MIRKO GASHI ose MALI ME LISA

MIRKO GASHI ose MALI ME LISA

Nga Timo Mërkuri

Më tepër pata dëgjuar për Mirko Gashin se sa pata lexuar prej tij.. Por mjaftoi leximi i ciklit poetik “NATA E QIRINJVE” me poezi   nga libri i tij botuar pas vdekjes “REINKARNIMI IM” Media plus art, Prishtinë, 2010  publikuar te “AGMIA”  në 01.07.2020 për tu ndalur i mahnitur se po ndjen që para teje ke një mal, shpatet e të cilit janë plot me lisa të lartë

         Ndjesinë e lisave ta jep vetë stili poetik i autorit me vargje të lira e të shkurtëra, që prezanton një poezi “shtatlartë” si shqiptarët e Kosovës, sa që të krijon bindjen se autori jo më kot e ka përdorur këtë stil vargu. Në qoftë se kjo ide fillimisht të lind si mendim, të përforcohet në bindje nga  simbolika e përdorur nëpër vargje … Një plak/një lis/me plis… Nuk mjafton paralelizmi i një plaku me një lis, duhet konkretizuar portreti me “një plis” për ta lexuar qartë “pasaportën etnike” të poezive të tij.

        Është interesant stili i Margo Gashit, i pangjashëm me asnjë. Përmes një kinse “lodra fjalësh” poeti shkruan një manifest rezistence e proteste, sa të thellë nga mendimi, sa të fortë nga guximi aq dhe vizionar nga qëllimi… Ashtu i lidhur/i thoshte grigjës në Golgotë/qëndro ime bijë qëndro im birë/për fenë dhe kombin/ju jeni martirë…. Në oborrin e Isës/pleq e të rinj/plaka e të reja/Shikojnë/ pentagramin e ylberit/dëgjojnë/cicërimën e  ngjyrërave/Përroi i maksimit/u shterr nga zilia…

         Duhen lexuar mirë poezitë e Mirko Gashit, duhet qëmtuar besimi e shpresa ndër to, duhet parë e ardhmja që i ka rrënjët thellë në poezi si lisat në tokë... Buzëqesh o fëmijë/ndezi qirinjtë/ shpirtërat e parrëfyer/na i sjell Kali i Varreve…, ose te poezia “Të mendosh ndryshe” e cila të trondit me vargun e saj … fjala më e uritur në gjuhën shqipe/është fjala “uri”… E fjalës uri/po t’ia shtrosh bukën përpara/ajo bëhet bukuri…Duhet qëmtuar poezia e tij sepse brenda një mbulese “lodra-fjalësh” qëndron si margaritari në “pine” besimi dhe shpresa… Varr varr e varr/Istukë Gostivar e Tivar/Po ji gëzuar/mos rri me lot/sonte niset hëna e plotë/Nëpër guaca po fle gaca/sonte niset hëna e plotë…ose… Sontë është Nata e madhe/Betoven tani e di/si lindi/Oda e Gëzimit… Në bebëzën time/hyri më parë shqiponja/prej bebëzës vetëton vetëtima…

       Ritmi i poezive të Mirko Gashi është vërtet i veçantë. Në pamje të parë të ngjason me një çupë që loz në kolovajzë me ato …ulem/ngjitem… , por me një shikim më të mprehtë dallon se nuk është një kolovajzë por është kalvari i një jete në robëri dhe skamje…Unë mbjell elb/e më del qelb/ … shkruan poeti dhe ne, pas kësaj “lodre” fjalësh shohim një stërmundim prej skllavi në punë për bukën e gojës së njeriut të thjeshtë të popullit. Me elegancë vazhdon “lojën” e “rebuseve” dhe shkruan… Shumë e shumë gënjeshtra/na futën në eshtra/… dhe nuk e sheh fare të nevojëshme të “sqarojë” se flet për  dallgët e valëve propogandistike të shtetit monist serb që përplasen mbi ta dhe të cilët e kanë…Halë në sy/tërë kohën…Dhe na e thotë këtë sikur thotë një rebuz për fëmijët. Në qoftë se poetët e tjerë kosovarë përdorën metaforën si strehim dhe pozicion poetik, Mirko Gashi përdori gjuhën e thjeshtë dhe “lodrat e fjalëve” për të shprehur idetë e tij. Le të shohim poezinë “Në gjykatore” të cituar dhe më sipër, port ë parë nga një këndvështrim tjetër: Një plak/një lis/me plis/Tre korba/ mbi pre/Gjykatësja/dikton dersin/mësuar pa cofur …Qysh me një lexim të thjeshtë shohim situatën e viteve tetëdhjetë dhe dënimet massive të shqiptarëve, madje dhe pleqëve... dhe më tejë stigmatizohet trupi gjykues me tre korba, ku gjyqtarja relatore vetëm i lexon vendimet e parapregatitura, ende pa "cofur" pleqtë që dënohen . Në këto vargje ndjen se ndodhesh përpara një hordhie qensh rrugësh të uritur, që u skërmitin dhëmbët dhe sulmojnë qytetarët dhe kursesi përpara një organi drejtësie shtetërore.

       Edhe në një lexim të sipërfaqshëm poezia e Mirko Gashit dëshmon me vargje-fakte se ndërlidhet ngushtë  me fatin e Kosovës dhe të shqiptarëve, por që  poeti këtu i trajton  brengat dhe hallet e fatet e popullit të tij në një mënyrë tepër artistike, sa një lexues  i shkujdesur dhe nuk mund t'i kuptojë..Është interesant fakti që poeti, jo vetëm që nuk i ka fshehur idetë e tij pas metaforave  por ai i ka shprehur ato në mënyrë gati publike dhe me sa duket, ja ka dalur  mbanë pasi vargjet e tij,  që mbartin idetë liridashëse e kanë kryer misionin e tyre dhe jo vetëm që janë kuptuar plotësisht nga lexuesi Kosovar por edhe janë mësuar përmëndësh. Madje poeti i është shmangur ndëshkimit të policisë së fshehtë serbe që ai e quan “sorrëshkina”… Plimi i sorrëshkinave/për çdo mëngjes/më përbirohet/nëpër/birën e fundit/të kavallit/E ma glacojnë/mëngjesin… shkruan Mirko Gashi për policinë e fshehtë serbe (sorrëshkinat) që e përndiqte si shumë atdhetarë të tjerë..Ai  nuk është në mëndyshje për qëndrimin e tij, madje “replikon“ edhe me zotin… Pse o Zot/je aq i madh/Ti the/fali/s’dinë se çka po bëjnë/…/Zot o Zot/unë s’jam Ti/po Ti e di/se çka bënë… kur me pak fjalë vargëzuar sipas stilit të tij, autori jep një panoramë rrënqethëse të sundimit serb në Kosovë… Vdekja dhe jeta/shetisin dorë për dore/si binjakët që shkojnë në shkollën yjore/për të mësuar/pse vlon qumështi në gjirin e nënës/qysh zgjohet deti në prehërin e hënës/në baticë… vargje që të trondisin me dëshminë dhe fantazmogorinë e tyre.

    Mendoj se janë dy elementë që e kanë ndihmuar Mirko Gashin në shmangien e ndëshkimit të policisë serbe, së pari: gjuha që përdor poeti është një gjuhë e thjeshtë, gati e zakonëshme e qytetarëve të thjeshtë, por që ai diti ta ngrejë në piedestalin artistik, në një mënyrë që nuk e kishte realizuar askush. Gjuha  e thjeshtë në vargjet e tij përthyhet në shtatë drita, siç përthyhet rezja e diellit në prizëm duke na dhënë një “ylber”  ndjenjash e mendimesh. Lexuesit, jo vetëm e kuptojnë  gjuhën e poezive të tij por edhe e admirojnë dhe e përvehtësojnë, ndërkohë që shteti kalonte indiferent pranë poetit dhe fjalorit të tij të “rrëndomtë”. Në këtë indiferencë pushtetore ka luajtur rolin e saj edhe paraqitja prej bohemi e poetit. Së dyti ka ndikuar  llogjika e “fshehjes” sipas së cilës vendi më i mirë për të “fshehur” diçka të shtrenjtë është vendi “para syve” ku të tërë e shohin[1] por nuk e kuptojnë.  Mirko Gashi jo vetëm që i publikonte poezitë e tij  në organet e shtypit por edhe i deklamonte ato në grupe shokësh në kafene dhe vende publike. Ata që kuptonin poezinë i shkruanin nëpër fletoret e tyre, ndërsa ata që kishin misione suverjimi, nga që s’kuptonin gjë nga vargjet e tij, qeshnin me këtë bohem zhurmaxhi dhe largoheshin. 

        Është poet trim Mirko Gashi dhe këtë e tregon në mes të Gjakovës (16.05.1992)  me poezinë e tij sfiduese “Sorrëshkina-akrep i kohës” ku i hedh sistemit doraçkën e sfidës…Durimi u stërtrash/E ti/As dalëngadalë/S’e ndale turrin/Oj sorrëshkinë/E përdalë/Zog ti zogo/ Mendjeçalë/ Ik nga erdhe /Në moçal…/Nga çdo kokërr  rrushi/Ngrohemi nga prushi/I yjeve në gjithësi…  Vargjet të tilla recitohen vetëm me tingullin e trumpetës.

        Tronditëse është poezia “Varret” me vargjet si eshtra njerëzish që u ka shkarrë dheu i varreve, ku qysh në fillim  bën deklarimin sat ë qartë aq dhe nëkuptues... I kemi kudo (varret. Shënim im T.M.)  jemi/të pasur me to…për të vijuar me aludimin e të vdekurve të pranishëm në jetën e të gjallëve…E vjen koha/kur Kali i Varreve/na sjellë/shpirtrat/në dasmë…dhe jo vetëm kaq, por edhe vallzojmë me të vdekurit tanë…s’e di kush/Mes teje/dhe atij/që ia ke qitë krahun/ padukshëm/vallëzon…Përmëndja e baladës së Kostandinit dhe Doruntinës si ilustrim mund të shërbejë në qëllimin sipërfaqsor të poetit se ai e ka fjalën për të vdekurit e kohës së tij, me të cilët vallzon gëzimin e  ditëve  që do vijnë.

          Është mjeshtër i shprehjes së thellë Mirko Gashi, i shprehjës artistike të mendimit, të cilin  më shumë e ndjen si rrahje pulsi nëpër vargje se sa e kupton nga fjalët e vargjeve... Jemi më të etshëm/se lulja për bletë /Jemi/lule ndër lulet/që flet…Nuk kam lexuar një portretizim më të bukur për njeriun Kosovar dhe mos u përpiqni se as ju nuk do gjeni dot. Por unë pyes veten në se vetëm unë i kam lexuar këto vargje? Se s’di si ta shpjegoj që kjo poezi nuk është muzikuar në një simfoni, sepse teksti për të tillë muzikë ka lindur, jo për tu recituar. Lexojeni ju lutem bashkë me mua… se pa të s’ka liri/E ne jemi plim/tri fe e një fis/Në këto ditë/ shpatën e ndërruam/me durim / Jemi ushtarë/të Skënderbeut/Ujë i kuq/për tokat/e mëmëdheut/ Qoftë/edhe në këtë ferr/popullin askush/s’ma merr…Po Mirko Gashi, askush nuk na e merr dot popullin, kur jemi vërtet bij të tij.

           Unë dua tju tregoj se te Mirko Gashi, përtej pamjes së një bohemi, përtej vargjeve hymn apo aludive, unë pashë  një zemër të ndjeshme, si një lule bajame e porsaçelur  dhe delikate ndaj erës së acartë të “funddimrit”. Këtë lexuesi mund ta ketë vënë re te vargjet e poezive  me ton dhe botë fëminore, por unë do tjua  ritregoj te poezia “Lulja” ku shkruan ...Vestalet e strehuara/në syrin tim/ma flakërojnë shikimin/Druaj mos të djegë/ frikësohem /mos po të çeli plagë/sepse kur fishkesh ti/mplakem unë/Dhe të varrosi në ballin tim/ti aty qëndron në të si vrragë/Dhe unë harroj emrin tim/dhe kush më solli në këtë botë…Kjo është një poezi e bukur dashurie, janë fjalët këngë të një djali në dashurinë e parë që ja drejton (qoftë dhe në heshtje) vajzës që do. Aty  ndjen më shumë se sa lexon si i dridhet zemra djalit, si i mblidhet ankthi si një grusht në stomak qoftë dhe në një vonesë disa minutëshe të vajzës, aty përjetëon frikën e drojën e tij për lumturine e vajzës. Aty kupton se ç’do të thotë të dashurosh me gjithë zemër. Aty kupton se Mirko Gashi është një poet i ndjeshëm e i tendosur si një tel kitare , që ndjen edhe prekjen e  flladit më të lehtë të pranverës e jo më  furtunën serbe mbi fatin  e njeriut kosovar. Atë e prek edhe mendimi i një dhimbjeje njerëzore, si një dorë istrumentisti mbi tela dhe e bënte të lëshonte tinguj ndjenjash në formë vargjesh që të shponin zemrën tej e tejë.

         Mirko Gashi ishte një mal i lartë plot shkëmbinj që i ndali  vrullin acarit dimëror të veriut që synonte të depërtonte drejt shpirtit të popullit. Mirko Gashi ishte një mal në shpatet e të cilit lisat (poetikë), me rrënjë të futura thellë në dheun amë e të pleksura nëpër shkëmbinj, tradita e kujtesën e kombit, i ndalën erozionin  e i ruajtën gjelbërimin fjalës poetike shqipe. Nëpër lisat e tij në çdo degë cicërin pranver dhe në mes të dimrit dhe çdo gjethe që lëkundet të fton të afrohesh, si një dorë miqësie që të bën shënjë për së largu.

Mirko Gashi ishte  një poet me plot kuptimin e fjalës dhe më vjen keq që e njoha kaq von.

Sarandë, më 01.07.2020

---

[1] Sipas argumentit të poetit austriak Hugo von Hofmannsthal, kur thotë se “Thellësia duhet të fshihet. Ku?  Në sipërfaqe.”   Laureta Petoshati  Mistika e shenjtë e këngës “Eja, eja luleborë” fb 08 korrik 2020