FESTIVALI
I ENGJËJVE TË ISO POLIFONISË
Nga Timo Mërkuri
Në datën 09.11,2022 në Horë-Vranisht
u zhvillua Festivali i Parë Folklorik i shkollave 9 vjeçare të Bashkive të
Jugut. Organizatori i këtij Festivali ishte Grupi Folklorik “Bejka e Bardhë” sipas
një projekti të fituar dhe mbështetja financiare u bë nga Ministria e Kulturës.
Qysh në krye ta radhës duhet të themi
se ky Festivali i Parë Folklorik i
shkollave 9 vjeçare të Bashkive të Jugur ka një rëndësi dhe specifikë të veçantë
në tërësinë e Festivaleve Folklorike që zhvillohen me shpeshmëri kohët e fundit
në vendin tonë për vetë faktin se:
I -Është i pari
Festival Folklorik që zhvillohet me nxënësit e shkollave 9 vjeçare dhe bëhen të
dukëshme arsyet e kësaj veprimtarie:
-Kënga iso-polifonike
në kohën tonë ka marrë një goditje të madhe nga vetë moderniteti i jetës në kohën
tonë. Moderniteti i jetës goditi së pari mënyrënn e jetesës në fshat, duke
ndikuar edhe te teksti dhe vija melodike e këngës.
-Emigracioni i popullsisë fshatare drejt
qytetit apo jashtë vendit i hoqën këngës isopolifonike “djepin” e saj ku u përkund
së pari.
-Jeta në
qytet dhe ca më tepër në emigracion e largon këngën iso-polifonike nga baza e
saj e origjinës dhe për pasojë kënga pëson ndikime të natyrës së modernitetit
(në rastet e emigrimit nëpër qytete) dhe të natyrës së kulturës së huaj (në
rastet e emigracionit jashtë vendit).
-Distanca e
vendndodhjes së re të këngëtarëve me përvojë, të cilët zakonisht qëndruan në
fshat me këngëtarët e rinj,të cilët kryesisht kanë emigruar me familje në
qytete ose jashtë vendit krijon një shkëputje në procesin e trasmetimit të këngës
nga një brez te tjetri.
-Në familjet që
kanë emigruar, për fëmijët dhe të rinjtë kënga “mësohet në familjet” emigrante,
por stili i të kënduarit dhe vija e saj melodike “infektohet” nga ndikimet e
vendndohjes.
II- Përgjithësisht
brezi i ri në vendin tonë, “nuk dëshiron” të këndojë këngë iso-polifonike, pasi
ambienti i ri ku ata banojnë dhe koha që po jetojnë ecën drejt një mësimi dhe
zhvillimi të një kulture moderne, larg kulturës tradicionale dhe artit gojor. E
parë në aspektin aktual, është befasuese
pjesmarja kaq e madhe e nxënësve të shkollave 9 vjeçare në këtë Festival,
gjithsej
mbi 100 nxënës dhe konkretisht: Grupi i Bashkisë Dekvinë me 18 nxënës,
Grupi i Bashkisë Finiq me 21 nxënës, Grupi i Bashkisë Gjirokastër me 8 nxënës,
Grupi i Bashkusë Selenicë me 13 nxënës, Grupi i shkollës Kuç me 16 nxënës,
Grupi i shkollës “ Hysen Çino” Horë Vranisht 16 nxënës dhe Grupi i shkollës”
Pano Meniko” Himarë me 7 nxënës etj. Këta fëmijë të bukur si drita dhe të njomë
si vesa janë engjëjt e iso-polifonisë që janë mbledhur ta shpëtojnë atë nga
“braktisja” dhe harresa”. Dhe ato kostume popullore që kishin veshur, tamam si
engjëj i tregonin.
-Këta nxënës, me
praninë e tyre në Festival treguan së pari dashurinë për këngën
iso-polifonike dhe vallen tradicionale shqiptare duke sfiduar “braktisjen” që
imponon koha. Me praninë, këngën e dhe vallen e tyre “firmosës” garancinë se kënga iso-polifonike nuk do të “humbasë” nëpër
labirinthet e modernitetit të kohës së
sotme dhe të nesërme. Ata na siguraun se ajo (kënga iso-polifonike) dhe vallja
popullore do bëhen pjesë e jetës sonë dhe do të trasmentohen po prej tyre në
brezin pasardhës. Të shihje si u ndrinin sytë kur këndonin, të shihje si e
hidhnin hapin në valle, thua se do mirnin fluturim si engjëjt e rinj që nisen të
shpëtojnë dikë nga reziku i momentit. Lum kush i pa dhe i lumtë kush i uroi këto
shqiponja që do riten në këngë.
III-Repertori i pasur i aktivitetit ishte një
befasi më vete: U interpretuan rreth 30 këngë e valle nga nxënësit e këtyre
shkollave si dhe dy këngë të kënduara nga grupi karakteristik i Vranishtit
bashkë me dy recitime përshëndetëse, duke ju sqaruar paraprakisht se repertori
kishte këngë isopolifonike, valle isopolifonike, valle të shoqëruara me
instrumenta muzikorë, rite pagane dhe ninulla, por më befasues ishte vetë
niveli i interpretimit të tyre nga nxënësit. Ja si e paraqet Mjeshtri i Madh
Kristo Çipa nivelin e interpretimit : “Vallja karakteristike labe e kënduar dhe
interpretuar nga Valltarët e shkollës së
Seleniclës ishte për tu admiruar. Grupi i valleve të shkollës së Finiqit i dha
hijeshi festivalit. Ninulla e interpretuar nga nxënësja e Delvinës ishte mbresëlënëse.
Riti i zjarrit i shkollës së Himarës po ashtu. Harmonia e këngës gjirokastrite
erdhi me aromë manxurane në këtë festival. Instrumentistët e vegjël të Delvinës
me violinë dhe klarinetë rikthyen të freskët traditën e sazeve”.
Ajo që vlen të
përmëndim në këtë Festival është fakti se të gjitha këngët e kënduara dhe valet
e interpretuara ishin këngë e valle burimore, të fshatit dhe krahinës së tyre
dhe jo këngë të “importuara” nga ndonjë fshat apo krahinë tjetër dhe ca më pak
të ishin këngë të përpunuara. Ata krenoheshin me këngët e tyre të origjinës, i
këndonin ato me passion duke ruajtur vijën melodike dhe tonalitetin tipik. Atë
që manifestuan këta fëmijë engjëj është mirë ta dëgjojnë disa “grupe” të
ngritura nëpër qytete, që ende nuk kanë mësuar të mbrojnë dhe interpretojnë këngën
e tyre.
IV-Vërtet që
duhen përshëndetur Mjeshtrat që punuan me nxënësit: Roland Çenko, Ajet Duka,
Meçan Myrto, Katina Bodini, Albana Gjika, Murzika Balili dhe Kristo Çipa, jo aq
për faktin se u mësuan një këngë apo interpretim nxënësve, por së pari se u futën
në shpirt dhe e bënë aspiratë të jetës së
tyre dashurinë për artin tonë gojor. U mësuan nxënësve vallen e Vranishtit, që
e kanë të vështirë ta mësojnë dhe artistë me përvojë, u mësuan ninullën, duke u
treguar se me tingujt e artit tonë gojor janë ritur breza të tërë, u mësuan
ritin e zjarrit, duke duke u treguar se nga ka kaluar kënga jonë isopolifonike
nëpër hershmëri. Vërtet që duhet përshëndetur organizatori i këtij Festivali,
Kristo Çipa për vetë faktin se ky Festival ishte si një seminar mësimor i artit
gojor shqiptar, iso-polifonisë, valles dhe gjinitë që u interpretuan. Duhen përshëndetur
më së pari se na provuan që nxënësit e shkollave 9 vjeçare janë vërtet engjëjt
e iso-polifonisë, ata mund ta mësojnë, interpretojnë dhe ajo që ka më shumë
rëndësi është fakti se ata mund ta trasmentojnë këtë art gojor në nivelin sipëror
tëtij.
V- Si në
çdo Festival edhe në këtë u dhanë çmime të ndryshme fituesve, por juria, në
vend që të jipte çmime tradicionale si
Çmimi i parë, i dytë, etj. ajo zgjodhi të jipte çmime me emrat e korifejve të
artit gojor dhe konkretisht: Çmimi “Lefter Çipa” ju dha shkollës Delvinë, Çmimi “Neço Muko” ju dha
shkollës Himarë, Çmimi “Avni Varfi” ju dha
shkollës Vranisht, Çmimi “Muhamet Tartari” ju dha shkollës Kuç, Çmimi “Nertesi
Asllani” ju dha shkollës Selenicë dhe Çmimi
“Dhimitër Varfi” ju dha shkollës Finiq. Vendosja e këtyre çmimeve ka një efekt të
pranishëm emocional, nxënësit i kanë njohur, kanë lexuar dhe dëgjuar për
kontributet e këtyre artistëve ose për disa prej tyre, emrat e të cilëve kanë
çmimet. Kjo i nxit ata të mësojnë më shumë për këta korifej të artit gojor, të
lexojnë krijimtarinë e tyre dhe shkrimet që u kushtohen atyre, të synojnë
aritjet artistike që i bënë ata të mëdhenj. Këto çmime mënjanojnë vendosjen në
“radhë” të të talentuarve dhe i bën ata pjesë të botës artistike të korifejve.
Edhe çmimet që u dhanë për individë
mbanin emrat e artistëve të njohur të artit iso-polifonik shqiptar si: çmimi “Golik
Jaupi”, “Qirjako Bala”, “Leni Mërkuri”, “Vendim Kapaj”, “Arap Çeloleskaj”, “Hyso
Xhaferaj”, “Nebi Xhaka”, “Feti Brahimi”, ”Maliq Lila” u krijonte nxënësve një
ndjenjë emocionante, aq më tepër që u jipej individualisht sipas rolit
interpretues që kishin patur artistët, emrat e të cilëve kishin çmimet. Kështu
psh Klajdi Hysenaj heqësi i valles së kënduar labe me djem morri çmimin “Arap.
Çeloleskaj”, heqësi i famshëm valles së
Vranishtit. Sigurisht që nxënësit dëshirojnë ta lexojnë emrin edhe në këtë
shkrim, ashtu siç e dëgjuan kur u vlerësuar dhe tërhoqën publikisht çmimin, por
unë mund të përmënd disa prej tyre si: Ranja Kongjini interpretuese e ritit të
zjarrit Himarë, që morri çmimin “Hyso
Xhaferri”, Shejla Rrapaj si marrëse e këngës së vajzave, Nikoleta Gudi heqësja
e valles së Finiqit, Instrumentistat e Delvinës Gentjan Majko dhe Arnando Majko,
Lejla Laze që interpretoi ninullën delvinjote, marrësit e këngës kuçiote Leonard Alikaj dhe Eridjan
Luçaj e shumë të tjerë.
A e shihni se sa shumë engjëj të
rinj ka kënga iso-polifonike? Duajini, si ata duan këngën dhe vallen.
Sarandë, më 12.11.2022
No comments:
Post a Comment