Timo Mërkuri 

SHUMËSIA KUPTIMORE E POEZISË “ETJA E KRYQËZIMIT” E ANTON NIKË BERISHËS

 

Takimi me poezinë “Etja e kryqëzimit” të Anton Nikë Berishës te libri “Me shkëlqim yjesh” (f. 35) nuk ishte befasi për mua, pasi duke ditur njohuritë e thella dhe të gjera të autorit për historinë, teorinë dhe praktikën e krishterimit, njohje që përligj një seri veprash krijuese ku përfshihen romane, studime, përmbledhje krijimesh të personaliteteve kishtare, do të më befasonte mungesa e një krijimi dhe emri i Berishës në mes të poetëve që kanë shkruar për këtë temë. Nuk më befasoi as niveli i epërm artistik dhe psikologjik i këtij krijimi poetik, madje as metaforizmi i fjalës “Kam etje” të Jezu Krishtit në “Etja e Kryqëzimit” nuk më habiti për arsye se: së pari kjo fjalë e Krishtit u shqiptuar në çastin që Ai ishte i kryqëzuar dhe se: së dyti kuptimësia e saj është një nga shtyllat kryesore të krishterimit, me zbërthimin e së cilës janë marrë dishepujt e tij qysh në fillesë: papë e kardinalë, komentues e teologë të kishës, biografë kishtarë dhe shkrimtarë të ndryshëm.

Mua më vuri në mendime lidhja që poeti i bënte kësaj fjale me pritjen entuziaste që populli i Shkodrës i bëri Papës Gjon Palit II në vizitën e tij më 25 prill 1993, vendosja e kësaj fjalë në gojën e Papës Wojtila dhe fakti se: ndryshe nga natyra e tij, që anon në krijimin e poezive të mendimit, kjo është një poezi pasionante, simbolike e metaforike, e cila jo rastësisht e ka titullin të metaforizuar në: “Etja e kryqëzimit”, duke lënë të kuptohet që bashkë me Jezusin u (synua) kryqëzua dhe “etja” e tij, dashuria e mëshira (e Atit) për njerëzit, gjë që sjell përfundimin logjik: me ringjalljen e Krishtit u ringjallën dhe ato, si dhuratë e Atit për njerëzimin.

 

I-E parë në kontekstin historik Jezu Krishti e tha shprehjen “Kam etje[1]“ në orën tre mbasdite të ditës së kryqëzimit dhe pasi refuzoi të pinte uthullën që i ofruan me tallje ushtarët romakë ai shqiptoi frazën tjetër: “U krye”. Në burimet kishtare mësojmë se ai kishte kaluar tri orët “e errësirës” nga dreka deri në orën tre të mbas ditës me bindjen e plotë se Ati i tij e kishte braktisur, pasi nuk i ishte përgjigjur britmës së tij (rreth orës nëntë) me zë të lartë, me fytyrën e drejtuar nga qielli: Eli, Eli, lama sabaktani?, d.m.th “Perëndia im, Perëndia im, përse më ke braktisur?” (Ungjilli sipas Mateut: K.27. v. 46.). Këtë informacion e gjejmë te Ungjillin sipas Gjonit, ku te Kap. 19:28 lexojmë: “Pas kësaj, Jezusi, duke ditur që tashmë çdo gjë ishte kryer, që të përmbushej Shkrimi, tha fjalën: “Kam etje!”. S’kanë munguar komentet dhe hamendsimet për një etje fizike për ujë, si pasojë e dhimbjeve dhe vuajtjeve, por po të ishte kjo, ai do të kishte pirë uthullën që i afruan ushtarët romakë, aqë më tepër që pirja e saj do t’i mpinte dhimbjet. Ai nuk e kishte fjalën për etje fizike, ai kishte “etje për mëshirë” nga Ati i tij, kishte “etje për dashurinë” e njerëzve të pranishëm dhe jo të pranishëm. Ndërsa fraza e tij: “U krye” ka kuptimin se çdo gjë u krye sipas shkrimeve të shenjta.

Është e natyrshme pyetja: çfarë qasjeje kanë në kontekstin e poezisë “Etja e kryqëzimit” fraza “kam etje” e Krishtit, vetë Jezu Krishti në kryq dhe populli shqiptar. Them se qasja është shumë e dukshme dhe e pranishme, si në historinë e popullit tonë ashtu dhe në aktualitetin që jetojmë.

Populli shqiptar gjithmonë ka pasur “etje” për dashurinë, ndihmën dhe ngrohtësinë e Evropës, si një foshnjë e vogël për dashurinë e nënës së saj, por ka dy momente në historinë e tij që kjo etje është bërë etje zalisëse, pasi fryma e tij (e popullit) ka qenë në grahmat e fundit. Rasti i parë ka qenë me pushtimin turk pas epopesë skënderbejane kur ai mbeti vetëm nën lemerinë e pushtuesit. Në qoftë se në gjallje të Skënderbeut Evropa dërgonte ndihma materiale, financiare, madje dhe ushtarë për t’iu bashkuar ushtrisë shqiptare në luftën anti osmane, pas rënies së kështjellës shqiptare asnjë e tillë nuk u duk në horizont. Është e vërtetë që Vatikani vijoi ndihmën me përgatitje e dërgim priftërinjsh në vendin tonë, me botimin dhe dërgimin e literaturës kishtare, por populli ynë kishte etje, kishte shumë etje për liri. Ishin të shumtë ata që “i tregonin

burimin”, por shumë të pakët ata që i ofronin një gotë ujë.

Rasti i dytë nisi në vitin 1945 dhe arriti kulmin në vitin 1967, me prishjen e kishave, përndjekjen e priftërinjve dhe ndalimin e besimit fetar. Ishte njësoj si një kuçedër që kishte “etje për gjak” të zaptonte burimin ndërsa njerëzit thaheshin nga “etja për besim”, nga etja për një bashkëbisedim, qoftë dhe në heshtje me Zotin, por kuçedra-diktaturë i trembej kësaj heshtjeje gjëmimtare më shumë se topave e avionëve luftarakë. Përballë kësaj kuçedre nuk bënte punë ndonjë Gjergj Elez Ali, pasi vetëm në Shkodër u martirizuan 38 të tillë. Me një “etje” të tillë (pak të shuar) e gjeti Papa Karol Wojtila popullin tonë në atë vizitë të 25 prillit 1993.

Për fat të keq edhe një rast tjetër i është shtuar kontekstit të detyruar historik, por në këtë rast është vetë populli ynë i kryqëzuar në kryqin e tranzicionit të stërzgjatur me një “etje” të madhe për liri, demokraci, zhvillim e bashkim me Evropën, i mohuar tre herë në ditë nga bijtë e tij si Jezu Krishti nga Pjetri dhe nga Evropa dyer mbyllur. Populli ynë i kryqëzuar ka etje për dashurinë dhe ngrohtësinë evropiane.

Në këtë kontekst duhen lexuar këto vargje, me qëllim që ta kuptojmë etjen e Jezu Krishtit në kryq dhe vetë “Etjen e kryqëzimit” në poezi.

 

II-Raportet e popullit shqiptar me krishterimin janë të njohura në thellësi kohe: qysh me Shën Palin, në thellësi me mbi dhjetë shenjtorë me origjinë shqiptare, me papët e Vatikanit me origjinë shqiptare, me shpalljen e heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti si “Atlet i Krishtit” më 11 shtator 1457 nga Papa Kaliksti III (“Atleta invitto e propugnatore del nome cristiano”), dhe në kohët moderne: me shpalljen martirë të 38 priftërinjve katolikë ekzekutuar nga regjimi komunist si dhe me nderimin e veprës dhe shenjtërimin e Nënës Tereze.

Klerikët e krishterë kanë dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në historinë e popullit tonë, ku ata shfaqen si komandantë kështjellash në kohën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, si prijës të kryengritjeve kundër otomanëve apo dhe pjesëtarë në çetat e kryengritësve; ata dallohen sidomos për rruajtjen dhe zhvillimin e gjuhës shqipe në periudhën e pushtimit Osman; shkruan e botuan libra shqip, predikuan krishterimin në gjuhën shqipe, madje hapën shkolla ku mësohej krishterimi në gjuhën shqipe.

Me tekste të shkruara nga priftërinjtë dhe të botuara në Vatikan dëshmohet se krishterimi i shërbeu identitetit evropian të shqiptarëve si kordoni ushqyes i fëmijëve në bark të nënës, duke qenë vetë pjesë organike e këtij identiteti. Priftërinjtë mblodhën artin gojor dhe kodet zakonore shqiptare dhe ishin botuesit, komentuesit dhe mbrojtësit e tyre në jetën shqiptare, ndonëse shpesh i vishnin me petkun fetar (me synim mbrojtjeje dhe jo tjetërsimi). Ata ishin të parët që kryen studime shkencore mbi gjuhën dhe gramatikën e gjuhës shqipe, madje duhet theksuar se ishin klerikët që drejtuan mendimin dhe vendimin miratues të alfabetit latin të gjuhës shqipe, duke shpallur kështu faktin që kombi ynë ishte pjesë organike e Evropës.[2]

Në poezinë “Etja e kryqëzimit” Anton Nikë Berisha përqëndrohet te figura e Karolo Wojtilës (Papës Gjon Palit II) dhe te kontributi e tij në njohjen dhe propagandimin e vendit tonë si pjesë organike e Evropës, duke riafirmuar botërisht identitetin evropian të kombit tonë[3]. Poeti përmend shenjtërimin e Nënës Tereza për të cilën papa u shpreh me superlativa[4], foli për Kosovën[5], të cilën e quajti: “Kosova është varrë e shpirtit im” dhe bëri thirrje të shpëtohej nga martirizimi.

Poeti na e paraqet të bukur, plot mirësi e shenjtëri, portretin e Papës Gjon Palit II, pse ai e ka parë Papën nga brenda shpirtit të tij, e ka ndjerë mirësinë dhe dhembshurinë e tij për popullin tonë. Berisha nuk e ka soditur, nuk e ka fotografuar së jashtmi Papën dhe kjo është e dukshme, po ta shohësh me sytë e ndjenjës, prej ku portreti i Papës rrezaton pastërti, bardhësi, mirësi e shenjtëri dhe të krijon besimin se personi i tij është i duhuri për t’i besuar të të drejtojë dhe udhëheqë pasi ai vlerësohet nga poeti si: “Kalorës i fesë së gjallë” dhe ” Lis i jetës me etje të pashuar për dritë”. Së pari Berisha i ka ndjerë shpirtërisht fjalët e Papës, pastaj e ka kuptuar domethënien e tyre, e cila e ka tronditur dhe lumturuar. Ai ka qenë një përjetues i këtyre fjalëve, jo një dëgjues i tyre, këtu e kanë burimin ato vlerësime poetike të poetit: “Hyji vetë shortin e caktoi/e rrezja e Dritës ra në ty/e ndriçoi shpirtin dhe mendjen tënde/dhe nga Vatra e Shën Pjetrit /Biri i Hyjit vuri në buzët e tua /”Mos keni frikë[6]!”/dhe ndenje zgjuar me etjen e kryqëzimit/ duke e shtuar pareshtur / dashurinë – /gurrë e ndriçimit qiellor”, të cilat shfaqin një portret njeriu të shenjtë, të “shënjuar[7]“ nga vetë Hyji, prandaj në gojën e tij i vë edhe fjalë të Jezu Krishtit, të cilat tingëllojnë natyrshëm. Nuk e di pse, por me leximin e portretit të Papës, krijoj bindjen se qysh në atë ditë poeti Berisha ka ndjerë shenjtërimin[8] e ardhshëm të Papa Gjon Palit II, gjë të cilën e ka shprehur te vargjet: “Të përfytyroj pas çastit të gjykimit/me hirin e Hyjit ngjizur”.

 

III- E parë në këtë kontekst poezia, duke shfaqur vizitën e Papës në Shqipëri dhe pritjen e ngrohtë që i bëri populli shqiptar, shpreh dhe konfirmon më së pari identitetin evropian të shqiptarëve, madje edhe elementin fetar e vë në funksion të identitetit evropian, dhe kjo duket në disa aspekte:

Identiteti evropian karakterizohet nga respekti për diversitetin kulturor dhe fetar (dhe Shqipëria është një vend me një diversitet të tillë), që është karakteristikë e Evropës moderne dhe është një përpjekje për të promovuar harmoninë dhe bashkëjetesën ndërmjet komuniteteve të ndryshme fetare.

Shqipëria ka një histori të pasur kulturore dhe fetare që është ndikuar nga traditat e krishterimit dhe (të islamit). Vizita e Papës dhe pritja e ngrohtë që ju afrua atij nga populli shënjon vlerat e tolerancës fetare dhe bashkëjetesës paqësore ndërmjet besimeve të ndryshme që ekzistojnë aktualisht në Shqipëri, pa marrë parasysh origjinën e tyre. Kjo tolerancë është një karakteristikë e vlerave evropiane, ku liria fetare dhe respekti për besimet e të tjerëve janë parë si vlera themelore.

Historia dëshmon për një lidhje të popullit tonë me Evropën në aspektin e mbrojtjes së përbashkët nga armiqtë e përbashkët, të ndihmesës ushtarake dhe ekonomike, të kulturës dhe të besimit, ku krishterimi ka qenë jo vetëm “spiranca që popullin tonë e mbante të lidhur me Evropën” (Noli).

Pra, vizita e Papës dhe pritja e ngrohtë, gati adhuruese që iu bë nga populli shqiptar tregon përkushtimin e vetë popullit ndaj vlerave evropiane dhe konfirmon identitetin evropian të tij. Mund të themi se kjo ngjarje historike (vizita e Papës) dëshmon se Shqipëria është aktualisht një pjesë e familjes evropiane dhe punon për t’i ndjekur vlerat dhe mësimet evropiane për një të ardhme të ndritur.

 

IV- Në poezinë “Etja e Kryqëzimit” paraqitja dhe kujtimi i vizitës së Papës Gjon Palit II në Shqipëri janë elemente thelbësore të një ngjarjeje historike, e cila ka ndikuar thellë në shoqërinë dhe kulturën shqiptare, por poezia nuk përqendrohet në aspekte fetare.

Poezia përfshin përbërës të rëndësishëm të vizitës së Papës Gjon Palit II në Shqipëri më 25 prill 1993, dhe krijohet një lidhje e thellë me historinë dhe kulturën shqiptare në kontekstin e kohës: (dhe nga Vatra e Shën Pjetrit), Shkodrës (Në Shkodër të priti Zoja e Këshillit të mirë/– Roje e fatit tonë–), Gjergj Kastrioti ( Erdhe me etjen e kalorësit të palodhur/ dhe puthe dheun e Vendit tim – /grigjën për ta bashkuar – /e në Sheshin “Skënderbe” të Gjergjit), Nënë Tereza (në plimin e buzëqeshjeve të brishta/që i ëndërrojnë skamnorët e Nënës Tereze,/aty – këtu – kudo –) etj. dhe sigurisht Papa Gjon Palit II, figura e të cilit është në qendër të poezisë. Poeti shpreh një vlerësim të madh për Papën si të zgjedhur nga vetë Hyji, madje edhe fjalët e tij cilësohen si të vëna në buzët nga vetë Biri i Hyjit (Jezu Krishti): “ /Biri i Hyjit vuri në buzët e tua “, madje edhe fjalë të vetë Krishtit: “ Kam etje” dhe “Mos keni frikë!”, por shohim lehtësisht se e gjitha kjo, e parë në kontekstin poetik, edhe elementet fetare janë përdorur në shërbim të historisë dhe identitetit kombëtar shqiptar.

Poezia ka dhe një dimension trishtimi aktual dhe një thirrje për unitet në kontekstin e kohës së shkruar, kohë kur Kosova ishte e përfshirë në konfliktin e luftës dhe vuajtjeve, duke prurë një thirrje për përballjen me vështirësitë dhe mbrojtjen e vlerave të besimit dhe identitetit kombëtar.

Fakti që populli i Shqipërisë doli nga diktatura komuniste dhe ateizmi i tij zyrtar dhe priti një Papë të krishterimit për herë të parë, është një ngjarje historike shumë e rëndësishme dhe emocionuese për vendin dhe popullin tonë, që shënoi një hap të madh drejt lirisë fetare për popullin, moment ky që tregoi ndjeshmërinë dhe dashurinë e tij ndaj krishterimit.

Vizita e Papës sjell një moment të madh të unitetit kombëtar, ku shqiptarët, pavarësisht besimit të tyre, u bashkuan në një emocion të përbashkët për të mirëpritur udhëheqësin e krishterimit, që shënon solidaritetin e popullit tonë, të kalitur përgjatë një historie të zjarrtë.

 

IV- “Etja e Kryqëzimit” është poezi simbolike, metaforike dhe imazhore; ajo shpreh thellësinë e ndjenjave dhe ndjeshmërisë së autorit, duke lënë hapësirë për interpretime të ndryshme dhe duke sjellë një përvojë poetike të re në letërsinë shqipe. Këtë e mbështesin elementet poetike si: Metafora e “Etjes së kryqëzuimit” shfaq një kërkesë thellësisht shpirtërore dhe një tendencë për ta penguar realizimin e shuarjes së kësaj etjeje nëpërmjet një dënimi ekstrem si kryqëzimi, metafora:“Shtegtimi i pandalë” që paraqet rrugën e jetës, e cila mund të kuptohet dhe si rrugëtimi i shpirtit drejt dritës dhe diellit shpirtëror.

Përdorimi i dritës si simbol i hirit, kuptimit dhe frymës së shenjtë shfaq dritësimin shpirtëror, të brendshëm të njeriut. Simbol i Kryqit është përdorur për të identifikuar Krishtin si një kërkesë për bashkim shpirtëror, ndërsa imazhi i rrjedhjes se “lumit malor”shpërfaqet si një metaforë për rrjedhjen e kohës dhe fuqinë e dashurisë së dritës që përtërin rrugën drejt dritësimit dhe fisnikërimit. Imazhet “Bukë, Krypë, Zemër” përfaqësojnë simbole të mikpritjes shqiptare, të lidhura me traditën dhe kulturën.

Fjalia e amshuar dhe thënia eksplikative[9]: “Fjala e amshuar është porsi pragu përmatanë të cilit jetojmë, lëvizim dhe jemi” në këto vargje theksojnë udhëtimin e thellë shpirtëror dhe kërkimin e dritës hyjnore, duke përdorur imazhe të natyrës dhe teologjisë. Autori shpreh dëshirën për të arritur dritën dhe kuptimin e thellë të jetës dhe mësimet që janë të lidhura me këtë kërkim. Imazhi “Zogj të Hekurt” (avionët serbë) ka një ngjyrë të fuqishme simbolike dhe metaforike, lidhur me ngjarjet e vështira dhe tensionet që përballonte populli shqiptar në Kosovë.

 

V-Në thelbin e saj “Etja e Kryqëzimit” është një poezi moderne me sfond fetar, po nuk është një poezi fetare. Është poezi moderne pasi shfaq elemente të modernitetit në poezi në disa aspekte:

Poezia është e ndarë në seksione, ku secili seksion ka një temë dhe një perspektivë të ndryshme, lloj strukturimi që është i zakonshëm në poezinë moderne, e cila lejon ndryshimet e temave dhe të perspektivave brenda një poezie.

Autori përdor simbole dhe metafora për të shprehur dukuri dhe ide, duke pasuruar thellësinë dhe kuptimësinë e poezisë. Përdorimi në këtë funksion i metaforave, i simboleve dhe i imazheve janë dukuri të veçantisë së poezisë moderne.

Siç treguam më sipër, kjo poezi përdor dukuri dhe ngjarje nga e kaluara e botës sonë për të përcjellë mesazhe aktuale, duke e bërë atë të rëndësishme për kontekstin e sotëm, ku qasja ndaj historisë dhe aktualitetit është një tipar modern i poezisë.

Disa studiues të poezisë moderne kanë theksuar se poezia moderne është më shpesh e përqendruar në përvojën individuale dhe emocionet e poetit, në këtë rast të poetit Berisha, ndërsa simbolikat fetare kanë tendencë të jenë më kolektive dhe të përkujdesen për temat e besimit dhe spiritualitetit.

Në rastin e poezisë “Etja e Kryqëzimit” të Berishës, simbolikat fetare janë

përdorur në një mënyrë të sofistikuar dhe të veçantë për të shprehur vlera dhe ide të botës shpirtërore dhe historike që janë aktuale edhe për kontekstin e sotëm.

 

VI-Në qoftë se do ta shohim në aspektin e teologjisë së krishterë poezinë “Etja e kryqëzimit” dhe frazën e Jezu Krishtit: “Kam etje” do të themi se Jezu Krishti në kryq, duke thënë, “Kam etje” nuk e pati fjalën për etje për ujë, si pasojë e dhimbjeve dhe mundimeve fizike. Ai kërkoi “ujë” dhembshurie nga Ati tij, “ujë” dashurie nga njerëzit. Në teologjinë e krishterë, shprehja “Kam etje” është interpretuar edhe si një dëshirë e Krishtit për të sjellë shpëtim dhe mëshirë për njerëzimin, ku Krishti është “ujë i gjallë” dhe në atë çast ai po e shprehte dëshirën për t’i shpëtuar njerëzit dhe për t’u dhënë jetën e përjetshme.

Referencat ndaj fjalëve të amshuara dhe mesazheve të Papa Gjon Palit II theksojnë një aspekt teologjik të njohurive dhe udhëzimeve fetare. Fjala e amshuar përcjell një kuptim të fesë dhe ngjarjeve historike fetare si thënia: “Dashuria është tharmi i paqes së shpirtit”, apo :” Kush beson nuk është asnjëherë i vetëm/as i vetmuar”.

Po ashtu edhe solidariteti i shprehur ndaj vuajtjeve në Kosovë e roli i Papa Gjon Palit II si një udhëheqës i besimit, shfaq një perspektivë teologjike të dashurisë së Krishtit dhe përkushtimit ndaj paqes dhe drejtësisë.

Kërkesa për një të ardhme të ndriçuar në kontekstin e poezisë ka edhe një dimension teologjik, pse shfaq besimin në fuqinë e hyjnore për të ndihmuar dhe përmirësuar jetën e njeriut.

Pra, “Kam etje” është e rëndësishme për krishterimin, sepse ajo përfshin thelbin e mesazhit të Krishtit dhe të kuptimit të tij të thellë teologjik; manifeston vuajtjen dhe sakrificën e Birit për shpëtimin e njerëzve dhe dëshirën e tij për të sjellë mëshirë të përjetshme për besimtarët. Të kemi parasysh se Berisha është një njohës i thellë i krishterimit dhe interpretimit të disa dukurive të tij, gjë që dëshmohet me një seri të gjerë krijimesh në këtë fushë të gjinive të ndryshme si poezi, studime, romane etj. I tillë shfaqet dhe në këtë poezi.

 

VII- Poezia “Etja e Kryqëzimit” e Anton Nikë Berishës mund të analizohet dhe në aspekte psikologjike dhe filozofike për të kuptuar idetë që shprehen në të.

Në aspektin psikologjik në këtë poezi “Etje” simbolizon etjen shpirtërore dhe dëshirën për të kuptuar thellësitë e jetës dhe të besimit.

Në aspektin filozofik mund të themi se poezia shpreh rolin e besimit në jetën e njeriut, ajo thekson se “dashuria është tharmi i paqes së shpirtit” dhe se kjo dashuri duhet të mbjellë në çdo zemër “etjen e Krishtit në kryq”, dashurinë për njeriun. Ky mesazh ka një dimension filozofik të thellë në lidhje me moralin dhe misionin e njeriut në botë.

Poezia shfaq një qëllim të përbashkët të njerëzve për të ndjekur rrugën drejt dritësimit shpirtëror. Ky drejtim i jetës ka një ndikim filozofik, pasi thekson rëndësinë e gjetjes së qëllimit dhe arsyes së ekzistencës së njeriut.

 

VIII- Poezia “Etja e Kryqëzimit” e Anton Nikë Berishës është një poezi moderne e një tipi të ri në letërsinë shqipe, me përmasa të gjera artistike, psikologjike dhe filozofike, e cila duhet lexuar me vëmendje të shtuar për të ndjerë pasurinë e saj shprehëse artistike; përligj pasurinë shpirtërore të një poeti të talentuar, me dije e njohuri të thella në letërsi dhe teologji.

Në këtë mënyrë dëshmohet se talenti krijues është fara e artit poetik, prozë, pikturë etj, niveli artistik i tyre është në varësi të nivelit krijues të përfituar në arsimim, lexim etj.

Anton Nikë Berisha është i bekuar nga Hyji: ka një talent original, të cilin te kjo poezi e ka ngjitur në shkallën e poezisë moderne të kuotës së lartë, duke përdorur mjeshtërisht edhe sfondin poetik fetar. Në letërsinë shqipe rrallë mund të gjesh aspekte të tilla poetike në një poezi moderne bashkëkohore. Kam shumë dëshirë të lexoj poezi të kësaj natyre prej tij dhe mendoj se nuk jam i vetmi, edhe pse te kjo poezi më duket se shoh të gdhendur kryqin ku herë shoh të Kryqëzuar Krishtin dhe herë shoh popullin tim.

 

Sarandë, nëntor 2023

 

---

[1] Është e kuptueshme që shprehja e Krishtit “Kam etje” s’ka të bëjë me etje fizike, pavarësisht se disa komente e shpjegojnë si të tillë. Midis vargut 27 dhe 28 (të kap. 19), ne kemi, pa dyshim, tre orët e errësirës – nga mesdita deri në orën tre. Pikërisht gjatë kësaj kohe Jezusi (kujtoi se) u braktis nga Perëndia, duke vuajtur dënimin e mëkateve tona (të njerëzve). Duke shfletuar Ungjillin sipas Gjonit, lexojmë te Kap. 19:28 “Pas kësaj, Jezusi, duke ditur që tashmë çdo gjë ishte kryer, që të përmbushej Shkrimi, tha: “Kam etje!”. Në K. 19:29 lexojmë: “Por aty ishte një enë plot me uthull. Pasi shtinë një sfungjer në uthull dhe e vunë në majë të një dege hisopi, ia afruan te goja”, ndërsa te K. 19:30 thuhet: “Kur Jezusi e mori uthullën, tha: “U krye!”. Dhe duke ulur kryet, dha frymën”.

“Kam etje” e Krishtit na tregon që më e madhe se etja e Tij fizike, ishte etja e Tij frymërore për shpëtimin e shpirtrave të njerëzve. 19:29 Ushtarët i dhanë uthull për të pirë. Me sa duket ata lagën një sfungjer në fundin e një shkopi prej hisopi dhe ia vendosën në buzë. (Hisopi është një bimë që përdoret në festën e Pashkës – Eksodi 12:22). Kjo nuk duhet ngatërruar me uthullën dhe vrerin që i ishte ofruar më parë (Mt. 27:34). Ai nuk e piu atë sepse kjo mund të shërbente si një lehtësues dhimbjesh. https:// krishterimi.al/komentari/gjoni/ gjoni_18-19/. Fjala e Jezu Krishtit në kryq “Kam etje” duhet kuptuar si një etje për mëshirë (nga Ati), si një etje për dashuri (nga njerëzit).

[2] Sigurisht që edhe klerikët, intelektualët e patriotë të besimit islam si busull orientimi të veprimtarisë e propogandës së tyre kishin Evropën, pavarësisht se shumë prej tyre aktivitetin e kryen jashtë Shqipërisë, ata si devizë kishin vargun naimian: O dritë e diturisë që lind nga perëndon. Për shkak të temës së shkrimit kufizohem me klerikët kishtarë.

[3]Qysh në 5 Tetor 1980 nga Otranto, Papa Shën Gjon Pali II duke dënuar persekutimin e besimtarëve dhe të qytetarëve në Shqipërinë komuniste, i drejtoi popullit shqiptar mesazhin e tij të parë të dashurisë atërore dhe të kujdesit për grigjën e vogël të martirizuar të katolikëve, nën thundrën e diktaturës ateiste komuniste. Në homelinë e Meshës Shenjtë të atij 5 tetori, Papa Shën Gjon Pali II sensibilizoi mbarë botën me këto fjalë: “E kështu sot nuk mund të mos e hedh vështrimin përtej detit, ku Kisha heroike në Shqipëri tronditet thellë nga persekutimi i gjatë, por edhe pasurohet nga dëshmia e martirëve të saj: ipeshkvij, meshtarë, rregulltarë, rregulltare, besimtarë e qytetarë të thjeshtë”.

[4] Në Shkodër, më 25 prill 1993, Papa Gjon Pali II, duke vlerësuar veprimtarinë e Nënës Tereze tha: “Të dashur, nuk mund mos të përshëndes një person fort të përvuajtur që ndodhet mes nesh. Është Nëna Tereze e Kalkutës. Të gjithë e dinë nga vjen, cili është Atdheu i saj. Atdheu i saj është këtu. Edhe në kohët e izolimit të plotë të Shqipërisë ishte pikërisht kjo rregulltare e përvuajtur, kjo shërbëtore e përvuajtur e më të varfërve ndër të varfër që përçonte në tërë botën emrin e Atdheut tuaj. Në të, në personin e Nënës Tereze, Shqipëria është nderuar gjithmonë. Ky është misioni i saj e i të gjithë atyre, që porsi ajo, janë ndjekës të vërtetë të Krishtit, apostuj të Krishtit, apostuj të dashurisë e të përdëllimit. Ju falënderoj sot në emër të Kishës universale, ju falënderoj, të dashur shqiptarë, për këtë bijë të tokës suaj, të popullit tuaj”! Në një rast tjetër, me besimin te shenjtëria e Nënës Tereza Papa ishte shprehur: “aty ku nuk shkoj unë, shkon Nëna Tereza”.

[5] Në lidhje me Kosovën Papa Gjon Pali II më 7 qershor 1998 i bëri thirrje bashkësisë ndërkombëtare për paqe në Kosovë,: “Jo larg nesh – thekson Papa – në Kosovë, opsionet e dhunshme, shtypja, ikja e popullsive nuk mund të mos e shqetësojnë bashkësinë ndërkombëtare, me bindjen se kërkimi i rrugëzgjidhjeve paqësore, të vendosura në tryezën e bisedimeve, kërkojnë durim e guxim”. Ja edhe fjalët e Papës Ëojtila për paqen në Kosovë gjatë mesazhit Urbi et Orbi – drejtuar Romës e botës të dielën e Pashkëve të 4 prillit 1999 nga Vatikani: “Nga Zoti i Ngjallur kërkoi dhuratën e çmuar të paqes, posaçërisht për tokën e martirizuar të Kosovës, ku lot e gjak përzihen në një skenë dramatike, plot urrejtje e dhunë. Mendoj për ata që u vranë, për atë që mbeten pa strehë, për ata që u ndajnë nga familjarët, për ata që u detyruan të ikin larg. E uroj të mobilizohet solidariteti i të gjithëve që, më në fund, të nisin e të flasin vëllazërimi e paqja. E si mund të mos prekemi thellë përballë vërshimit të dhimbshëm të burrave e të grave të Kosovës, që na trokasin tek porta, duke na kërkuar ndihmë? Në këtë ditë shenjte, e ndjej për detyrë t’u drejtoj një thirrje të ngushtme autoriteteve të Republikës Federale të Jugosllavisë, të lejojnë hapjen e një korridori humanitar, për të krijuar mundësinë që ndihmat të arrijnë tek popullsia, e grumbulluar në kufirin e Kosovës. Për veprat humanitare nuk duhet të ekzistojnë kufijtë; hapja e korridoreve të shpresës mbetet detyrë e përhershme”.

[6]Frazë e thënë së pari nga Jezu Krishti: Ungilli sipas Mateut. K 28,v 10: Atëherë Jezusi u tha atyre: ''Mos kini frikë, shkoni të lajmëroni vëllezërit e mi që të shkojnë në Galile dhe atje do më shohin''. Më 22 Tetor 1978 në meshën inaguruese të Pontifikatit të tij, Papa Gjon Pali II , duke cituar Jezu Krishtin tha: “Qëndroni, mos kini frik. Hapjani, hapjani, dyert e zëmrës suaj krah me krah, Krishtit.- Mos, kini frik, t’ia hapni dyert Dashurisë së Zotit.- Mos kini frik, ta shihni Atë. Mos kini frik nga vetëvetja juaj. Mos kini frik nga e Verteta juaj. Mos keni frikë për ta mirëpritur Krishtin, dhe që ta pranoni pushtetin e Tij”.

[7] Fjala shenjtor ka kuptimin e një njeriu të “shenjuar”, të bërë me shenjë, të zgjedhur nga Hyji në mes të njerëzve, për të qenë vazhdues dhe përçues i fjalës së tij.

[8] Më 27 prill 2014, të Dielën e Mëshirës Hyjnore, Papa Françesku shpalli shenjt Gjon Palin II.

[9] Terminologjia “thënia eksplikative” mund të përdoret për të përshkruar një lloj shprehje ose thënie që ka për qëllim të shpjegojë, për të dhënë sqarime apo për të shtuar detaje për një koncept, ide, apo informacion të caktuar. Këto thënie janë zakonisht të përdorura për të bërë diçka më të qartë për lexuesin ose dëgjuesin, duke ofruar informacion shtesë ose duke shpjeguar një koncept në mënyrë më të hollësishme. Thëniet eksplikative mund të përfshijnë shembujt, ose detajet që ndihmojnë në kuptimin e një ideje apo koncepti.

 

''SILFIDA“, DISKURSI AESTETIK PËR SARANDËN

 

 

Nga Timo Mërkuri

 

I - Poezia më e re e Fatmir Terziut “Silfida’ lexohet e përjetohet jo nëpërmjet fjalëve të shkruara në vargje, por nëpërmjet imazheve që ajo shfaq në lexim, aq sa hamendëson se je duke parë një ekspozitë pikturash moderniste, ose një mirazh që shfaq disa pamje, madje në një lëvizje të ngadalëshme me sekuenca kohore sa leximi i vargjeve të poezisë. Sigurisht që në kontekstin poetik, Silfida si një shpirt ajri, një qenie imagjinare pa shpirt, ka një qasje me mirazhin poetik në poezi. Koncepti i Silfidës si një qenie e padukshme, por që përfaqëson bukurinë e fshehur dhe një lloj misteri, mund të konsiderohet si një element që poeti e përdor për të shprehur emocione të thella të tij, një dashuri, apo mall të thellë dhe me atë krijon një atmosferë të veçantë në poezi.

Silfida, kjo krijesë mitike me origjinë nga alkimia e shekullit të 16-të është personifikimi i ajrit. Në bazë të tij, një Silfidë përkufizohet edhe si një zanë. Thuhet se silfidet marrin shumë forma, duke përfshirë format e reve dhe format e dritës. Për shkak të mitologjisë së tyre të pasur dhe formave që ndezin imagjinatën, silfidet janë shfaqur në rituale, tradita dhe objekte kulturore, që nga poemat e famshme deri tek baleti.

Përdorimi i figurës së Silfidës, në këtë rast, si një qenie pa shpirt, që në esencë është e pamatë, por e ndjeshme dhe e lidhur me bukurinë e natyrës apo mjedisit, mbetet një lloj metafore me të cilën poeti shpreh ndjenjat ndaj diskursit të fshehur në atmosin që rrethon jetën tonë. Një përdorim i tillë poetik i Silfidës në poezi natyrshëm simbolizon ndjenjat e thella të ndjeshmërisë, të lidhjes së thellë emocionale me mjedisin, apo dhe vetë natyrën, duke e shtrirë diskursin në atë që përcakton thellësisht gjeografia dhe tërësia në lidhjen e saj.

Në këtë kontekst, Silfida mund të përfaqësojë edhe mrekullinë që gjen a ndjen poeti në botën rreth tij, ndërkohë që ajo është e padukshme, e pa prekshme, e fshehur, por shumë e ndjeshme. Nëpërmjet kësaj qasjeje poetike, Silfida shfaqet si një mjet për të shprehur mirazhin e thellë poetik të autorit, ndjenjat dhe perceptimet e tij të thella për bukurinë dhe misterin e botës që e rrethon. Ndërsa konteksti, që poeti përdor Silfidën, arsyetohet me faktin, se Terziu e do qytetin e Sarndës, ka mall për miqtë e tij në këtë qytet si dhe bukuritë frymëzuese të tij, madje këtë e ka dëshmuar me një seri krijimesh, por tashmë ai ka disa vite që s’ka ardhur dhe malli e gëryen si një diçka pa shpirt, duke i shkaktuar dhimbje e pagjumësi të vazhdueshme. Saranda është një poezi, është një muzikë, që luhet mbi tastierat e valëve, ajo është një shpirt që e ndjen mes vargut se të afrohet me frymën e jugës, e ndjen por nuk e prek. Saranda është pikë referimi, Saranda është kuotë krahasimi, është një ëndërr e përjetuar në vargun e poetit. Saranda është një dashuri që të le në shpirt një brengë e një mall të pamatë. Kështu e përjeton Sarandën dhe Fatmir Terziu dhe këtë e kemi parë dhe ndjerë te një seri studimesh, shkrimesh, analizash letrare, poezish dhe tregimesh për qytetin, rrethinat dhe njerëzit e kësaj ane. Edhe vëllimi i fundit poetic i tij “Dashuri Jugu” mbetet një diskurs më vete në këtë pikë.

Një shprehje poetike e silfidës si një simbol i dashurisë së thellë për Sarandën është e këndëshme në aspektin emocional të poetit, pse silfida mund të shprehë dëshirën e poetit për të qëndruar, për të ndjekur lidhjet emocionale dhe për të rikrijuar emocionet e pashmangshme për qytetin dhe miqtë e tij.

Në këtë mënyrë, Silfida si një simbol poetik i mallit të etur poetik për Sarandën paraqet një lloj dashurie të thellë emocionale dhe lidhjen e thellë që poeti ka me këtë qytet. Etja për një vend, për një kohë të kaluar, apo për një përvojë të veçantë, shpesh shfaqet në vargje nëpërmjet figurave të tilla poetike, siç është Silfida në këtë rast, ku kjo etje poetike shfaqet si një një përvojë shpirtërore, një dëshirë e thellë për të qëndruar, ose për të rikrijuar emocionet e një kohë të kaluar të paharueshme dhe mbresëlënëse për poetin, duke i bërë ato momente jetike dhe të përjetueshme përsëri përmes poezisë. Në këtë kuptim, etja poetike dhe lidhja emocionale e poetit për Sarandën i shfaqet si një mirazh poetik përmes Silfidës mitike në vargjet e poetit, atje larg në Londër, ku ai punon, zgjeron kërkimet shkencore dhe vlerat letrare, dhe jeton familjarish prej vitesh.

E parë në këtë kontekst, Silfida, si simbol poetik, përfaqëson dritën, që vjen nga ajri, dhe që zgjon dëshirën e  thellë të Terziut për të ardhur e qëndruar dhe për të përjetuar përsëri bukurinë dhe emocionet, që qyteti i Sarandës ka lënë në shpirtin e tij, duke e bërë atë të ndiejë se është pjesë e tij edhe në distancën gjeografike, duke e shndëruar në këtë mënyrë poezinë, si një spirancë, që e mban të ankoruar poetin te qyteti ynë, te Joni dhe bukuritë e sfidat e tij. Poezia perceptohet si një përjetim i emocioneve dhe ndjenjave të autorit ndaj natyrës dhe bukurisë, duke përdorur imazhe të pasura dhe metafora për të komunikuar një lloj mrekullie që shpeshkalohet nëpërmjet perceptimit të zakonshëm. Kjo mund të konsiderohet si një poezi simbolike, po aq dhe metaforike dhe diskursive, që percepton bukurinë e fshehur tek miti, por dhe në mjediset më të thjeshta dhe ato të njohura e të panjohura, që ende syri i njeriut i kap dhe i emeton si pjesë të asaj që forcon vetë lidhjen me mitin.

II - Poezia "Silfida" e Terziut shfaq një larmi elementësh artistikë, linguistikë, poetikë, që interpretohen në mënyra të ndryshme. Le të hedhim një vështrim më të hollësishëm për të zbuluar disa prej tyre.

Në fillim, poezia është e mbushur me elementë të natyrës, ku përdor imazhe të detit, diellit, dhe pamjeve natyrore për të krijuar një atmosferë të bukur dhe të frymëzuar, përshembull, imazhi "Vinte dallga e parë e agut të mëngjesit" përshkruan fillimin e një dite të re, me një atmosferë të freskët dhe të pastër. Vargjet: "shkumëzohej balli si barku i furrës" shfaq një lloj lëvizjeje në det që ngjason me një lëvizje të vështirë për të përshkruar, si një interpretim i emocioneve të thella, madje të duket, se po dëgjon edhe aromën e thekët të ushqesës hibride natyrore duke bërë muzikën e dallgëve në breg një ushqim melosi dhe shpirti në një lidhje të pashmangshme, ndërsa vargu: "Retë mbanin veten të mbërthyer me karficë" është një imazh që shfaq një pamje të mbyllur, si një ndjenjë e kufizimit të lutjes për një qyet dhe një hapësirë bregdetare me diell, apo një perceptim i kufizimit të rënies, gravitetit dhe shtrydhjes metaforike të reve, dhe të ndonjë lloj perceptimi, që tejçon në lidhjen jetë, dashuri dhe ambient jetik. Imazhi "Mbi dallgë u zbraz një qiell i tërë, / si qumësht i bardhë" shfaq një lloj drite, ngrohtësie, paqeje dhe lirie, duke lidhur detin me një pamje që shtrihet pafundësisht dhe që mban qetësisht dhe paqësisht në gji atë që kërkon vetë jetikja.

Në këtë poezi  ka përdorim të metaforave për të shfaqur gjendjen emocionale dhe për të paraqitur një lloj bukurie të fshehur në çastet e zakonshme. Psh., "dihamës në Qafë Gjashtë - jo komod / shkumëzohej balli si barku i furrës" është një përshkrim i detajuar dhe metaforik i një pamjeje, ku përdoren elemente të përbashkëta natyrore për të krijuar një imazh poetik. Vargu: "një vajzë, / me hijen e lënë pas në Finiq, / hyri sikurse hyn vetëm një zanë, / të pikturohej mes bardhësisë lakuriq"  mund të interpretohet si një hyrje në një gjendje të re, duke lënë pas diçka të vjetër nga vetja dhe duke përjetuar një transformim emocional. Citimi i “zanës” ta bën të afërt me vetë kuptimin që mbart miti në lidhjen me vetë momentin.

Përdorimi i "Silfidës" si një entitet i padukshëm, por i bukurisë, është një simbol: "Thoja në Sarandë edhe sytë bëjnë magji / që të shfaqet në ato anë Silfida." simbolizon një lloj bukurie të fshehur, që mund të perceptohet në mënyra të ndryshme. Vargu "Dea, në gjirin e saj pinte cicë, / Pulëbardhat hynin e dilnin e sillnin dritë" ku drita simbolizon një lloj shprese, një kuptim të ngrohtësisë dhe forcës që vjen nga brenda. Po ashtu vargu: "Syri si sy…Të dy sytë ngrinin aty. / Shijonin këtë mrekulli që e sillte drita"  shfaq një perceptim të thellë të bukurisë që mund të kuptohet vetëm nëpërmjet kujdesit dhe vëmendjes së veçantë.

Në këtë këndvështrim arrijmë në përfundimin se poezia “Silfida” e poetit Terziu është një poezi që ka gërshetuar elementët simbolikë, metaforikë, diskursivë dhe po aq imazhistë, për perceptimin e bukurisë së fshehur, një lloj magjie që egziston në jetën dhe ambientin përreth, parë me syrin e mallit shpirtëror të poetit si dhe mund të jetë një thirrje për të qenë më të ndjeshëm ndaj bukurisë së fshehur që rrethon botën tonë dhe për të kuptuar se çdo moment mund të jetë i mahnitshëm në mënyra të ndryshme, duke sjellë një perspektivë të re dhe më të thellë për të kuptuar këtë bukuri dhe mrekulli.

III - Poezia e Terziut që ka si subjekt bukuritë e Sarandës, sigurisht që përfaqëson një lloj risie të re të lidhjes diskursive mes mitit dhe dëshirës, bukurisë dhe estetikës, formës dhe strukturës, hapësirës, kohës dhe vendit, si një shërbim për brezat, dhe për momentet ku e kaluara mund të nënkuptoj shumë gjëra edhe përmes poezisë. Pra, lexuesi i lirë në mendimin e tij, mund vetvetiu të kujtojë e të përjetojë përsëri emocionet dhe bukurinë e qytetit, edhe në perceptimin e vetë, të cilit i vjen në ndihmë vetë vargu i bardhë.

Pavarësisht distancës fizike, lidhjet emocionale dhe sentimentet, që kanë lindur gjatë vizitave të mëparshme në Sarandë janë ende të pranishme në mendjen dhe shpirtin e poetit, ndaj dhe kjo poezi është një provë e gjallë e lidhjeve shpirtërore të tij. Në këtë kontekst mund të themi lirshëm, sipas konceptimit tonë, se kjo poezi është e dedikuar për një aestetikë të Sarandës, si një risi e re me të cilën mund të sedërtohet një mënyrë për të mbajtur lidhjen me atë qytet, për të ndjekur ato emocione dhe për të shprehur përmes vargjeve ndjesitë që i ka përjetuar gjithkush, sikurse vetë poeti atje. Edhe pse i larguar fizikisht, lidhja emocionale e gjithkujt që lexon këtë poezi, mund të mbetet e fortë dhe të vazhdojë të influencojë mënyrën se si poeti dhe lexuesi e gjejnë dhe e shprehin vetveten në poezi. Sigurisht, ndryshimi i kushteve dhe largësia fizike mund të ndikojë në mënyrën se si përjetojnë emocionet dhe lidhjet me një vend të caktuar. Megjithatë, një pjesë e rëndësishme e poezisë është aftësia për të evokuar emocione dhe kujtime, duke e lejuar poetin të kthehet në ato momente të këndshme dhe të vazhdojë të shprehë ndjesitë e tyre përmes vargjeve.

Pikëpamja e një poeti ndaj një qyteti të caktuar, si Saranda në këtë rast, ndryshon me kalimin e kohës dhe distancën fizike, megjithëse, ndikimi i një qyteti të tillë në krijimtarinë e një artisti nuk zhduket me tërësi. Në këtë kontekst, përshkrimi i bukurive të Sarandës në poezinë e Fatmir Terziut mund të konsiderohet si një lloj urimi apo kujtimi i një periudhe të bukur në jetën e tij. Edhe pse distanca e ka ndërprerë vizitat në qytetin e Sarandës, këto vargje dhe kujtimet nëpërmjet tyre mbeten si një lidhje me të kaluarën. Një poet mund të përdorë poezinë për të ruajtur dhe për të rikujtuar momente të rëndësishme dhe emocionet që i ka përjetuar në ato vende. Në këtë mënyrë, poezia shërben si një mënyrë për të krijuar një lidhje të vazhdueshme me një qytet, edhe pse ai mund të jetë larg fizikisht.

Nëse poeti ka pasur mardhënie të mira me shoqërinë e poetëve në Sarandë, poezia e tij mund të përfaqësojë një lloj respekti, dashurie dhe kujtesë për këtë bashkësi të rëndësishme kreative. Nëpërmjet vargjeve, ai mund të dëshirojë të përshëndesë dhe të mbajë lidhjen me miqtë dhe bashkëpunëtorët e tij të artit, edhe në kohëra të largëta. Në fakt, disa prej nesh krijuesve të qytetit të Sarandës, miq të Terziut për një periudhë jo të vogël kohore e shumë aktive në krijimtari, emocionuese në miqësi jo vetëm këtë poezi, por disa prej krijimeve të tij i kemi parë si një lloj përshëndetjeje apo si një lloj pranie e tij në aktivitetet tona. Dihet që për poetët, shkrimi i poezisë është shpesh një mënyrë për të shprehur ndjenjat, emocionet, dhe për të rikrijuar kujtimet që kanë një rëndësi të veçantë në jetën e tyre, pavarësisht largësisë fizike apo kohës që ka kaluar. Nëpërmjet poezisë, ata mund të vazhdojnë të shprehin lidhjen e tyre me një vend të caktuar dhe me njerëzit që kanë pasur një impakt të rëndësishëm në jetën e tyre krijuese.

Përdorimi i konceptit të "silfidës" në poezinë për Sarandën mund të përfaqësojë një lloj simbolike të bukurisë së padukshme, të fshehur, që poeti e ka përjetuar në këtë qytet, por që e gjen edhe në mjediset e largëta të Londrës, ku ai jeton aktualisht. Silfida, si një shpirt ajri në kontekstin e poezisë, mund të jetë një simbol i bukurisë së fshehur, e cila mund të shfaqet në mënyra të ndryshme në mjediset e ndryshme. Poeti mund të përjetonë kujtime të bukurive të Sarandës dhe shpirtin e saj të pashmangshëm në mjedisin e qytetit të Londrës. Kjo mund të jetë një mënyrë për të transmetuar një ide se bukuria e një vëndi nuk është e kufizuar në kohë apo hapësirë, por mund të ndikojë në perceptimet dhe emocionet e një personi edhe larg atij vendi. Kështu, "Silfida" mund të jetë si një imazh i mahnitshëm dhe i përjetshëm që i shfaqet poetit, edhe në mjediset e tjera larg Sarandës, duke simbolizuar një lloj bukurie universale, që mbetet e njëjtë, pavarësisht vendndodhjes së personit. Pra, përdorimi i "silfidës" në poezinë për Sarandën mund të shprehë një lloj lidhjeje emocionale me atë qytet dhe një mbijetesë të emocioneve të bukurisë që e ka përjetuar atje, edhe në kontekstin e jetës së tij në Londër.

''Silfida“ duhet parë dhe si një simbol i dashurisë shpirtërore që autorit i frymëzon bukuria e qytetit të Sarandës, ku përmes këtij simbolizmi, poeti shpreh ndjenjat e tij për lidhjen me bukurinë dhe shpirtin e qytetit të Sarandës. Kjo lidhje emocionale është e tillë sa që edhe largësia fizike nuk e zbehë atë. "Silfida" si një simbol i kësaj dashurie shpirtërore mund të jetë një mënyrë për të kujtuar dhe për të përjetuar përsëri bukurinë dhe emocionet e atyre momenteve të këndshme në Sarandë, dhe për të mbajtur lidhjen me to, edhe pse autori mund të jetë larguar fizikisht prej tyrë, siç thamë më sipër, ndaj dhe përdorimi i një personifikimi të tillë poetik për të përshkruar një lidhje të thellë emocionale me një qytet është një mënyrë e mrekullueshme për të shprehur një lloj dashurie për një mjedis shoqëror e natyror apo për një eksperiencë të veçantë që ka lënë shenja të forta në shpirtin e autorit.

IV - Shpesh një analizë psikologjike e një poezie mund të ofrojë një përceptim të thellë në shpirtin dhe mendjen e poetit, duke u fokusuar në emocionet, përjetimet dhe lidhjet që përcillen në vargje. Poezia "Silfida" e Fatmir Terziut ka një natyrë shumë emocionale dhe është e ngarkuar me ndjenja të thella. Analiza psikologjike e kësaj poezie mund të fokusohet në disa aspekte:

Poeti transmeton një ndjenjë të fortë nostalgjie dhe një dëshirë për të kujtuar momentet e kaluara në Sarandë, ku nostalgjia është një emocion i rëndësishëm që shfaqet përmes kësaj poezie, duke sjellë në vëmendje kujtimet dhe emocionet e periudhës së kaluar.

Analiza psikologjike mund të adresojë dëshirën e poetit për të mbajtur lidhjen me një vend apo një grup të veçantë dhe për të rikrijuar emocionet dhe lidhjet që ai ka pasur atje. Lidhjet emocionale me një vend të caktuar mund të ndikojnë thellë në mendje dhe shpirt, dhe kjo poezi është një mënyrë për të shprehur këtë lidhje.

Poezia transmeton ndjenja të forta si admirim për bukurinë, ndjesi të fshehura si nostalgjia, dhe ndjenja të lidhjes emocionale dhe kjo analizë psikolopgjike  mund të identifikojë mënyrën se si këto emocione shfaqen në vargje dhe si ato ndikojnë në mendjet dhe shpirtin e lexuesve.

Analiza e poezisë ve në dukje  dëshirën e poetit për të shprehur admirimin e tij për bukurinë dhe për të shpërndarë këtë admirim me publikun, ku admimi për bukurinë e një vendi është një emocion i fortë dhe shpesh ka një ndikim të thellë në perceptimin tonë për botën rreth nesh. Shihet se poezia "Silfida" shpreh një lloj lirizmi të thellë emocional dhe një lidhje të fortë me bukurinë, analiza psikologjike e saj mund të ofrojë një përceptim të thellë në ndjenjat, emocionet dhe perceptimet e poetit, duke ndihmuar lexuesit të kuptojnë lidhjen e thellë dhe të ndjenjave që shfaqen në vargje.

V - Poezia "Silfida" e Fatmir Terziut është një poezi moderne, si shumica e krijimeve të tij poetike të këtyre viteve të fundit, madje ajo është poezi e një kuote të lartë europiane, e cila shfaq disa element të rëndësishëm moderniteti:

Poezia është metaforike dhe simbolike me elemente imazhistë, si e tillë reflekton botës së brendëshme të autorit, ndjenjat dhe emocionet e tij.

Ajo shfaqet si një mozaik i imazheve dhe ndjenjave, ku përdorimi i elementëve të shumëllojshëm, si bukuria e natyrës, nostalgjia, dhe ndjenjat e dashurisë për qytetin, shpërndahen në vargje e skena të ndryshme, duke sjellë një kompleksitet dhe sasi të lartë të informacionit.

Përdorimi i përshkrimeve të thella dhe të detajuara e bën poezinë të shfaqë imazhe të mahnitshme si "shkumëzimi i ballit si barku i furrës" dhe "mbi det në të bardhë, pikturonte bukurinë e Sarandës" japin një vizualitet dhe impakt të fortë lexuesve.

Silfida si një shpirt ajri i përdorur në poezi është një simbol poetik që përfaqëson bukurinë e padukshme dhe emocionet e fshehura, ku përdorimi i simboleve dhe metaforave për të shprehur ndjenjat e thella është një karakteristikë e theksuar e modernitetit poetik.

Autori shfaq një vështrim të personalizuar dhe subjektiv ndaj qytetit të Sarandës. Përdorimi i përshkrimeve të ndjesive personale dhe ndjenjave të poetit e bën poezinë të reflektojë perspektivën e tij të vetë.

Poezia është e lirë nga kufizimet e rimave dhe vargjeve të rregullta dhe kështu ajo ka hapësirë të gjerë shprehjeje e kuptimshmërie.

Këto elemente të modernitetit poetik janë thelbësore në përdorimin e teknikave të ndryshme, simboleve, dhe subjektivitetit për të shprehur ndjenjat dhe për të përcjellë një përvojë poetike të pasur në mënyrë të ngjashme me praktikat moderne të poezisë.

Theksojmë se kohët e fundit poeti, Fatmir Terziu, ka sjellur në poezinë shqipe  një sërë poezish moderne, të cilat shfaqen si një shkollë bashkëkohore e poezisë, studimi i strukturës artistike të së cilave është hapja e një porte për të hyrë në botën magjike të modernitetit poetik. Vetë poezia „Silfida“ bëhet kështu një diskurs aestetik i munguar për Sarandën.

 

 

Sarandë, më 25 nëntor 2023

 

 

Silfida

Nga Fatmir Terziu

 

Vinte dallga e parë e agut të mëngjesit. Jod

tretej në platmen e zbuluar nga rrezet e diellit mbi Lëkurës

dihamës në Qafë Gjashtë - jo komod

shkumëzohej balli si barku i furrës,

deri poshtë

ngjyhej floku im me të turmës,

thinjosh,

syri im tej verandës,

mbi det në të bardhë,

pikturonte bukurinë e Sarandës.

 

Sakaq një vajzë,

me hijen e lënë pas në Finiq,

hyri sikurse hyn vetëm një zanë,

të pikturohej mes bardhësisë lakuriq.

 

Remba sytë mbi shijen e kripur mbi rërë

vetëm kaq,

mbi dallgë u zbraz një qiell i tërë,

si qumësht i bardhë.

 

Retë mbanin veten të mbërthyer me karficë

tutje vetëm fati e shihte se ç'ndodhte në Butrint

Dea, në gjirin e saj pinte cicë,

Pulëbardhat hynin e dilnin e sillnin dritë.

 

Syri si sy…Të dy sytë ngrinin aty. 

Shijonin këtë mrekulli që e sillte drita

dhe thoja në Sarandë edhe sytë bëjnë magji

që të shfaqet në ato anë Silfida.

*********

Shënim sqarues: Silfid është një shpirt ajri, një qenie imagjinare që banon në ajër dhe është e vdekshme, por pa shpirt dhe që rrjedh nga veprat e shekullit të 16-të të Paracelsus, i cili i përshkruan si qenie (të padukshme) të ajrit, elementët e tij të ajrit.