumë se i ulët, duket sikur poetja nuk i shkruan vargjet por i flet me vete, sikur ja pohon vetvetes si një përfundim mendimi në një debat të brendshëm  shpirtëror.  Duket sikur Idrizi ja reciton vetes poezinë e saj, thjeshtë me lëvizje buzësh dhe dëgjohet së brendëshmi, sikur të jetë një bashkëbisedim shpirtërash mes poetes dhe lexuesit.

Ka dhe një tipar tjetër kjo poezi, titulli ose vargu i parë (që shpesh herë janë i njëjti) është vendimtar, ai shpalos idenë e poezisë, madje kryen rolin e një prijësi për vargjet e tjera dhe duke zbritur në vargun e parë, me forcën e tij shpuese si një tyrjelë hap shtegun e rrjedhjes së poezisë si ujët nga gryka e një burimi. Poetja Idrizi e krijon motivin brenda vetes, në honestrën e shpirtit, e “filtron”dhe përpu-non  e në momentin që mendimi formësohet si varg,  ai “çan” korracën si një tryelë dhe del në sipërfaqe të vetëdijes së saj në formën e tij të re vargore, ashtu si ujët që del te një e çarë shkëmbore, e rrjedh teposhtë si vijë uji, ashtu dhe ky varg i parë tërheq pas vetes vargjet e tjera. Këtu e ka origjinën ajo rrjeshmëri vargu në poezinë e saj: vargjet rrjedhin natyrshëm si ujët e burimit me një gurgullimë melodike që e bën shpirtin të sfidojë forcën e gravitetit e të fluturojë. Në qoftë se ndonjë kompozitor do lexonte poezinë e saj e ta ndjente këtë muzikalitet,  sigurisht që do ta kishte të lehtë ta notizonte në pentagram në një këngë që do korrte sukses. Vargjet vijnë plot dritë si një vajzë që kthehet nga takimi i parë me një lumturi në sy e  në buzë dhe me një ecje si duke vallzuar.

E kësaj natyre është poezia "Sot e putha armikun tim" (“Trokitje të prushta” Beqir Musliu, Gjilan 2022 f.20), titulli që përsëritet si varg i parë dhe një rjedhë vargjesh pas tij që gurgullojnë nëpër metafora. E veçantë është se kjo poezi këndon për një armik brenda shpirtit që poetja e puthi dhe e shkriu koracën e hekurt të tij.

II- Poezia "Sot e putha armikun tim" e Albina Idrizit është një poezi e thellë që fton lexuesin të reflektojë mbi konfliktin e brendshëm shpirtëror dhe dëshirën për pajtim dhe harmoni në marrëdhënien me “armikun”, si dhe mbi sfidat dhe konfliktet që mund të hasësh brenda vetes kur përballësohesh me këtë lloj dileme.

Të kuptojmë se termi "putha" është një metaforë në poezinë "Sot e putha armikun tim" që shfaq  një imazh simbolik, i cili përfaqëson një akt të pazakonshëm të pajtimit dhe harmonisë me armikun. Ky term këtu nuk përdoret në kuptimin e zakonshëm të një puthjeje fizike, por është një mënyrë e përdorur nga autori për të shprehur dëshirën për të tejkaluar konfliktin, armiqësinë dhe për të arritur një marrëveshje pajtimi që do ti shërbejë lumturimit të jetës.

Armikut brenda vetes mund të jetë një urrejtje, inat, dyshim,  brengë shpirtërore, kapriço, dëshirë apo dashuri që frenohet nga norma kanunore etj të cilat pengojnë në gëzimin e jetës. Fenomeni poetik që ndodh në vargjet poetike  "atij i dogj në buzë e imja", " ai vetveten duke luftuar./Nesër fitues, e di nga sytë e tij,/do të zgjohet i dashuruar" është personifikimi i "armikut" brenda vetes, nëpërmjet të cilës ndjesi, ide, ose objekte jofizike trajtohen si persona të gjallë dhe janë të pajisur me cilësi dhe veprime njerëzore. Në këtë rast, "armiku" i brendshëm është personifikuar dhe trajtohet si një person konkret, me ndjenja dhe veprime të tij, madje frazat poetike "atij i dogj në buzë e imja" dhe "ai vetveten duke luftuar" përshkruajnë mënyrën si autori përjeton "armikun" e brendshëm si një etnitet të pavarur apo si një kundërshtar që ka ndikim në shpërndarjen e ndjenjave dhe veprimeve të autorit. Përdorimi i përemrit "ai", “atij” për t'ju referuar "armikut" brenda vetes, bën që kjo figurë të ndjehet më reale.

Duhet të pranojmë se poetja e ka personifikuar bindshëm këtë armik, sa që shumë lexues kanë hamendësuar për një armik të jashtëm, për një person konkret, duke dëshmuar kështu indirekt nivelin e lartë të poezisë së Idrizit.

Në vijim, fraza "Nesër fitues, e di nga sytë e tij, do të zgjohet i dashuruar" përforcon personifikimin e "armikut" të brendshëm. Kjo frazë tregon se autorja shpreson se në të ardhmen, duke kaluar përmes konflikteve të brendshme dhe duke luftuar me "armikun" e saj të brendshëm, do të ketë një transformim pozitiv dhe pajtim. Fjala "dashuruar" në këtë kontekst sugjeron një lloj pajtimi dhe harmonie të ardhshme me veten, pasi armiku i brendshëm të jetë “puthur”.

Përdorimi i personifikimit në këtë poezi ndihmon në thellësinë e kuptimit të konfliktit të brendshëm të autorit dhe dëshirës për të arritur pajtim dhe qetësi me "armikun" brenda vetes. Ky lloj personifikimi shpërfaq një lloj dialogu të brendshëm që ndodh në mendjen dhe zemrën e autores, duke e bërë poezinë më thelbësore dhe emocionuese.

“E keqja e njeriut shpesh është vetja e tij” thotë një fjalë e urtë, ndërsa një tjetër e shpie më tejë idenë: “Njeriu ka nevojë të falë dhe të falet”. Ka nevojë të puthet nënkupton poetja dhe në këtë kontekst dëshira për të puthur këtë “armik” është simbolizimi i një lloji të pajtimit dhe harmonisë brenda vetes. Autores mund t'ia vijë vështirë të realizojë këtë synim( puthjen) për shkak të konfliktit të brendshëm, e megjithëatë ajo kapërcen mbi vetveten në drejtim të pajtimit. Me këtë rast le të kujtojmë Pajtimin e madh të gjaqeve në Kosovë, hasmët kishin një brengë që u rëndonte si mal mbi shpirt , kishin një luftë të brendëshme për ta falur gjakun apo jo: mos vallë më pas mbeteshin të turpëruar, mos vallë  më pas njiheshin si të pazotë për të marrë hakë etj., e megjithatë e falën gjakun, ja dhanë dorën njeri tjetrit, madje dhe u përqafuan. Mendoni sa madhështorë u shfaqën të dyja palët në atë përqafim, sa të bukur, sa njerëzorë. Nuk e di pse më lindi mendimi se poetja mund ta ketë marrë shtysën poetike pikërisht nga ky Pajtim i madh, nga ky përqafim i madh që solli bashkimin e popullit në një luftë për liri. Ata nuk e “vranë” armikun e tyre shpirtëror, ata e “puthën”, e përqafuan, shkrinë urrejtjen e hekurt brenda vetes dhe të nesërmen u “zgjuan të dashuruar”. Të falësh do të thotë të fitosh, të falësh dashuri do të thotë të krijosh lumturi.

Ndërsa fraza dyfjalëshe :” Sot e…(putha armikun tim)” ka secila kuptimin e saj:, fjala “sot”është fjala kyçe në poezi, ajo tregon çastin kohor të kryerjes së puthjes, çast që është pikërisht sot dhe jo në një të ardhme sado të afërt, jo nesër. Nëse autorja do përdor një kohë të shkuarë për të treguar një ngjarje të kaluar (psh “dje u putha”), poezia mund të ishte një retrospektivë mbi një marrëdhënie të kaluar me armikun dhe për pasojë vargjet do ishin të ndryshme. Mqse autori përdor një kohë të tashme (sot putha..) kjo shpreh veprimin pajtues të kryer tani, sot për të ndryshuar marrëdhënien me armikun për të ardhmen. Bashkëtingëllorja “e” që dëshmon kryerjen e veprimit (puthjes) shfaq indirekt dhe luftën e brendëshme të poetes (ta puth (fal) epo jo?) dhe pohon kryerjen  e aktit të “puthjes” në kuptimin triumfues: më në fund e putha, kapërceva mbi veten time, e fala armikun dhe… fitova.

III-Në këtë kontekst duhet lexuar poezia e Albina Idrizit "Sot e putha armikun tim" dhe vetëm atëherë do ta kuptosh dhe do ta ndjesh tërësisht edhe pse është një poezi komplekse që përdor elemente të tre aspekteve: metaforike, simboliste , dhe imazhiste për të shprehur një përvojë emocionale psikologjike dhe filozofike në lidhje me konfliktin dhe pajtimin brenda vetes, me një ndërthurje të thellë mes konfliktit shpirtëror dhe dëshirës për harmoni dhe pajtim.

-Poezia mund të klasifikohet si metaforike pse përmban metafora të forta që e çojnë lexuesin në një interpretim të thellë të ndjenjave dhe situatës. Puthja e armikut të brendshëm të njeriut është një metaforë që cilëson një akt të pajtimit të njeriut me veten, të qetësisë dhe pjekurisë emocionale. Këtë metaforizim e përforcon fakti se vetë puthja nuk është një puthje fizike, por shpirtërore dhe shpreh një lloj tërheqjeje ndaj asaj që njeriu është konsideruar si armik i vetes së tij.

-Poezia mund të klasifikohet simbolike pse është e pasur me simbole. "Armiku" në poezi nuk është një person tjetër, por është një përfaqësim i konflikteve, tensioneve dhe kontradiktave të brendshme të njeriut. Puthja e tij është simbol për një akt të pajtimit dhe një mënyrë për të zgjidhur konfliktin brenda vetes. Hyjnia dhe sytë e tij janë simbole të ndjeshmërisë së thellë të autores ndaj kësaj përvoje.

- Mund ta klasifikosh këtë poezi si imazhiste pse shfaq  ngjarjet dhe ndjenjat me përdorim të imazheve të thella dhe ngjyra të ndjeshme. Puthja, (Sot e putha..)shija e djegies  në buzë,(atij i dogj në buzë e mia), dhe shkrirja  e armaturës të hekurt (çdo gjë e hekurt shkriu mes nesh) janë imazhe të forta që ndihmojnë lexuesin të përjetojë emocionet dhe procesin e pajtimit. Përshkrimi i lotëve që bëjnë tjetër syrin(e loti e bënte  tjetër syrin e tij) dhe ngadhënjimi i lumturisë që e kthen njeriun në veten e tij (lumturia ime e pushtuar/se e ktheva në vete Njeriun)janë imazhe që i japin poezisë një dimension më të thellë dhe emocional.

IV-Thamë më sipër se poetja e ka personifikuar bindshëm këtë “armik” sa që disa lexues kanë krijuar hamendësimin se bëhet fjalë për armikun e jashtëm real, person ose ushtar i huaj. Imazhi poetik i një armiku të jashtëm real, që qëndron në sfond të poezisë është shumë bindës për këtë hamendësim pse:

-Gjuha poetike dhe imazhi që përdor poetja i qaset portretizimit të armikut të jashtëm,  një personi konkret ose një grup njerëzish( apo edhe një ideologji e huaj që është e kundërshtarit). Imagjinimi i armikut ndihmon lexuesin të kuptojë se si autorja e poezisë e percepton dhe përjeton këtë konflikt të jashtëm. Të mos harrojmë se poezia është realizuar në një kohë të afërt pas mbarimit të luftës në vendin e saj, madje në një kohë që vazhdonte furishëm lufta politike dhe diplomatike mes dy vendeve dhe palët akuzonin njera tjetrën për krime lufte dhe kërkonin ndëshkim.

Në kët pamje puthja e armikut është një simbol i fuqishëm i përballjes dhe pajtimit, pse tregon dëshirën për paqe mes palëve, për të arritur një marrëveshje të qetë. Këtu na vijnë ndërmend fjalët e Klintonit: “Ne e fituam luftën, ju do fitoni paqen”.

Tema dhe struktura e poezisë ka qasje ndaj një armiku të jashtëm konkret, por Albina nuk e ka marrë frymëzimin nga lufta pse ajo nuk e pranon luftën në vargun e saj. Ajo i vuajti personalisht pasojat e luftës dhe shkruajti për ato, por gjithsesi luftën nuk e ngjiti asnjëherë në poezi, pse ajo e sheh poezinë si një tempull të shenjtë dhe në tempull nuk hyjnë asnjëherë ata që bëjnë luftën.

Poezia "Sot e putha armikun tim" kombinon këto dy pamje për të krijuar një portret poetik të konfliktit dhe dëshirës për pajtim dhe harmoni, duke përdorur imazhe të fuqishme dhe simbole për të shprehur ndjenjat e poetes në mënyrë thelbësore.

 

V-Poezia "Sot e putha armikun tim" e Idrizit mund të analizohet në aspektin psikologjik e filozofik duke u fokusuar në vargje të caktuara që shprehin thelbin e saj. Le të shqyrtojmë disa elemente të poezisë në këtë dritare:

Aspekti Psikologjik:

Puthja e "armikut" në poezi simbolizon një akt të pajtimit dhe pranimi të ndjenjave të thella dhe tensioneve të brendshme, ajo tregon për nje proces të pasqyruar të zhvillimit emocional të autores, i cili po përpiqet të zbatojë një marrëdhënie të reja me veten.

Vargjet "Më dhembi në shpirt shija e tij,/atij i dogj në buzë e imja,/pastaj çdo gjë e hekurt shkriu mes nesh."shprehin një ndjenjë të thellë të plagosjes emocionale dhe tensionit të brendshëm shpirtëror. Autorja përjeton konfliktin e brendshëm dhe vuajtjen si rezultat i marrëdhënies me "armikun e tij". Plagët emocionale janë të thella dhe janë përjetuar në mënyrë të thellë. Ky varg shfaq një plagë emocionale të thellë që autorja e ka përjetuar për shkak të kësaj marrëdhënie konfliktuale, element ky që shpreh thellësinë e ndjenjave dhe dëmin emocional që ka sjellë ky konflikt.

Vargjet: "Besomëni, sot putha armikun tim/m’u duk se preka me dorë Hyjin,/e loti e bënte tjetër syrin e tij/dhe lumturia ime e pushtuar/se e ktheva në vete Njeriun."shprehin idenë e një akti të paqes dhe të pajtimit. Në një nivel psikologjik, puthja ndërmjet "armikut" dhe autorit paraqet një akt të shërimit emocional dhe ku autori ndihet sikur ka arritur një përparim dhe një ndryshim pozitiv në marrëdhënien me veten e tij.

 “Besomëni, sot putha armikun tim” shkruan poetja dhe ne ndjejmë se ky varg tregon që poetja i kontrollon ndjenjat e saj, ajo vendos vetë kur të shpreh ndjenjat ndaj armikut dhe përdor puthjen si një kurajo në synimin e saj.

Poezia transmeton një mesazh të rëndësishëm për pajtueshmërinë dhe aftësinë e njeriut për të ndryshuar ndjenjat. Duke u “përqafuar” me armikun dhe duke e puthur atë, poezia thekson se pajtueshmëria dhe marrëdhëniet më të mira mund të lindin edhe nga konfliktet më të tmerrshme siç është lufta ( këtu, e brednëshme). Ky është një mesazh emocional i fuqishëm që mund të përfaqësojë një dëshirë për paqe dhe harmoni edhe në një mjedis të përzier me konflikte dhe dhunë.

Aspekti Filozofik:

Vargu "Nesër fitues, e di nga sytë e tij,/do të zgjohet i dashuruar." përmend një ndryshim dhe përfitim të ardhshëm nga akti i pajtimit. Në një perspektivë filozofike, poezia mund të interpretohet si një reflektim mbi natyrën e marrëdhënies njerëzore dhe aftësinë e njeriut për të ndryshuar dhe për të përjetuar rritje personale përmes pajtimit me veten dhe me "armikun" e tij.

"Sot e putha armikun tim" Ky varg në fillim të poezisë mund të shikohet si një thirrje për të kuptuar më mirë "armikun e brendshëm". Në filozofinë e jetës dhe të ndjenjave, kjo poezi mund të interpretohet si një thirrje për të kuptuar dhe për të pranuar aspektet konfliktuale brenda vetes dhe për të kërkuar një lloj pajtimi dhe ekuilibri emocional.

Poezia paraqet një rrugëtim të vazhdueshëm drejt vetëpranimit dhe zhvillimit personal. Ajo sugjeron se për të arritur një gjendje më të mirë emocionale dhe filozofike, është e nevojshme të pajtohen me konfliktet brenda vetes.

Poezia gjithashtu përshkruan një kthesë emocionale ku autoren e kap një ndjenjë ekuilibri dhe lumturie pasi ka kuptuar më mirë veten dhe ka bërë marrëdhënie të reja me emocionet e saj. Kjo mund të interpretohet si një shembull i filozofisë së mënyrës së jetesës që synon përparim personal dhe pajtim me veten.

 

VI- Te kjo poezi shfaqen si rrallë herë në poezinë shqipe procese shpirtërore të njeriut si i Transformimi Personal pse: Poezia thekson se puthja e armikut e bën poeten të ndjehet sikur ka "prekur Hyjin" dhe se e kthen "Njeriun" te ai. Ky element mund të interpretohet si një ndryshim personal i thelbësuar në perceptimin e vetvetes dhe të tjetrit, ku pas konfliktit dhe traumatizimit, poezia shfaq një proces të rëndësishëm pozitiv të ndryshimit personal.

Gjithashtu puthja  duhet parë dhe si një akt i transformimit: pse puthja e armikut është akti që simbolizon ndryshimin më të madh emocional në poezinë e poetes. Këtë puthje e pasojnë ndjenja të qeta dhe lumturi, dhe ajo e shikon atë si një akt të mirëfilltë të transformimit dhe pajtueshmërisë. Ky element mund të kujtojë lexuesin për rëndësinë e ndryshimeve pozitive dhe mënyrës se si ndikojnë në mendjet dhe zemrat e njerëzve, edhe në momente të vështira.

Poezia “Sot e putha armikun tim” e poetes Albina Idrizi hap një dritare të re në poezinë shqipe, sa për aspektin psikologjik dhe filozofik të poezisë, ngritur mbi një bazë reale të jetës së përditëshme aq dhe për kurajën e saj si poete për të trajtuar tema të tilla. Sigurisht që arti poetik ndrin si një hënë e plotë mbi këto aspekte.

 

Sarandë, më shtator 2023

 

ALBINA IDRIZI

 

SOT E PUTHA ARMIKUN TIM

 

Sot e putha armikun tim

lehtë, butë, qetë...

Më dhembi në shpirt shija e tij,

atij i dogj në buzë e imja,

pastaj çdo gjë e hekurt shkriu mes nesh.

 

Besomëni, sot putha armikun tim

m’u duk se preka me dorë Hyjin,

e loti e bënte  tjetër syrin e tij

dhe lumturia ime e pushtuar

se e ktheva në vete Njeriun.

 

Po, sot putha armikun tim,

në paqe natës do të bëj gjumë,

ai vetveten duke luftuar.

Nesër fitues, e di nga sytë e tij,

do të zgjohet i dashuruar (f.20)

 

 

 

MË SHUMË SE KONKURRUES

 

Nga Timo Mërkuri

I-Qysh në leximin e parë vërehet se poezia "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" e Fatmir Terziut mund të kategorizohet si një poezi simbolike me elementë imazhistë dhe metaforikë. Re4alisht kjo poezi është e vështirë të përcaktohet në një kategori të vetme, pasi ajo përdor shumë elementë poetikë për të shprehur ndjenjat dhe ide të thella dhe ca më tepër ndërlidhja e tyre. Megjithatë, simbolet janë thelbësore në këtë poezi pasi pikërisht ato përdoren për të shfaqur një mesazh të thellë për kalimin e kohës, humbjen e vlerave dhe ndryshimet në jetë. Për këtë arsye, mund ta quajmë këtë  një poezi simbolike me karakteristika imazhiste dhe metaforike.

Në një vështrim më të vëmëndshëm të saj konstatojmë se metaforat dhe imazhet, ndërsa janë elementë kyçe të poezisë "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" të Terziut, shërbejnë për të thelluar dhe përmbushur simbolikën e poezisë. Le ta shohim këtë dukuri qoftë dhe te vargu: “Kur dëbora ia shkuli flokët bardhësisë” ku:

Dëbora është një metaforë që përfaqëson kohën, ndryshimet dhe transformimin. Ajo është një element natyror që ndryshon pamjen e ambientit dhe këtu shfaqet si një simbol i kohës dhe ndikimit të saj në jetën e personazheve.  Vargu: “Dëbora ja shkuli flokët bardhësisë” paraqet ndryshimin dhe humbjen, ku:

“Flokët bardhësisë” janë metafora për pastërtinë, pafajësinë dhe fëmijërinë dhe përfaqësojnë një periudhë jete të pafajësisë dhe identitetin e thjeshtë dhe të pastër, fëmijërinë. Duke përdorur këtë metaforë, poezia bën një krahasim mes flokëve të bardhë dhe ndjenjave të pastërta dhe pastërtisë dhe ndryshimeve që ndodhin me kalimin e kohës.

Imazhi: "Dëbora tashmë ka harruar dhe veten"  shpreh idenë se koha ka harruar natyrën e saj të vërtetë dhe se shoqëria e sotme nuk e kujton më atë. Po ashtu imazhi "Dhëmbët / që ngrinë prej ftohtësisë” përshkruan vuajtjen dhe ndryshimet në trupin e personazheve.

Simbolet e celularëve dhe politikës:"Netëve që sjellin errësirën ngadalë / në skutën e një bote të ftohët / heshtin / fshihen numrat në celularë", ku  këto imazhe dhe simbole përfaqësojnë izolimin dhe humbjen e komunikimit të thellë në shoqërinë moderne dhe përdorimin e teknologjisë për të izoluar veten.

Pra, metaforat dhe imazhet janë të rëndësishme për të shprehur thelbin e poezisë dhe për të ndihmuar lexuesin të kuptojë mesazhin dhe emocionet që autorit dëshiron të komunikoje. Ato ndihmojnë në krijimin e një pasqyre të thellë të realitetit dhe për të bërë poezinë më të pasur dhe të thellë në kuptim.

Në thelb: poezia përdor një kombinim të thellë të simboleve, imazheve dhe metaforave për të shprehur një mesazh të pasur dhe kompleks mbi ndryshimet në jetë, humbjen e vlerave të fëmijërisë dhe sfidat e shoqërisë moderne. Ky hibriditet mes elementëve të ndryshëm poetikë kontribuon në thellësinë dhe kompleksitetin e poezisë së Fatmir Terziut.

 

II-Poezia "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" e Terziut ka një ton mëdyshjeje dhe reflektimi në lidhje me ndryshimet e kohës dhe si ato kanë ndikuar në identitetin dhe vlerat e njerëzve. Nisur qysh nga titulli i poezisë "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" themi se është një titull i veçantë që ka një thelb të thellë dhe është një përmbledhje e mesazhit kryesor të poezisë.

"Mashtrohen flokët": Kjo pjesë e titullit mund të lidhet me temën e ndryshimeve dhe humbjes së autenticitetit. Termi "Mashtrohen" sugjeron diçka që po sakrifikohet ose po zhduket në mënyrë të padobishme. Në kontekstin e poezisë  flokët janë një simbol i identitetit, ndaj përdorimi i tyre në titull është i rëndësishëm për të shprehur ndryshimet që ndodhin në jetën e personave.

"Bëhen të bardhë": Kjo pjesë e titullit paraqet një ndryshim të dukshëm në ngjyrë, nga ngjyra origjinale e flokëve (e zinj ose e errët) në ngjyrën e bardhë, ku ngjyra e bardhë e flokëve është shpesh simbol i pleqërisë. Në kontekstin e titullit, ajo mund të përfaqësojë një lloj trasformimi, ndryshimi  të personalitetit, por edhe ikjen, kalimin e kohës.

Pra, titulli "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" sugjeron një proces transformi-mi dhe humbjeje të vlerave të autentike, të shoqëruara me një përpjekje për të rikthyer diçka të humbur. Kjo lidhet ngushtë me tematikën e poezisë, e cila trajton ndryshimet në jetë dhe humbjen e vlerave tradicionale dhe autenticitetit në shoqërinë modern, madje dhe paraqet një kontrast midis të kaluarës dhe të tashmes, midis pastërtisë dhe ndryshimit, dhe sugjeron një ndjenjë të humbjes, kalimit të kohës, dhe nostalgjisë.

III-Poezia fillon me një imazh të fuqishëm, ku dëbora ia shkuli flokët bardhësisë. Thamë më sipër se flokët bardhë janë simbol i pleqërisë, përvojës, diturisë dhe gjendjes së pastër, por këtu poeti thotë që “dëbora ja shkuli flokët bardhësisë” pra një bardhësie tjetër. Në këtë kontekst, dëbora që i shkuli flokët bardhësisë mund të interpretohet si një metaforë e kohës që kalon dhe ndryshimet që vijnë me të.

 

 

Nostalgjia dhe humbja e fëmijërisë:

Poezia shfaq një ndjesi të thellë nostalgjie për fëmijërinë dhe përvojat e saj të pafajshme. Gjyshja që rrëfen përrallë dhe këndon ninullë paraqet një kujtim të ngrohtë të kohës së fëmijërisë. Poeti tregon se ata mendonin se do të ishin gjithnjë fëmijë dhe do të mblidhnin ëndrrat e tyre të pafundme në torba të mëdha. Ky është një imazh i pasur në emocion dhe nostalgji për kohën kur jetonim me ndjenjën e lirisë dhe pasurisë së thjeshtë.

 

Ndryshimet në jetë:

Përshkrimi i transformimit të dëborës në akull dhe ngricë simbolizon ndryshimet në jetë , që mund të interpretohet si tranzicion nga një fëmijëri e pafajshme dhe e lumtur në një moshë të rritur ku përballemi me sfida të ndryshme. Dhëmbët që ngrijnë prej ftohtësisë përshkruajnë rrezikun dhe vuajtjen e kohës së rritjes.

 

Realiteti i sotëm:

Poezia përfundon me një portret të realitetit të sotëm, ku dëbora nuk është më e bardhë, por është ngjyer me imazhin e imituar në ekran. Kjo paraqet humbjen e autenticitetit dhe ndikimin e medias moderne në perceptimet tona. Poeti tregon se koha i ka ndryshuar shoqëritë, dhe ata janë të mbyllur në botën e tyre të ftohët, duke humbur interesin për çështje të thella dhe duke u përqendruar vetëm në politikë dhe politikanë. Pra poezia është me një kuptim më të thellë se sa e mendojmë në një lexim të parë

Kjo poezi e Terziut duhet lexuar më thellë nga “një thinjje flokësh”pasi ajo thekson humbjen e identitetit dhe autenticitetit (teksa dëbora tashmë nuk është e bardhë, por flokët e njerëzve mashtrohen dhe imitojnë ngjyrën e dëborës). Ky element shpreh ndjenjën e humbjes së autenticitetit dhe individualitetit ndaj ndikimeve të jashtme dhe presioneve sociale, pse njerëzit po ndjehen të detyru-ar të ndjekin trendet e shoqërisë moderne dhe të braktisin vlerat tradicionale.

Në strofën e fundit, autori përshkruan një atmosferë të izolimit dhe mungesës së komunikimit të thellë në shoqërinë moderne. Njerëzit flasin me veten vetëm për politikë dhe politikanë, duke harruar të komunikojnë për çështje të tjera që kanë rëndësi për jetën e tyre. Kjo paraqet një qortim ndaj humbjes së lidhjeve të njerëzve dhe ndjenjës së mohuarisë së komunikimit të vërtetë dhe të lidhjeve të ngushta shoqërore.

Pra, kjo poezi e Fatmir Terziut është një reflektim mëdyshës dhe melankolik ndaj ndryshimeve të shoqërisë dhe kohës së tranzicionit, ajo thekson humbjen e vlerave tradicionale dhe autenticitetit teksa njerëzit përpiqen të përballen me një realitet të ndryshuar dhe të ndikuar nga mediat moderne dhe politika.

 

IV-Poezia"Mashtrohen flokët bëhen të bardhë"  e Terziut duhet lexuar dhe në aspektin psikologjik dhe filozofik dhe mund të interpretohet nëpërmjet thelbit të ndjenjave të individëve e shqyrtimit të thellë të marrëdhënies së tyre me kohën, identitetin, dhe shoqërinë. Le të shohim disa analiza në këtë drejtim:

Aspekti Psikologjik:

Poezia përdor nostalgjinë si një ndjesi themelore që ka për qëllim tërheqjen e lexuesit në kujtimet e tyre të fëmijërisë dhe periudhën kur jeta ishte e thjeshtë dhe e pastër, nostalgji që mund të lidhet me psikologjinë e humbjes, ku njerëzit ndihen tërhequr nga kujtimet e periudhave të kaluara dhe i kujtojnë ato me ngushëllim.

Aspekti psikologjik përfshin edhe reflektimin e individëve mbi ndryshimet në jetën e tyre dhe mungesën e stabilitetit. Ndryshimi i ngjyrës së flokëve si një simbol i ndryshimeve personale dhe mungesës së stabilitetit mund të krijojë dhe shfaqë ndjesi të pasigurisë dhe ankthit te individët.

Aspekti Filozofik:

Poezia trajton temën filozofike të kohës dhe identitetit, ku përmes transformimit të dëborës në akull dhe ndryshimeve të tjera të natyrës, ajo sjell në vëmendje ideën se koha ndikon thellë në identitetin tonë dhe mënyrën se si ne e shohim veten. Aspekti filozofik shfaqet në përdorimin e metaforës së flokëve që mashtrohen dhe imitojnë. Kjo mund të reflektojë idenë filozofike të autenticitetit dhe presionit të shoqërisë për të konformuar. Poeti ngre pyetje mbi se si shoqëria e sotme detyron njerëzit të "mashtrohen" dhe të humbin autenticitetin e tyre.

Vargjet e kësaj poezie përcjellin një mesazh filozofik për rëndësinë e komuniki-mit të vërtetë dhe lidhjeve të thella ndërmjet njerëzve. Humbja e komunikimit të thellë dhe ndryshimi i fokust nga çështje të thella drejt politikës dhe konsumit të mediave mund të shihet si një kritikë ndaj mungesës së lidhjes njerëzore të vërtetë.

 

V-Poezia "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" nga Fatmir Terziu vlerësohet si një poezi e karakterizuar nga metaforat, simbolet, dhe imazhet. Ajo përdor këto elementë poetikë për të shprehur ide dhe emocione në një mënyrë të thellë dhe të ndërgjegjshme. Eelementët që e bëjnë këtë poezi të vlerësohet si metaforike, simbolike, dhe imazhiste janë:

 

Metaforat: Poezia përdor metaforat për të shprehur ndryshimet në jetë dhe shoqëri. Për shembull, dëbora që ia shkuli flokët bardhësisë është një metaforë për kalimin e kohës dhe humbjen e pastërtisë së fëmijërisë.

Metafora: "Kur dëbora ia shkuli flokët bardhësisë" shfaq kalimin e kohës dhe humbjen e pastërtisë., "dhëmbët / që ngrinë prej ftohtësisë" shfaq ndryshimin dhe vuajtjen që vjen me rritjen.

 

Simbolet: Simbolet janë përdorur në mënyrë të dukshme në poezi. Flokët bardhë janë një simbol i pastërtisë, përvojës, dhe moshës së plakjes. Akulli dhe ngricë paraqesin ndryshimet dhe ftohtësinë e jetës së rritjes. Simbolet: "flokët bardhësisë" shfaq pafajsinë dhe  pastërtinë,autencitetin. Ndërsa simboli"dëbora u bë akull dhe ngricë" - shfaq ndryshimet dhe të vështitë në jetë.

 

Imazhet: Poezia përshkruan pamje dhe situate që ndihmojnë të ndërtohet një imazh emocional dhe vizual. Këtu përfshihen imazhet e dëborës, flokëve, dhe dhëmbëve që janë përdorur për të përforcuar thelbin dhe emocionet e poezisë.

Imazhet: "flokët bardhësisë" -shfaq imazhin e flokëve të bardhë që shkrihen përshkruan ndjeshmërinë dhe pastërtinë e fëmijërisë., ndërsa "dhëmbët / që ngrinë prej ftohtësisë" – shfaq vuajtjen e trupit në mënyrë shqetësuese.

Vargu "dëbora tashmë ka harruar dhe veten / ka vite që nuk ka zbardh / flokët që ia shkuli bardhësisë po treten" -ku imazhi i dëborës që ka harruar identitetin e saj dhe që po shkrihet përshkruan ndryshimin dhe humbjen e vlerave tradicionale.

 

Dukshëm poezia "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" është e vlerësohet për karakteristikat e saj metaforike, simbolike, dhe imazhiste, të cilat ndihmojnë në komunikimin e thelbit të saj dhe në krijimin e një përvoje të thellë poetike për lexuesin.

 

 

VI-Poezia "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" e Fatmir Terziut është një shembull i poezisë moderne shqiptare  me qasje në poezinë moderne europiane. Poetët modernë europianë janë të njohur për stilin e tyre të veçantë dhe tematikën e ndryshme që shqyrtojnë në poezinë e tyre. Poezia moderne europiane ka një gamë të gjerë të stilave, temave dhe qasjeve. Disa nga poetët modernë europianë të njohur si T.S. Eliot, Pablo Neruda, Paul Celan  dhe shumë të tjerë janë të njohur për eksperimentimin me gjuhën, stilin dhe për të trajtuar tematika të ndryshme si dashuria, politika, historia, dhe emocionet e njerëzve.

 

Është e rëndësishme të theksohet se poezia moderne shqiptare, përfshirë poezinë e Fatmir Terziut, ka potencial të madh për të gjetur vend në skenën e poezisë europiane në të ardhmen. Poetët shqiptarë kanë pasur një kontribut të rëndësishëm në letërsinë e botës dhe janë njohur për aftësitë e tyre krijuese dhe sensin e thellë artistik. Në këtë kontekst një poet si Fatmir Terziu mund të përfaqësojë një zë të ri dhe të freskët në poezinë europiane me tematikën dhe stilin e tij të veçantë.

 

VII-Stili poetik i Fatmir Terziut në poezinë "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" është i veçantë e personal, dhe nuk është e lehtë të krahasohet me një poet europian specifik. Megjithatë, ka disa ngjashmëri me poetë europianë të njohur në disa aspekte:

Metafora dhe Simbole: Stili i Fatmir Terziut përdor metafora dhe simbole të forta për të shprehur ide dhe emocione thelbësore. Ky aspekt i stilit të tij mund të krahasohet me poetët e njohur simbolistë si Arthur Rimbaud ose Paul Verlaine, të cilët gjithashtu përdorën simbole dhe metafora për të shprehur ndjenjat dhe ide të tyre.

Reflektimi mbi Kohën dhe Identitetin: Poetët europianë modernë si T.S. Eliot janë të njohur për reflektimin e tyre mbi kohën dhe ndikimin e saj në identitetin njerëzor. Edhe Fatmir Terziu në këtë poezi trajton këto tema në një mënyrë të ngjashme.

Përdorimi i Detajeve të Kujtesës: Stili i Terziut përdor detaje të kujtesës dhe kujtimet personale për të krijuar një ndjesi të thellë nostalgjie dhe reflektimi. Ky element i stilit mund të krahasohet me poetë të tjerë europianë që përdorin kujtimet dhe detajet personale për të përshkruar emocione dhe ide të tyre.

Megjithatë, është e rëndësishme të kuptohet se stili poetik i Fatmir Terziut është i tij i veçantë dhe nuk është e lehtë të krahasohet me një poet specifik europian. Ai ka një zë të vetin dhe shpreh një perspektivë të vetën të shoqërisë dhe kohës së tij nëpërmjet poezisë.

 

VIII-Natyrshëm lind pyetja : a është poezi moderne poezia "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë" e  Fatmir Terziut? Pa marrë rolin e një arbitri themi se po, mund të quhet një poezi moderne, dhe këtu japim disa arsye për këtë:

 

Stili i Shprehjes: Stili i shprehjes dhe gjuha e përdorur në poezinë e Terziut është  i përdorur në poezinë moderne. Përdorimi i metaforave, simboleve dhe imazheve komplekse për të shprehur ndjenjat dhe ide të thella është një karakteristikë e kësaj të fundit.

 

Trajtimi i Temave Aktuale: Poezia trajton tematika që janë relevante për shoqërinë moderne, duke përfshirë ndryshimet shoqërore, ndikimin e kohës në identitet, dhe mungesën e vlerave tradicionale. Këto janë tema të përbashkëta në poezinë moderne që reflektojnë sfidat dhe kompleksitetin e kohës së sotme.

Struktura dhe Forma e Lirë: Poezia e Terziut ka një strukturë të lirë dhe nuk ndjek një skemë të rregullt të rimeve apo strofave. Kjo është një karakteristikë e shpeshtë në poezinë moderne, ku poetët shpesh lënë mënjanë normat tradicionale të poezisë në favor të lirive kreative dhe shprehjes personale.

Sensibilizmi Emocional: Poezia shfaq ndjenja të thella dhe emocione të autorit në një mënyrë të ndjeshme. Ky sensibilizëm emocional është një tipar i shpeshtë në poezinë moderne, ku poetët përdorin poezinë për të shprehur mendime të thella dhe ndjenja personale.

Një tjetër karakteristikë e të qënit moderne të kësaj poezie është përdorimi i teknologjisë moderne dhe të ndryshimeve shoqërore si tema. Ndërkohë që poezitë tradicionale janë shpesh të fokusuar në natyrën, dashurinë, apo mitet, poezitë moderne përfshijnë ndikimin e teknologjisë, urbanizmit, dhe ndryshi-meve komplekse shoqërore. Në poezinë "Mashtrohen flokët bëhen të bardhë," përmendet përdorimi i celularëve dhe bisedave për politikë, duke treguar një ndikim të dukshëm të shoqërisë moderne në jetën e personazheve dhe autorit.

Në poezinë moderne, përdorimi i gjuhës dhe strukturës së saj është shpesh eksperimentues dhe inovativ, element që vërehet  në poezinë e Fatmir Terziut. Ajo ndryshon nga poezitë tradicionale të strukturuara dhe me skema të rregullta të rimeve, duke përdorur një formë më të lirë dhe përdorimin e stilistikave të ndryshme për të shprehur thelbin dhe emocionet e poezisë.

 

Përfundimisht, poezia moderne shpesh është një mënyrë për poetët të shprehin pikëpamjet, ndjenjat, dhe reflektimet e tyre të thella mbi shoqërinë dhe botën e tyre dhe vlerësojmë se kjo poezi e Fatmir Terziut( dhe përgjithësisht poezia e Terziut) përmbush këto kriter për të cilat mund ta klasifikojmë atë si një poezi modern, madje dhe tepër të suksesëshme dhe për këtë duhet ta përshëndesim sinqerisht. Qoftë dhe vetëm për përfaqsimin europian që na bën.

 

 

Sarandë, më shtator 2023

 

 

Mashtrohen flokët bëhen të bardhë

Nga Fatmir Terziu

Kur dëbora ia shkuli flokët bardhësisë

Gjyshja na rrëfente përrallë

e na këndonte ninullë

ne rendnim hapësirës

kujtonim se do të ishim gjithnjë fëmijë

mblidhnim ëndrrat tinëz

në torba të mëdha

t'i shpërndanim lirisht botës pa kufij.

 

Kur dëbora u bë akull dhe ngricë

stërvisnim këmbët

se koha na kujtoi një ditë

dhëmbët

që ngrinë prej ftohtësisë

teksa shkruajmë tashmë memorjet

udhëve të gjata të pafundësisë

me një shije ndryshe nga akulloret

e fëmijërisë.

 

Ndodh sot që dëbora të na ngjyej flokët

me pamjen që imitohet në ekran

koha na struk shokët

netëve që sjellin errësirën ngadalë

në skutën e një bote të ftohët

heshtin

fshihen numrat në celularë

e ne flasim me veten vetëm për politikë

dhe politikanë,

që bardhësinë na e kanë vrarë.

 

Dëbora tashmë ka harruar dhe veten

ka vite që nuk ka zbardh

flokët që ia shkuli bardhësisë po treten

po flokët tanë e imitojnë pa fjalë

mashtrohen,

bëhen të bardhë.

 

GJITONIA E FATMIR TERZIUT

 

 

Nga Timo Mërkuri

Sinqerisht ju them që porsa lexova titullin "Gjitonia ime" te poezia e Fatmir Terziut një buzëqeshje më çeli në buzë, por dhe nisa të këndoja me vete këngën aq të bukur të Petrit Lulos “Gjitone e bukur gjitone” me tekst të Arben Dukës. Duhet ta pranojmë se vetëm kujtimi i gjitones vërsnike është jo vetëm një kujtim i bukur por edhe një shtysë për të shkruar për ndjesitë e fëminisë sonë. Janë të shumtë poetët që njohjen e para, puthjet e para, madje dhe eksplorimet e para i kanë përjetuar naivisht me gjitonet, dhe në kohe të ndryshme u kanë kushtuar poezi, të cilat përkujdesen për ndjenjën e humbjes së kohës dhe momenteve të fëminisë dhe adoloshencës së parë, por pavarësisht kësaj, ato mbartin një ndjenjë pozitive, të ngrohtë e të ndjeshme, e cila është  karakteristikë e gjithë poezive të shkruara me këtë temë. Fëminia gjithnjë ka qënë një burim i pashtershëm sinqeriteti në krijimtarinë letrare, duke arritur majën në poezi. Si e tillë dhe  poezia "Gjitonia ime" e Fatmir Terziut ka disa elemente që shfaqin sinqeritetin në vargje dhe, pavarësisht humbjes së saj (fëminisë), ajo mbart pozivitet në çdo varg:

Edhe pse poezia përshkruan një moment të një kohe të kaluar që nuk mund të kthehet mbrapsht, ajo shpreh një dashuri të thellë dhe kujtime të bukura të asaj kohe, element pozitiv që përforcon emocionet e ngrohta të poezisë dhe u kushton rëndësi momenteve të lumtura të jetës.

Poezia përshkruan një lidhje të veçantë dhe të ngrohtë me gjitonen, përcjell një ndjenjë të ngrohtësisë të lumturisë së përjetuar dhe shpreh një ndjenjë të thellë të lidhjes me atë, duke u shfaqur si një aspekt pozitiv në poezi dhe përvojë pozitive në jetë. Miqësitë e fëminisë i kanë rrënjët në thellësi të subkoshiencës sonë, ato nuk ndikohen nga  ndryshimet e statusit shoqëror të  fëmijëve në rritjen e tyre në jetë.Vargjet shfaqin naivitetin e një moshe që e quante të natyrëshme çdo lidhje që realizohej nëpërmjet ndjenjave shpirtërore, pa e parë më tejë zhvillimin e saj.

Edhe pse poezia shpreh nostalgjinë për ato çaste të një kohe të kaluar, ajo e bën këtë me një ndjenjë pozitive, pse vetë nostalgjia është një mënyrë për të ruajtur dhe vlerësuar kujtimet e lumtura dhe emocionet e jetës së hershme, ajo është një mall për rikthimin e kohës së shkuar.

Pra, megjithëse poezia shpreh ndjenjën e humbjes, si pasojë e ikjes së kohës dhe momenteve të kaluara, ajo bën këtë në një mënyrë që ve në dukje dhe forcon ndjenjën e lumturisë të përjetuar dhe kujtimit të bukur. Ndaj themi se kjo  poezi e Terziut përcjell një ndjenjë pozitive të emocioneve të ndjeshme dhe të lidhjes njerëzore, duke kujtuar momentet e kaluara me dashuri dhe respekt.

II-Poezia është e shkruar me ndjenjë dhe imagjinatë të theksuara dhe shpreh emocionet e poetit ndaj kësaj gjitoneje, duke na lënë të kuptojmë apo të ndjejmë se ai, poeti ndjente diçka (fëminisht) për të. Këtë ai e realizon duke përdorur mjeshtërisht imazhet poetike.

Poezia fillon me imazhin e poetit që shkruan me përqendrim, me një "penë të nxehtë në dorën time" dhe vështronte drejt dritares së gjitones së tij, pamja e së cilës e bënte poetin fëmijë ta shijonte "si akullore", gjëja më e ëmbël dhe më e dashur e fëminisë sonë, duke shfaqur me këtë jo vetëm një ndjenjë  kënaqsie.

Pasi shfaq një lojë ndjenjash me qëndrimin e zogjve në parvaz, poeti përmend një moment të ndjeshëm mes tyre, kur ata shikojnë njëri-tjetrin dhe shpreh se ai po qetëson zemrën e tij të trazuar nga malli me zërin e tij të butë dhe të qetë. Ky moment shfaq ndjenjën e një lidhjeje të ëmbël dhe të ndjeshme të dikurëshme mes tyre, kujtimi i së cilës i trondit shpirtin me dallgë ndjenjash, si deti bregun.

Në pjesën tjetër të poezisë, shkruhet për xixëllonjat që ndezën dritaret zjarr dhe shenjat e errëta që shuhen ngadalë, duke përshkruar një kthim të natës në ditë nëpërmjet lodrave të tyre të moshës dhe një ndjenjë të ngrohtësisë e lumturisë, pavarësisht se poeti  nuk mund të gjejë fjalë për të përshkruar ndjenjat e tij.

Poeti shpreh se fletorja e tij sot kujton gjitonën e asaj kohe dhe ndien se zgjimi është vonuar. Dritarja është bërë një pikë e bardhë dhe sytë e tij janë të ndaluar tek ajo dritare. Ai shprehet se nesër nuk e di ç'do të ndodhë, por: “për mua do të mbetesh një lule,/që çel gjithnjë një varg të malluar” duke shprehur çiltërsinë e ndjenjave të tij fëminore që jetojnë te ai.

Pra poezia shpreh ndjenjat e dashurisë, mallit dhe melankolisë, dhe paraqet një moment të kujtueshëm të një lidhjeje të ëmbël dhe të pashuar me gjitonen, duke përdorur imazhe të bukura dhe të ngrohta për të përshkruar këtë moment dhe për të shprehur emocionet e tij në një mënyrë të ndjeshme dhe të ndjeshme. Dhe duhet të shtojmë se kjo është realizuar mjeshtërisht me një varg e gjuhë të ëmbël, formuar me fjalë të thjeshta që mbajnë ngrohtësinë e ndjenjave të herëshme.

III-Poezia ka një tonalitet të ndjeshëm dhe të butë, me imazhe të pasura që shfaqen në të gjithë tekstin për të përshkruar momentin dhe ndjenjat e poetit.

Imazhet e natyrës dhe dritares, si zogj dhe xixëllonja,  përshkruajnë bukurinë dhe harmoninë e momentit. Dritarja e gjitones si në gjithë poezinë shqipe, edhe këtu është elementi kryesor i poezisë dhe shpërfaq jo një objekt por një ndjenjë të ndriçuar dhe të ngrohtë.

Në këtë poezi  emocionet e dashurisë dhe mallit janë theksuar fuqishëm pasi me ato poeti shpreh ndjenjën e tij të thellë për gjitonen, ndjenjë që përforcon lidhjen dhe bukurinë e momentit. Vlen të shtojmë se poeti përdor mjeshtërisht kontrastin mes dritës dhe errësirës për të përshkruar ndryshimin e natës në ditë dhe ndjesinë e ndryshimit nga trishtimi në gëzim, por edhe si një mjet artistic I pikturës poetike.

Poezia natyrshëm përmban elementë të nostalgjisë, pasi kanë kaluar shumë vite nga përjetimi naiv i ndjenjave të  fëmijës, poeti  ndien se këto momente të bukura do të mbeten në kujtesën e tij edhe në të ardhmen, një kujtim i këndshëm dhe një burim i kënaqësisë dhe i një frymëzimi për të.

IV- Poezia është e strukturuar në strofa me vargje  me gjatësi gati të njejtë, por të ndërlidhura nga tema e përgjithshme e poezisë. Kjo strukturë e ndihmon lexue-sin të kuptojë zhvillimin e ndjenjave dhe ngjarjes në poezi.

Ajo është realizuar si një portret poetik i një momenti të bukur dhe të ngrohtë në jetën e autorit, një ndjenjë e thellë e dashurisë dhe mallit përjetohet në të dhe autori arrin të komunikojë këto ndjenja me një mënyrë të bukur, të ndjeshme dhe poetike. Sinqerisht që ky është një shembull i bukur në poezinë shqipe që përshkruan emocionet dhe bukurinë e zakonshme në mënyrë të veçantë dhe të gjallë.

V-Fakti që shumë poetë kanë shkruar poezi apo tekste këngësh për gjitonen është i zakonshëm dhe ka arsye të dukshme, disa prej të cilave mund t'i shtjellojmë në kontekstin e poezisë "Gjitonia ime" dhe më gjerësisht në poezi.

-Shumë njerëz kanë përvjetuar fëmininë dhe adoleshencën në një ambient të ngushtë komunitar ku fqinjët dhe gjitonët janë një pjesë e rëndësishme e jetës së tyre. Këto lidhje të hershme mund të ndikojnë thellë në emocionet dhe kujtimet e tyre.

- Fqinjet e bukura shpesh janë burime të pasura frymëzimi për shkrimtarët , të cilët shfrytëzojnë  përvojën dhe çiltërsinë e  moshës fëminore apo të adoloshe-ncës së parë  në veprat e tyre. Adoleshentët janë të prekshëm nga ndjenjat dhe emocionet  dhe kjo fazë e jetës është shpesh e përkryer për të shprehur ndjenjat përmes poezisë, madje shumë adoloshentë nnisin të shkruajnë poezitë e para të përjetimeve të moshës.

-Adoleshentët zhvillojnë lidhje  shpirtërore me njerëzit që janë të pranishëm në jetën e tyre të përditshme, ku fqinjët janë aktorët e krijimit të tyre, pa pretenduar  për vazhdimësinë, kujtimi i të cilës shpesh i tremb si diçka e panjohur. Kjo situatë afërie ose intimiteti fëminor shpesh shpërblehet në poezi.

-Adoleshentët përjetojnë ndryshime të shumta emocionale e të ndjeshme dhe poezia ofron një mënyrë të mirë për të shprehur dhe për të kuptuar ndjenjat e tyre, ku fqinjtë dhe gjitonët janë pjesë e rëndësishme të këtyre emocioneve dhe kujtimeve.

Kjo poezi është një shembull i mirë i kësaj ane të shkrimtarëve që përdorin përvojat e tyre me fqinjët për të shprehur emocionet dhe ndjenjat e tyre në një mënyrë të poetike. Një poezi e tillë përcjell thellësinë e lidhjeve njerëzore dhe ndikimin e të tjerave në jetën tonë, veçanërisht në momente të rëndësishme të adoleshencës dhe rinisë. Është bukur të shkruash për përjetimet e para të njohjes së vetes nëpërmjet syve të një fqinje vërsnike, është një përvojë që nuk e fiton në asnjë fakultet.

V-Poezia "Gjitonia ime" e Terziu shpreh një tipar psikologjik të theksuar, veçanë-risht në kontekstin e ndjenjave, të lidhjes dhe të kujtimit. Ideja e poezisë është thelbësore për kuptimin e këtij tipari psikologjik:

-Te kjo poezi Terziu tregon se edhe pas kalimit të kohës, ai kujton me dashuri dhe nostalgji momentet e kaluara me gjitonen, ku nostalgjia është një ndjenjë e thellë e kujtimit dhe  dëshirës për të kthyer kohën mbrapsht në kohë. Ky tipar psikologjik tregon për ndikimin që kujtimet dhe lidhjet e hershme kanë në mendjen dhe emocionet e njerëzve.

-Poezia përshkruan ndjenjat e thella të dashurisë ndaj gjitones dhe një brengë të fshehur për ndërprerjen e saj, duke shfaqur ndikimin e ndjenjave të ndryshme emocionale që adoleshentët mund të përjetojnë kur zhvillojnë lidhje të hershme me fqinjët dhe gjitonjët e tyre.

-Ajo shpreh një intimitet të ngrohtë e të ndjeshëm me gjitonjen, e cila përforcon ndjenjat e një lidhjeje të thellë, të sinqertë dhe të veçantë në këtë periudhë të jetës, pse adoleshentët në këtë periudhë të jetës ndihen më të prekur nga emocionet dhe ndjeshmëritë.

-Poezia shfaq dhe ndjenjën e humbjes së “shansit” dhe të momenteve të bukura të adoleshencës. Autori ndien se "zgjimi është vonuar" dhe se "dritarja ka mbetur një pikë e bardhë," ku, duke treguar për ndryshimet dhe kohën që kalon, shfaq indirekt  një aspekt psikologjik që lidhet ngushtë me ndjenjat e humbjes dhe të kujtimit

Poezia “Gjitonia ime” e Terziut është një poezi e sinqertë, e ngrohtë, thellësisht emocionale dhe shfaq  ndikimin që kujtimet e lidhjet e hershme kanë në psikologjinë dhe emocionet e njerëzve. Ajo thekson rëndësinë e ndjenjave të adoleshencës dhe lidhjes së tyre me kohën dhe kujtimet. Sinqerisht duke lexuar këtë poezi qortova veten pse nuk i kam rruajtur poezitë e rinisë së parë, shumë vargje të së cilave më shfaqen në kujtesë si meteorë.

 

Sarandë, më shtator 2023

 

 

Gjitonia ime

Nga Fatmir Terziu

Pena e nxehtë në dorën time

një re e dendur mbi atë fletore

po fshije dritaren gjitonja ime

sytë e mi të shijonin si akullore.

 

Zogj të sapoardhur rrinin në parvaz

xhamin me njolla puthën nga malli,

ti po më shihje. Unë me atë avaz

qetësoja zemrën e dehur nga halli.

 

Xixëllonjat ndezën dritaret zjarr.

Shenjat e errëta u shuan ngadalë.

Yjet u kapën e u bënë një varg,

unë trendja vargun e s'gjeja fjalë.

 

Fletorja sot kujton gjitonen përballë

zgjimi është vonuar. Jashtë ka gdhirë

dritarja ka mbetur një pikë e bardhë

sytë e mi tek ajo dritare kanë ngrirë.

 

Nesër nuk e di ç'do të jem më tutje

ndoshta thjesht për ty një i huaj,

për mua do të mbetesh një lule,

që çel gjithnjë një varg të malluar